Η λίστα ιστολογίων μου

27/11/15

Πόσο Στοιχίζει το Ρεύμα και Γιατί?

Το allazorevma.gr, η πρώτη ιστοσελίδα σύγκρισης τιμών ηλεκτρισμού στην Ελλάδα, διεξάγει αυτή την περίοδο μια έρευνα σχετικά με το κόστος του ρεύματος. Η έρευνα γίνεται με σκοπό να διευκολυνθεί η δημόσια συζήτηση σχετικά με τον κλάδο του ηλεκτρισμού με την συγκέντρωση και ανάλυση των σχετικών πληροφοριών και δεδομένων. “Ολοι δικαιούνται να έχουν την δική τους άποψη αλλά όχι τα δικά τους δεδομένα” είχε πεί ένας επιφανής αμερικανός πολιτικός. Και είχε δίκιο.

Η προσπάθεια λοιπόν είναι να συμφωνήσουμε κατ' αρχήν σε κοινά αποδεκτά δεδομένα. Στην προσπάθεια αυτή χρησιμοποιήθηκαν δημόσια διαθέσιμες πηγές πληροφοριών τόσο για την ελληνική όσο και για την γερμανική αγορά ηλεκτρισμού. Η σύγκριση (benchmarking) με την μεγαλύτερη, ανταγωνιστικότερη αλλά και πρωτοπόρο στην προσπάθεια επίτευξης περιβαλλοντικών στόχων γερμανική αγορά παράγει εξαιρετικά ενδιαφέροντα αποτελέσματα. Να σημειωθεί εκ των προτέρων ότι τα δεδομένα που χρησιμοποιήθηκαν έχουν χρόνο αναφοράς το 2014 για πολλούς λόγους. Ενας απο αυτούς είναι ότι το 2015 το νομικό πλαίσιο κάτω απο το οποίο γίνονται οι συναλλαγές στην αγορά ηλεκτρισμού δεν είναι σταθερό και διαφανές. Παρακάτω παρουσιάζονται σε συνοπτική μορφή ορισμένα απο τα αποτελέσματα της έρευνας.

Πόσο κοστίζει το ρεύμα λοιπόν για τον οικιακό καταναλωτή?

Κοστίζει 252 ευρώ την Μεγαβατώρα στην Ελλάδα και 290 ευρώ την Μεγαβατώρα στην Γερμανία. Είναι δηλαδή κατά 15% ακριβότερο στην Γερμανία απο ότι στην Ελλάδα (η Γερμανία είναι η δεύτερη ακριβότερη χώρα στην Ευρώπη μετά την Δανία). Διευκρινίσεις:

  • Η Μεγαβατώρα δεν είναι τίποτα άλλο απο 1,000 Κιλοβατώρες. Καταναλώνουμε στο σπίτι μας κατά μέσο όρο περίπου 3-4 Μεγαβατώρες τον χρόνο. Βοηθάει να μετράμε σε Μεγαβατώρες γιατί οι τιμές παρουσιάζονται χωρίς δεκαδικά που προκαλούν σύγχυση.
  • Το κόστος που αναφέρουμε (τόσο για την Ελλάδα όσο και για την Γερμανία) αφορά οικιακούς και μκρούς εμπορικούς πελάτες, που είναι σε αριθμό η συντριπτική πλειοψηφία των καταναλωτών.
  • Το κόστος περιλαμβάνει τον “ΦουΠουά”, γιατί τουλάχιστον οι οικιακοί πελάτες δεν έχουν τρόπο να τον συμψηφίσουν – άρα τον πληρώνουν στο σύνολό του.
  • Δεν περιλαμβάνεται στους υπολογισμούς οτιδήποτε δεν έχει σχέση με το ρεύμα αλλά πληρώνεται μέσω των λογαριασμών του (Δημοτικά τέλη, Φόροι, ΕΡΤ κλπ).

Που πάνε τα λεφτά που δίνουμε για το ρεύμα?

Ας αρχίσουμε την αποδόμηση του κόστους απο το “τέλος” δηλαδή τον “ΦουΠουά”. Απο τα 252 ευρώ στην Ελλάδα τα 29 είναι ο ΦΠΑ, ο οποίος είναι στο 13%. Στην Γερμανία απο τα 290 ευρώ τα 46,4 είναι ο ΦΠΑ, με συντελεστή 19%. Αποτέλεσμα: Χωρίς τον “ΦουΠουά” το κόστος γίνεται 223 ευρώ την Μεγαβατώρα στην Ελλάδα και 243,6 ευρώ την Μεγαβατώρα στην Γερμανία. Η διαφορά μεταξύ Ελλάδος Γερμανίας συνεπώς μειώνεται στο 9% (ή τα 20 ευρώ την Μεγαβατώρα) με φθηνότερη πάντα την Ελλάδα

Πόσα απο τα λεφτά μετά τον ΦΠΑ πάνε για να παραχθεί και να διανεμηθεί στα σπίτια μας το ρεύμα?

Η απάντηση που έρχεται αμέσως στο μυαλό είναι: Προφανώς όλα. Εδώ έρχεται η πρώτη μεγάλη έκπληξη (έχει πολλές - υπομονή). Απο τα 223 ευρώ στην Ελλάδα μόνο τα 170 πάνε στην Παραγωγή/Μεταφορά/Διανομή ρεύματος. Η δεύτερη έκπληξη είναι ότι στην Γερμανία τα λεφτά που πάνε στην Παραγωγή/Μεταφορά/Διανομή είναι ακόμη λιγότερα – απο τα 243 μόνο 139 ευρώ την Μεγαβατώρα. Που σημαίνει ότι η Παραγωγή /Μεταφορά /Διανομή είναι κατά 34 ευρώ ή 20% φθηνότερη στην Γερμανία απο ότι στην Ελλάδα.

Ας προσπαθήσουμε, “σκάβοντας” λίγο παρακάτω να αναλύσουμε τις δύο αυτές εκπλήξεις και να βγάλουμε τα συμπεράσματά μας. Προσπαθούμε να αναλύσουμε την πρώτη έκπληξη. Που πάνε τα λεφτά αφού πληρώσουμε το κόστος του ρεύματος? Στην Ελλάδα πρέπει να εξηγήσουμε διαφορά περίπου 53 ευρώ και στην Γερμανία 104 ευρώ. Να σημειώσουμε ότι η θετική υπέρ της Ελλάδος διαφορά των 51 (104-53=51 ευρώ) στα “εκτός παραγωγής ρεύματος” υπερκαλύπτει τη αρνητική διαφορά των 31 ευρώ στο κόστος Παραγωγής/Μεταφοράς/Διανομής που θα αναλυθεί παρακάτω.

Που πάνε τα “εκτός παραγωγής ρεύματος” κόστη?

Στην Ελλάδα κυρίως σε δύο κατηγορίες δαπανών. Στις Υπηρεσίες Κοινής Ωφέλειας - 18 απο τα 53 ευρώ - και στην αμοιβή των παραγωγών απο Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας - το ονομαζόμενο ΕΤΜΕΑΡ με 32 ευρώ απο τα 53. Το δεύτερο είναι άμεσα συγκρίσιμο με την ανάλογη χρέωση στην Γερμανία, όπου είναι σχεδόν διπλάσιο στα 62 ευρώ. Οι Γερμανοί πληρώνουν διπλάσια χρήματα απο τους Ελληνες για την επιδότηση των ανανεώσιμων πηγών. Αυτό συμβαίνει κυρίως γιατί στην Γερμανία το ποσοστό συνεισφοράς των ΑΠΕ στο ενεργειακό μείγμα είναι μεγαλύτερο απο ότι στην Ελλάδα. Το 2014 το ποσοστό αυτό ήταν 16% περίπου για την Ελλάδα έναντι 25% στην Γερμανία. Δευτερευόντως υπάρχει πιθανόν διαφορά στο επίπεδο της επιδότησης (των Feed in Tariffs) που δεν είναι όμως εύκολο να ανιχνευθεί. Η διαφορά στο ΕΤΜΕΑΡ πάντως εξηγεί τα 30 απο τα 51 ευρώ της διαφοράς υπέρ της Ελλάδος.

Πριν προχωρήσουμε στις Υπηρεσίες Κοινής Ωφέλειας, να ελαφρύνουμε τον Γερμανό καταναλωτή απο 20 ευρώ για “Φόρο Ηλεκτρισμού” και το Ελληνα κατά 3 ευρώ που πληρώνει για τον ειδικό φόρο κατανάλωσης φυσικού αερίου. Απέμεναν λοιπόν να εξηγηθούν (53-30-20=3) ευρώ για την διαφορά στα ΥΚΩ. Η διαφορά είναι μικρή και το ενδιαφέρον είναι όχι τόσο πολύ το ύψος των χρεώσεων όσο ο σκοπός στον οποίο κατευθύνονται.

Στην Ελλάδα οι Υπηρεσίες Κοινής Ωφέλειας αφορούν σε πολύ μεγάλο ποσοστό στην επιδότηση των Μη Διασυνδεδεμένων Νησιών (κυρίως Κρήτη-Ρόδο). Επίσης μικρό ποσοστό αφορά επιδοτήσεις μέσω Κοινωνικού Τιμολογίου ευπαθών ομάδων καταναλωτών. Στην Γερμανία (που δεν έχουν μεγάλα νησιά) οι χρεώσεις αφορούν μεταξύ άλλων: Κόστος διακοπτόμενων τιμολογίων για την βιομηχανία (σύντομα και στην Ελλάδα), επιδότηση συμπαραγωγής, κόστος δικαιωμάτων διέλευσης (μεταφορά στην τοπική αυτοδιοίκηση), επιδότηση δικτύων μεταφοράς για εγκαταστάσεις ανεμογεννητριών offshore κλπ.
Συνοψίζοντας μέχρι στιγμής, ο Γερμανός καταναλωτής επιβαρύνεται με πολύ μεγαλύτερους φόρους και διπλάσιο τέλος ΑΠΕ απο τον Ελληνα. Συνολική διαφορά περίπου 51 ευρώ την Μεγαβατώρα.

Ωραία “καθαρίσαμε” το κόστος απο τους φόρους και τις διάφορες χρεώσεις που είναι αμιγώς αποτελέσματα αποφάσεων πολιτικής Πόσο στοιχίζει όμως ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ το ρεύμα και γιατί?

Κοστίζει 170 ευρώ την Μεγαβατώρα στην Ελλάδα ενώ στην Γερμανία κοστίζει 139 ευρώ την Μεγαβατώρα. Το κόστος της Παραγωγής/Μεταφοράς/Διανομής στην Ελλάδα είναι ακριβότερο κατα 31 (170-139) ευρώ την Μεγαβατώρα απο ότι στην Γερμανία.

Αφού παρατηρήσουμε την αξιοσημείωτη πληροφορία ότι το κόστος Παραγωγής είναι συγκρίσιμο (και στην Γερμανία σχεδόν ίσο) με το κόστος Μεταφοράς/Διανομής, ας το αναλύσουμε ξεκινώντας απο το σχετικά ευκολότερο - την Μεταφορά/Διανομή. Η διαφορά εδώ είναι περίπου 9 ευρώ (76-66,5=9,5) υπέρ της Γερμανίας (απο τα 31). Γιατί είναι ακριβότερο να μεταφέρουμε και να διανέμουμε το ρεύμα στη Ελλάδα και μάλιστα κατά 14% περίπου σε σχέση με την Γερμανία? Ισως η ποιότητα των υπηρεσιών (συχνότητα και διάρκεια διακοπών στη ηλεκτροδότηση) να είναι καλύτερη στην Ελλάδα θα υποθέσει κανείς. Συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο. Σύμφωνα με τα στοιχεία συγκριτικής μελέτης του CEER (Council of European Energy Regulators) του 2011, οι δείκτες ποιότητας για την Ελλάδα είναι πολύ χειρότεροι αυτών της Γερμανίας (και αμφιβάλουμε αν έχουν βελτιωθεί απο τότε).

Μια λογική εξήγηση είναι οι μεγαλύτερες “τεχνικές” απώλειες στο δίκτυο. Πράγματι το δίκτυο στην Γερμανία είναι σχεδόν σε ποσοστό 80% υπόγειο (έναντι 30% στην Ελλάδα) άρα έχει λιγότερες απώλειες και βλάβες – αλλά στοίχισε περισσότερο για να κατασκευαστεί. Οι απώλειες και μόνο θα μπορούσαν να εξηγήσουν ένα ποσοστό μέχρι και 3% της διαφοράς. Πέρα των “τεχνικών” υπάρχουν και οι ¨εμπορικές” απώλειες ή αλλιώς ρευματοκλοπή. Υπάρχουν ενδείξεις ότι έχουμε πρόβλημα στην Ελλάδα – δεν υπάρχουν όμως διαθέσιμα συφγκριτικά στοιχεία. Γεγονός όμως είναι ότι όσο πιο φτωχή είναι μια χώρα τόσο μεγαλύτερο το ποσοστό ρευματοκλοπής. Στο Τρίτο κόσμο (Ινδία, Φιλιππίνες, κλπ) φθάνει σε ποσοστά 30%.

Θα πρέπει όμως απο την άλλη μεριά να αναφερθεί ότι εδώ και τουλάχιστον μια δεκαετία (!) καθυστερεί η πλήρης εφαρμογή του Κώδικα Διαχείρισης Δικτύου Διανομής που περιλαμβάνει κίνητρα/αντικίνητρα σχετικά τόσο με το κόστος όσο και την ποιότητα των υπηρεσιών του ΔΕΔΔΗΕ.

Η διαφορά των 21,5 ευρώ υπέρ της Γερμανίας στην Παραγωγή (94-72,5=21,5) είναι πολύ μεγάλη και πολύ ενδιαφέρουσα. Να σημειωθεί ότι στην Παραγωγή συμπεριλαμβάνεται και η εμπορική λειτουργία (προμήθεια). Πάμε λοιπόν.

Από τα 94 ευρώ την Μεγαβατώρα στην Ελλάδα περίπου 52 είναι το μέσο κόστος αγοράς ρεύματος στην χονδρική αγορά (Μέση οριακή τιμή συστήματος μέχρι σήμερα το 2015). Το ανάλογο νούμερο στην Γερμανία είναι περίπου 33 ευρώ. Συνεπώς η υψηλότερη τιμή χονδρικής στην Ελλάδα εξηγεί και τα 19 απο τα 21,5 ευρώ της διαφοράς. Γιατί έχουμε τέτοια διαφορά στο κόστος της χονδρικής? Η απάντηση δεν είναι εύκολη αλλά πέραν του μείγματος καυσίμου ίσως ο σημαντικότερος παράγοντας είναι η έλλειψη επαρκών διασυνδέσεων. Είναι χαρακτηριστικό ότι περισσότερο απο 20% του ρεύματος που καταναλώνουμε εισάγεται απο Βορρά, όπου η τιμή χονδικής είναι συγκρίσιμη με της Γερμανίας (30-35 ευρώ), αλλά το κόστος της διασύνδεσης την επιβαρύνει τόσο ώστε να φθάνει στα επίπεδα της ελληνικής αγοράς (κοντά στα 50 ευρώ την μεγαβατώρα).

Δεν τελειώσαμε όμως με την ανάλυση του κόστους της παραγωγής. Μέρος του κόστους ξοδεύται για την αγορά διαθεσιμότητος ισχύος δεδομένου ότι οι καταναλωτές δεν καταναλώνουν μόνο ενέργεια αλλά επιλέγουν και την ώρα που θα την καταναλώσουν. Αυτό δημιουργεί την ανάγκη εφεδρείας βραχυπρόθεσμης (λεπτών) κα μακροπρόθεσμης (ετών). Πόσο κοστίζει αυτό στις δύο χώρες? Στην Ελλάδα η μακροπόθεσμη διαθεσιμότητα το 2014 αμοιβόταν (με διοικητικό τρόπο ) με 11 ευρώ περίπου την Μεγαβατώρα. Η βραχυπρόθεσμη με περίπου 4. Διάφορες άλλες χρεώσεις (απώλειες συστήματος) πρόσθεταν ακόμα 4 ευρώ. Σύνολο επιβάρυνσης περίπου 18 ευρώ πάνω στα 52 της χονδρικής – τελικό σύνολο 70 ευρώ.

Για την Γερμανία δεν υπάρχει διοικητικός καθορισμός ούτε αγορά ισχύος – η χρέωση ισχύος περιλαμβάνεται στην τιμή προθεσμιακών διμερών συμβολαίων - είναι συνεπώς αδιαφανής. Ενας τρόπος να εκτιμηθεί το σχετικό κόστος είναι να χρησιμοποιηθούν τα αποτελέσματα της δημοπρασίας ισχύος (μακροπρόθεσμης) που έγινε τον Δεκέμβριο του 2014 στην Μ Βρετανία. Το αποτέλεσμα της δημοπρασίας (περίπου 25,000 ευρώ το MW για ισχύ διαθέσιμη το 2017) ισοδυναμεί με περίπου 5 ευρώ την Μεγαβατώρα δηλαδή περίπου το 1/2 της τιμής στην Ελλάδα. Υποθέτουμε ότι η βραχυπρόθεσμη εφεδρεία και οι λοιπές χρεώσεις δεν διαφέρουν μεταξύ των χωρών στα 8 ευρώ την Μεγαβατώρα. Σύνολο επιβάρυνσης στην Γερμανία 13 ευρώ πάνω στα 33 της χονδρικής – τελικό σύνολο 46 ευρώ.

Μετά τον έμμεσο αυτό υπολογισμό μένουν 24 (94-52-18) ευρώ να εξηγηθούν για την Ελλάδα και 26,5 (72,5-33-13) για την Γερμανία. Εδω πλέον δεν υπάρχει μεγάλη διαφορά. Είναι το κόστος λειτουργίας των προμηθευτών ηλεκτρικής ενέργειας που περιλαμβάνει εκτός των άλλων (έκδοση και είσπραξη λογαριασμών, λογιστική διαχείριση πελατών, πωλήσεις και εμπορική προώθηση, κόστος κεφαλαίου κίνησης) και τις επισφάλειες λόγω χρεών απο πελάτες. Επίσης έμμεσα περιλαμβάνει και την αμοιβή τους (hedging premium) για τον κίνδυνο που αναλαμβάνουν αγοράζοντας σε τιμές με σημαντική μεταβλητότητα απο την χονδρική και πωλώντας σε σταθερές τιμές που συνήθως προτιμούν οι πελάτες. Αυτό και μόνο υπολογίζεται ότι αποτελεί ποσοστό απο 5% έως και 7% της τελικής τιμής της ενέργειας (αν εφαρμοσθεί το μικρότερο ποσοστό 97,5Χ5%=4,87 ευρώ για την Ελλάδα και 72,5Χ5%= 3,62 ευρώ για την Γερμανία).

Τα 24 ευρώ μικτό περιθώριο για την Προμήθεια όπως αυτό υπολογίζεται παραπάνω προέρχεται απο τις πωλήσεις σε πελάτες χαμηλής τάσης. Το περιθώριο με μεγάλους πελάτες (μέσης τάσης) είναι πολύ μικρότερο. Συνεπώς το περιθώριο του κλάδου συνολικά είναι μικρότερο του 24. Επίσης το περιθώριο με το οποίο δουλεύει καθε προμηθευτής διαφέρει ανάλογα με το μίγμα των πελατών του. Αυτό ισχύει και στις δύο χώρες. Με την διαφορά ότι το ποσοστό πωλήσεων σε μεγάλους πελάτες στην Γερμανία είναι πολύ μεγαλύτερο απο ότι στην Ελλάδα, οπότε μπορεί να υποθέσει κανείς ότι το συνολικό μικτό περιθώριο προμήθειας του κλάδου στην Γερμανία είναι μικρότερο.

Τα ποσά που αναφέρθηκαν παραπάνω είναι υπολογισμένα με επαρκή ακρίβεια ώστε να μην αφήνουν περιθώρια αμφισβήτησης του γενικού συμπεράσματος. Ειδικά στην Γερμανία αλλά και στην Ελλάδα οι πολιτικοί έχουν επιβαρύνει ένα αγαθό που οι ίδιοι αποκαλούν “δημόσιο” με υπέρμετρη φορολογία. Η υπερβολική φορολόγηση στην Γερμανία είναι ίσως κατανοητή δεδομένου ότι η αγοραστική δύναμη του εισοδήματος είναι πολύ μεγαλύτερη απο ότι στην Ελλάδα και η δαπάνη για ρεύμα είναι μικρότερο ποσοστό του οικογενειακού προυπολογισμού. Απο την άλλη μεριά είναι εμφανής η χαμηλή παραγωγικότητα του κλάδου στην Ελλάδα που ισοδυναμεί με κόστος ηλεκτρισμού μεγαλύτερο κατα 1,5 δισ. τον χρόνο απο ότι θα είχαμε αν λειτουργούσε με την γερμανική αποτελεσματικότητα. Ενισχύει κατά την άποψή μας σε τάξη μεγέθους την αληθοφάνεια της μελέτης της Booz επι διοίκησης Αθανασόπουλου στην ΔΕΗ που υπολόγιζε ότι η διαφορά παραγωγικότητος σε σχέση με την μέση ευρωπαική ομοειδή εταιρεία ισοδυναμούσε με πρόσθετο κόστος περίπου 700 εκατ ευρώ τον χρόνο (μέρος της διαφοράς δεν είναι προφανώς ευθύνη της ΔΕΗ όπως για παράδειγμα τιμές καυσίμων, έλλειψη διασυνδέσεων, γεωγραφική κατανομή φορτίων, κόστος κεφαλαίου κλπ).

Παρατηρήσεις και κριτική στα παραπάνω είναι ευπρόσδεκτη έτσι ώστε να προχωρήσουμε στο επόμενο βήμα αναλύσεων των αιτίων του κόστους και αμέσως μετά στις προτάσεις για βελτίωση. Πρώτα όμως θα πρέπει να ρωτήσουμε πέντε φορές τουλάχιστον “γιατί” αν θέλουμε να φθάσουμε στην ρίζα των προβλημάτων (λέει μια παροιμία που είναι – ή μπορεί και να μην είναι – κινέζικη). Το παρόν πόνημα έχει ρωτήσει μόνο μια φορά.

Πηγές
  • ΛΑΓΗΕ Μηνιαίες εκθέσεις Αγοράς Ηλεκτρισμού
  • Strom Reporτ Statistiken und Infografiken aus den Bereichen Energie und Umwelt.
  • CEER Quality of Electricity Supply – Benchmarking in EE 2011
  • Λογαρισμοί ρεύματος οικιακών και εμπορικών καταναλωτών
  • Frontier Economics Report on the capacity auction in the UK December 2014
  • Οικονομικές καταστάσεις Προμηθευτών ηλεκτρικής ενέργειας
  • The ethics of dynamic pricing Ahmad Faruqui, Principal, The Brattle Group