Το Ελληνικό Δαιμόνιο Πρωτοπορεί στην Δυναμική Τιμολόγηση του Ηλεκτρισμού

Οπως είναι γνωστό, το κόστος παραγωγής του ηλεκτρικού ρεύματος μεταβάλεται από ώρα σε ώρα και μάλιστα σε ευρεία περιοχή. Η χονδρική του τιμή μπορεί μέσα σε μια ημέρα να κυμανθεί από 30 έως 150 ευρώ την μεγαβατώρα. (Στην πραγματικότητα η διακύμανση μπορεί να είναι ακόμα μεγαλύτερη αλλά συνήθως οι κανονισμοί της αγοράς θέτουν ανώτατο επιτρεπτό όριο).

Η τιμή που πληρώνουν οι καταναλωτές όμως είναι σταθερή - για περίοδο τουλάχιστον έξη μηνών σύμφωνα με τιν κώδικα προμήθειας αλλά και για μακρύτερη περίοδο ανάλογα με τον προμηθευτή. Αυτό σημαίνει ότι ο προμηθευτής αναλαμβάνει τον κίνδυνο να μετακυλήσει ένα κόστος αγοράς με μεταβλητό προφίλ σε μια τιμή πώλησης σταθερή. Αυτή είναι η δουλειά του. Σε μεγάλο βαθμό μπορεί να πεί κανείς ότι είναι ο κυριότερος λόγος ύπαρξής του. Για την λειτουργία αυτή και μόνο (της ανάληψης του κινδύνου) αμείβεται με ένα ποσοστό απο 5 έως 8% στην τιμή της χονδρικής σύμφωνα με σχετικές μελέτες (Το περιθώριο αυτό είναι ένα "hedging premium"). Σε μια αγορά πλήρως καθετοποιημένη το κόστος αυτό "κρύβεται" ανάμεσα στην παραγωγή και την εμπορία του ρεύματος είναι όμως υπαρκτό. Σε αγορές όπου η παραγωγή και η εμπορία είναι διαχωρισμένες (όπως η ελληνική!) είναι διαφανές (καθορίζει σε μεγάλο βαθμό την απόδοση κεφαλαίων της εμπορίας). Για να γίνει σαφές: Οι καταναλωτές ηλεκτρισμού πληρώνουν (χωρίς να το κατανοούν) κάτι παραπάνω στους προμηθευτές για να απολαμβάνουν την σταθερή τιμή και τον απλοποιημένο λογαριασμό. 

Αυτό σημαίνει ότι, αν εφαρμοζόταν "δυναμική" τιμολόγηση, δηλαδή το ρεύμα χρεωνόταν με τιμή που άλλαζε κάθε ώρα (και με την υπόθεση ενεργούς ανταγωνισμού), οι καταναλωτές στον μέσο όρο θα κέρδιζαν μια μείωση της τιμής του ρεύματος ίση με την αμοιβή κάλυψης κινδύνου που προαναφέρθηκε. Αυτό θα ήταν και οικονομικά βέλτιστο, γιατί οι καταναλωτές θα είχαν κίνητρο να μεταβάλουν τις συνήθειές τους μεταφέροντας την κατανάλωσή τους σε ώρες χαμηλής τιμής. (Επισημαίνεται η έμφαση στον "μέσο όρο". Οι "αιχμιακοί" καταναλωτές θα αντιμετώπιζαν βραχυπρόθεσμα αύξηση της τιμής και οι "μη αιχμιακοί" μείωση. Το αλγεβρικό άθροισμα όμως θα ήταν μείωση της μέσης τιμής  αν υποθέσουμε ότι ο προμηθευτής θα απαιτήσει ισοδύναμα έσοδα). 

Η δυναμική τιμολόγηση δεν έχει εφαρμοστεί ευρέως στον ηλεκτρικό κλάδο ποτέ μέχρι τώρα σε καμμία χώρα του κόσμου. Ο κυριότερος λόγος ήταν το μεγάλο κόστος της μέτρησης της κατανάλωσης σε ωριαία διαστήματα - το "κόστος συναλλαγής".  Επίσης σημαντικό ρόλο έχει παίξει ο παραδοσιακός κρατικοδίαιτος συντηρητισμός των εταιρειών ηλεκτρισμού (παγκοσμίως) που πολεμά κάθε καινοτομία (το ανέκδοτο που κυκλοφορεί είναι ότι αν ο Εντισον επανερχόταν στην ζωή το δίκτυο ηλεκτρισμού θα του φαινόταν ότι δεν άλλαξε ποτέ). Τέλος, η σχετικά μικρή ελαστικότητα της ζήτησης των καταναλωτών - ακόμα και αν προσφερόταν  δυναμική τιμολόγηση μόνο ένα μικρό ποσοστό θα την επέλεγε. Αυτό που έχει επιλεγεί είναι μια ενδιάμεση στατική λύση - η "ζωνική" τιμολόγηση δηλαδή το νυκτερινό ρεύμα. Είναι μια λύση χαμηλού κόστους την οποία (ακόμα και αυτή) οι προμηθευτές προωθούν "με το ζόρι".   

Η τεχνολογία της πληροφορικής και των τηλεπικοινωνιών πλέον επιτρέπουν την υιοθέτηση της δυναμικής τιμολόγησης τόσο απο την πλευρά του "έξυπνου" ηλεκτρικού δικτύου (όπου το κόστος συλλογής και επεξεργασίας των πληροφοριών έχει μειωθεί δραματικά) όσο και από την πλευρά της ζήτησης δηλαδή των "έξυπνων" ηλεκτρικών συσκευών (όπου η ελαστικότητα της ζήτησης των καταναλωτών μπορεί να αυξηθεί λόγω των αυτοματισμών). Το γεγονός αυτό δεν διέλαθε της προσοχής των κατασκευαστών μετρητικών διατάξεων οι οποίοι κατόρθωσαν να πείσουν τις ηλεκτρικές εταιρείες και τους κρατικούς επιβλέποντες ότι ήρθε ο καιρός να αντικατασταθούν πλέον οι υπάρχοντες μετρητές με "έξυπνους".  Ετσι και έγινε . Στις ΗΠΑ το 40% των καταναλωτών πλέον έχει "έξυπνο" μετρητή. Αλλά μόνο στο 1% προσφέρεται η δυνατότητα δυναμικής τιμολόγησης (Στην Ιταλία η κάλυψη των έξυπνων μετρητών είναι στο 100% - κανένα δυναμικό τιμολόγιο).

Στην μικρή μας χώρα; Είμαστε στην πρωτοπορία. Οπως οι καλύτεροι Ευρωπαίοι και οι Αμερικάνοι, έχουμε αποφασίσει να επενδύσουμε δισεκατομμύρια σε έξυπνους μετρητές αδιαφορώντας για το αν αυτοί θα έχουν κοινωνικό όφελος. Γιατί είναι σαφές. Αν δεν προσφερθούν δυναμικά τιμολόγια σε ένα σημαντικό ποσοστό καταναλωτών, η επένδυση σε έξυπνους μετρητές από κοινωνική άποψη δεν είναι αποδοτική. Το αστείο της υποθέσεως είναι ότι υπάρχουν ήδη περίπου 60,000 καταναλωτές στην Ελλάδα με "έξυπνους" μετρητές. Είναι οι μεγάλοι καταναλωτές Μέσης Τάσης και Γ22. Ερώτημα:  Σε πόσους από αυτούς προσφέρονται δυναμικά τιμολόγια; (ναι, είναι εμπορικό μυστικό). Αντί δυναμικών τιμολογίων προσφέρεται αμοιβή για "διακοπτόμενο φορτίο" σε μερικές δεκάδες βιομηχανίες πολλές από τις οποίες έχουν τέτοιας μορφής καμπύλη φορτίου που τους επιτρέπει να απολαμβάνουν την χαμηλότερη μέση τιμή ρεύματος απο οποιονδήποτε άλλον καταναλωτή (έχουν τόσο "flat" καμπύλη που κανείς εύλογα αναρωτιέται τι θα κόψουν αν και όταν τους ζητηθεί). Το διακοπτόμενο τιμολόγιο είναι πτωχό υποκατάστατο της δυναμικής τιμολόγησης. Αν υπάρχει η δυνατότητα της δεύτερης (και υπάρχει για 60,000 μεγάλους καταναλωτές), μειώνεται η ανάγκη θεσμοθέτησης του πρώτου.

Αντίθετα στους μικρούς καταναλωτές το ελληνικό δαιμόνιο βρήκε τρόπο να τους περάσει μέρος του κινδύνου της χονδρικής τιμής μέσω της περίφημης "Ρήτρας Οριακής Τιμής Συστήματος", καταργώντας έτσι σε μεγάλο βαθμό τον λόγο ύπαρξης των προμηθευτών. Δεν θα μπούμε στην ανάλυση της ρήτρας, όπως το αποφεύγουν οι Προμηθευτές και οι πωλητές τους. Ολοι όμως την ξέρουν ως την "ντροπή της αγοράς" η αλλιώς την ελληνική έκδοση της "δυναμικής τιμολόγησης".

Στο μέλλον όμως όλα θα πάνε καλά. Θα αποκτήσουμε όλοι έξυπνους μετρητές (οι προμηθευτές του ΔΕΔΔΗΕ θα φροντίσουν γι' αυτό) και ορισμένοι από μας θα επιλέξουν δυναμικά τιμολόγια που θα προσφέρουν καινοτόμοι προμηθευτές. Δεν θα τα επιλέξουμε όλοι αλλά αρκετοί. Θα αλλάζει η τιμή του ρεύματος που καταναλώνουμε κάθε ώρα. Θα γίνουμε περισσότεροι όταν θα έχουμε διαθέσιμες ηλεκτρικές συσκευές που θα προσαρμόζονται αυτόματα στην κυμαινόμενη τιμή του ρεύματος είτε ως φορτία είτε ως πηγές ενέργειας (ηλεκτρικά αυτοκίνητα για παράδειγμα ή εγκαταστάσεις φωτοβολταικών).  Ολα θα πάνε καλά. Με την προϋπόθεση να υπάρχει ενεργή και καινοτομική λιανική αγορά ηλεκτρισμού. Αυτή κυρίως θα αναλάβει το φορτίο να κάνει την (αναπόφευκτη για πολιτικούς λόγους) επένδυση στο έξυπνο δίκτυο αποδοτική.

Πρέπει να Παράγεται Ηλεκτρικό Ρεύμα στην Ελλάδα και Πόσο;

Το ερώτημα του τίτλου ακούγεται παράδοξο. Αν όμως κανείς συνειδητοποιήσει ότι η χώρα εισάγει περίπου το 20% των αναγκών της σε ρεύμα κάθε χρόνο (με τη έννοια του ελλείματος μεταξύ εισαγωγών και εξαγωγών), μάλλον θα συμφωνήσει ότι "κάτι τρέχει" με την ανταγωνιστικότητα της ελληνικής παραγωγής ηλεκτρισμού. 

Γίνεται ακόμα χειρότερο αν μάθει ότι, εκτός του ότι το κόστος παραγωγής του ρεύματος στην Ελλάδα είναι πολύ υψηλότερο απο αυτό των εισαγωγών (εξ' ου και το έλλειμμα), οι εισαγωγές, που θα μπορούσαν να μειώσουν ακόμα περισσότερο το κόστος για τον έλληνα καταναλωτή, περιορίζονται απο την ανεπάρκεια των διασυνδέσεων με τις όμορες χώρες. Σε τάξη μεγέθους, η χονδρική τιμή στην ελληνική αγορά είναι περίπου 40 ευρώ την μεγαβατώρα, ενώ στην ευρωπαική αγορά κυμαίνεται λίγο κάτω απο τα 30.  Την διαφορά ανάμεσα στη τιμή της ελληνικής αγοράς απο την τιμή του εισαγόμενου ρεύματος, δηλαδή τα οιονεί διόδια, την εισπράττει στα σύνορα ....ο ΑΔΜΗΕ δηλαδή η ΔΕΗ (αυτό μεταξύ άλλων δυσκολεύει πολύ τον διαχωρισμό και πώλησή του).

Υπάρχει συνεπώς πρόβλημα υψηλού κόστους που έχει "δομικά" - δηλαδή μακροπρόθεσμα- χαρακτηριστικά. Πως θα μπορούσε να λυθεί το πρόβλημα; Μια διέξοδος είναι να αυξήσουμε σημαντικά την δυνατότητα μεταφοράς των διασυνδέσεων και να εισάγουμε όχι το 20% αλλά (για παράδειγμα) το 60% ή γιατί όχι το 80% του ρεύματος (ας θυμηθούμε ότι εισάγουμε το 100% του πετρελαίου, των αυτοκινήτων κλπ). Να απομείνουν ως παραγωγοί μόνο όσοι έχουν συγκριτικό πλεονέκτημα σε ευρωπαικό επίπεδο. Ο ήλιος θα μπορούσε να είναι ένα τέτοιο παράδειγμα - όταν το κόστος του μειωθεί κάτω απο τα 50 ευρώ την μεγαβατώρα (Στην Γερμανία οι πρόσφατες δημοπρασίες έδωσαν τιμές κάτω απο τα 70 ευρώ την μεγαβατώρα). Ισως σε ένα βαθμό και ο λιγνίτης (κυρίως η τύρφη της πεδιάδας των Φιλίππων). Λίγα εργοστάσια φυσικού αερίου επίσης (πολύ λιγότερα απο τα σχεδόν 5,000 μεγαβάτ που είναι τώρα διαθέσιμα) κυρίως για λόγους ευστάθειας του συστήματος. 

Ενα σημαντικό πλεονέκτημα των διασυνδέσεων είναι ότι θα μειωθεί πολύ ο απαιτούμενος συντελεστής εφεδρείας του ελληνικού ηλεκτρικού συστήματος. Παραδοσιακά η εφεδρεία ήταν περίπου το 15-20% της ισχύος των σταθμών. Πρόσφατα, λόγω μείωσης τη αιχμής, το περιθώριο αυτό έχει φθάσει το 35%. Με διασυνδέσεις αυτό θα μπορούσε να μειωθεί δραστικά, επιτρέποντας μας να κλείσουμε πολλά εργοστάσια και να αποφύγουμε το σχετικό λειτουργικό κόστος (η ΔΕΗ έχει πολλά τέτοια εργοστάσια που έχουν εδώ και καιρό αποσβεστεί οικονομικά και απαξιωθεί τεχνολογικά).

Ενα ακόμα πλεονέκτημα των διασυνδέσεων είναι ότι θα μπορούμε πλέον να παράγουμε ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές όσο τραβάει η ψυχή μας (και αντέχει το πορτοφόλι μας). Εμείς θα παράγουμε απο τον ήλιο και αέρα. Οταν βραδιάζει θα μας φωτίζουν οι φίλοι Βούλγαροι με τα λιγνιτικά τους στον Εβρο (Μαρίτσα). Το σενάριο δεν είναι καθόλου απίθανο. Περιγράφει την περίπτωση της Δανίας που έχει την τύχη να είναι διασυνδεδεμένη με δύο μεγάλα και ισχυρότατα συστήματα (το Nordic Pool και το Γερμανικό). Αυτό τους επιτρέπει να παράγουν με άνεμο τεράστιες ποσότητες ηλεκτρισμού σε σχέση με τη δική τους αγορά.

Πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι η Ελλάδα είναι μια μικρή απομονωμένη χώρα στην άκρη της Ευρώπης. Η πιθανότητα να έχει την δυνατότητα να παράγει φθηνό ανταγωνιστικό ρεύμα ήταν πάντοτε μικρή. Το πρόβλημα κρυβόταν κάτω απο την φυσική απομόνωση του συστήματος. Ισως είναι καλύτερα να υποκύψουμε στο άτεγκτο θεώρημα του Ricardo περί συγκριτικού πλεονεκτήματος, να εγκαταλείψουμε τον κλάδο της παραγωγής ηλεκτρισμού (φτιάχνοντας επαρκείς διασυνδέσεις για να εισάγουμε το ρεύμα που χρειαζόμαστε) και να μεταφέρουμε τους πόρους σε άλλους κλάδους όπου έχουμε καλύτερο πλεονέκτημα (δεν είναι δυνατόν στα πλαίσια του παρόντος να τους αποκαλύψουμε).

Δεν είναι προς θάνατο. Ας θυμηθούμε ότι ακόμα και αν σταματούσαμε να παράγουμε, το ρεύμα πρέπει να το μεταφέρουμε και να το διανείμουμε. Οι λειτουργίες αυτές αποτελούν το 50% τη προστιθέμενης αξίας του κλάδου και είναι σχετικά (με την παραγωγή) εντάσεως εργασίας. Η ευκαιρία προσλήψεων λοιπόν δεν θα χαθεί (αν και δυστυχώς το ρεύμα δεν μεταφέρεται με χειρωνακτικές μεθόδους). Θα συγκεντρώσουμε έτσι την προσοχή μας σε αυτό που πραγματικά θα καθορίσει το μέλλον του κλάδου δηλαδή το δίκτυο. Εχουμε ήδη προτείνει ότι ο ΑΔΜΗΕ ο ΔΕΔΔΗΕ και ο ΛΑΓΗΕ θα πρέπει να ενωθούν υπο την ονομασία ΔΕΗ και οι παραγωγικές μονάδες να πωληθούν. Η να κλείσουν. Το Δίκτυο πρέπει να είναι (και προβλέπουμε ότι θα είναι) η ΔΕΗ του μέλλοντός μας.

Βίοι Παράλληλοι: Η Λιανική Αγορά Ηλεκτρισμού και το allazorevma.gr.

"Οι έμποροι ενός κλάδου όταν βρίσκονται μαζί, ακόμα και σε γιορταστικές και ψυχαγωγικές εκδηλώσεις, σπάνια χάνουν την ευκαιρία να τελειώσουν την συζήτησή τους χωρίς να συνωμοτήσουν εναντίον του κοινoύ ή χωρίς να βρούν ένα τέχνασμα για να ανεβάσουν τις τιμές". 

Adam Smith, The wealth of Nations

Οι αγορές για να δουλέψουν αποτελεσματικά χρειάζονται πληροφορίες. Γιατί υπάρχει ασυμμετρία ανάμεσα σε παραγωγούς και καταναλωτές. Μια ιστοδελίδα σύγκρισης τιμών όπως το allazorevma.gr βοηθάει να αποκαταστήσει σε ένα βαθμό την συμμετρία μειώνοντας δραστικά το κόστος ενός ακριβού αγαθού (της πληροφορίας) και μετατρέποντας το απο "δημόσιο" σε ιδιωτικό.

Τί κάναμε στος μήνες που πέρασαν.

• Ανοιξη / Καλοκαίρι 15 Σχεδιασμός και Ανάπτυξη
• Οκτώβριος 15 Εναρξη διαθεσιμότητας
• Μαρτιος 16 Εναρξη εμπορικής λειτουργίας. Διεκπεραίωση on line  αιτήσεων
• Περίπου 5,000 καταναλωτές συγκρίνουν τιμολόγια κάθε μήνα.

Τι έγινε στη αγορά τους μήνες που πέρασαν (Οκτώβριος 15 -Απρίλιος 16).

• Στις τιμές. Αύξηση ανταγωγισμού (διαφορά μεταξύ ακριβότερου και φθηνότερου). Πτώση τιμών κατά περίπου 12% στα μικρά τιμολόγια 20% στα μεγάλα. Πτώση ίση περίπου με την πτώση της χονδρικής τιμής στα μεγάλα.
• Στις επιχειρηματικές πρακτικές - δομή τιμολογίων. Κατάργηση παγίων, κατάργηση αυξανόμενης κλίμακας, εισαγωγή μειούμενης κλίμακας. Κατάργηση χρέωσης ισχύος σε εμπορικά τιμιλόγια. Τιμολόγια με σταθερές τιμές (χωρίς ρήτρες ΟΤΣ). Ευφάνταστες προσφορές. Στόχευση σε κατόχους πιστωτικών καρτών. Επιτάχυνση διαδικασίας αλλαγής εκπροσώπησης.

Δύο τύποι εμπορικών στρατηγικών: Της σουπιάς και του αετού.
Οι σουπιές θολώνουν τα νερά:

• Συμβάσεις που αποτελούνται από 5,000 μέχρι και 10,000 λέξεις;
• Προφορές που είναι εξαιρετικά δύσκολο να συγκριθούν μεταξύ τους (ευτυχώς υπάρχει το allazorevma.gr);
• Λογαριασμοί που περιλαμβάνουν χρεώσεις που δεν υπάρχουν στα δημοσιευμένα τιμολόγια ή σε συμβάσεις. 
• Χρεώσεις ανταγωνιστικές που εμφανίζονται ως ρυθμιζόμενες.
• Λογαριασμοί (ειδικά σε τιμολόγια με χρέωση ισχύος) με υπολογισμό εντελώς αδιαφανή - και συνήθως λανθασμένο εις βάρος του καταναλωτή.
• Παραπλανητικές διαφημήσεις (με μισές αλήθειες)
• Ξεχασμένα όρια εφαρμογής ρήτρας ΟΤΣ
• Κακής ποιότητος τηλεφωνική εξυπηρέτηση (να λένε τουλάχιστον τα ίδια σε ίδιες ερωτήσεις)
• Διαδικασίες εξυπηρέτησης on line "στα λόγια"
• Αθέμιτος ανταγωνισμός (π.χ. αμοιβές σε "καλοπληρωτές")

Τι προτείνουμε : να γίνουν Αετοί που στοχεύουν και επιτίθενται.

• Σταθερές τιμές μακροχρόνια - 2 χρόνια;
• Εκπτώσεις / προσφορές σε ευρώ και όχι σε ποσοστά!
• Κατάργηση ρήτρας ΟΤΣ
• Κατάργηση υποχρέωσης ελάχιστης παραμονής
• Πράσινα τιμολόγια
• Συμβάσεις με διαπίστευση "Κείμενο Γραμμένο σε Κατανοητά Ελληνικά"
• Εξυπηρέτηση πελατών μετρούμενη και δημοσιοποιούμενη 
• Αποφυγή ενόχλησης μέσω τηλεφώνου με "συμφωνίες κυρίων" (διαμεσολάβηση της ΡΑΕ) 
• Παροχή Διπλού καυσίμου
• Παροχή εξοπλισμού / υπηρεσιών Smart Home.
• Ενεργειακές υπηρεσίες- εξοικονόμηση
• Δυναμική τιμολόγηση (μόλις βάλουμε τα smart meters!) Η δυναμική τιμολόγηση είναι το "διακοπτόμενο τιμολόγιο του φτωχού"

Τι θα κάνουμε εμείς :

• Συνεργασία με μια απο τις πιό δημοφιλείς ιστοσελίδες χρηστικών πληροφοριών. Ελπίζουμε με αυτό να πετύχουμε σε 1-2 χρόνια τουλάχιστον το  30% των αλλαγών προμηθευτή να γίνεται on line (στην Δύση είναι πάνω απο 70%)
• Σύστημα παρακολούθησης και αξιολόγησης Προμηθευτών απο πελάτες αλλά και απο ανεξάρτητους ειδήμονες.
• Ταξινόμηση αποτελεσμάτων ανα είδος τιμολογίων (πράσινα, σταθερά, κλπ)
• Ταξινόμηση αποτελεσμάτων σύγκρισης ανα παρεχόμενη υπηρεσία προστιθέμενης αξίας
• Φυσικό αέριο / διπλό καύσιμο όταν με το καλό έρθει η ώρα. 
• Προώθηση ενεργειακών υπηρεσιών μέσω της ιστοσελίδας.

Τι προτείνουμε: Η πολιτεία και οι ρυθμιστικές αρχές. Κίνδυνος - να γίνει όπως οι τηλεπικοινωνίες.

• Δημοσιότητα και διαφάνεια (γιατί ο ΔΕΔΔΗΕ δεν δίνει τα στοιχεία τη αγοράς;) 
• Υποδομή για πράσινα τιμολόγια (ήδη έτοιμη;). Ας ρωτήσουμε τους καταναλωτές - ίσως μας εκπλήξουν ευχάριστα
• Δυνατότητα συμμετοχής ομαδοποιημένων εγκαταστάσεων σε διακοπτόμενο φορτίο (Οι μεγάλοι εμπορικοί καταναλωτές έχουν μεγαλύτερη συμμετοχή στην αιχμή απο ότι η βιομηχανία).
• Απαγόρευση ΔΕΗ να πουλά κάτω απο ένα όριο ("Price to beat"). Ειδικότερα όταν εμφανίζει λειτουργικές ζημίες στην εμπορία.
• Λογιστικός διαχωρισμός όλων των Προμηθευτών - ακόμα και των ετερογενών (ταχυδρομεία, τηλέφωνα). Η λιανική αγορά πρέπει να είναι αυτόνομη.
• Παρακολούθηση τυχόν συλλογικής "δεσπόζουσας θέσης" στην αγορά (Collective dominance). Στόχος να έχουν λιγότερο απο το το 40% της αγοράς συλλογικά οι τέσσερεις μεγαλύτεροι και το υπόλοιπο 10-15 ανταγωνιστές.

"Δεν είναι απο την καλοσύνη του χασάπη του ζυθοποιού, του φούρναρη ή του προμηθευτή ρεύματος που περιμένουμε το δείπνο (και το ρεύμα) μας, αλλά απο το ενδιαφέρον για το δικό τους συμφέρον. Και επειδή το allazorevma.gr τους παρακολουθεί" .
Adam Smith (παράφραση)