Ας Μιλήσουμε Λοιπόν για την Energa και την Hellas Power

Ο γράφων δεν έχω καμία πληροφόρηση πέραν της δημόσια διαθέσιμης σχετικά με το περίφημο σκάνδαλο που ήρθε πάλι πρόσφατα στην δημοσιότητα. Επίσης δεν είμαι ειδικός, οπότε δεν είμαι σε θέση να εκφέρω  καμία γνώμη ως προς την νομική πλευρά του θέματος. Φοβάμαι όμως ότι η κοινή γνώμη παραπλανάται. Η δημοσιογραφική κάλυψη δημιουργεί στο ευρύ κοινό την εντύπωση ότι η παράνομη (και καταδικαστέα) συμπεριφορά των επιχειρηματιών είναι η σημαντικότερη αιτία  των προβλημάτων που δημιουργήθηκαν κατά την διαδικασία ανοίγματος της αγοράς ηλεκτρισμού. Αντίθετα πιστεύω ότι τα πραγματικά μεγάλα προβλήματα οφείλονται στην άγνοια, την αδιαφορία και την έλλειψη του κινήτρου της λογοδοσίας αυτών που σχεδίασαν την μετάβαση του κλάδου από κρατικό μονοπώλιο σε συνθήκες απελευθερωμένης αγοράς.

Μια μικρή αναγκαία παράκαμψη: Η άγνοια δεν είναι ντροπή - ούτε ελληνικό πρόβλημα. Πολύ πριν συμβούν τα δικά μας, οι πολιτικοί και τεχνοκράτες σύμβουλοί τους στην Καλιφόρνια είχαν κάνει χειρότερα. Η έλλειψη του κινήτρου της λογοδοσίας  ίσως είναι - στην Καλιφόρνια ο κυβερνήτης που του "έκατσε η στραβή στην βάρδια του" ανακλήθηκε από τους ψηφοφόρους (δεν έχασε τις επόμενες εκλογές - ανακλήθηκε σε ειδική ψηφοφορία πριν το τέλος της θητείας του). Σε κάθε περίπτωση όμως, ο σχολιασμός που γίνεται παρακάτω επωφελείται από το γνωστό πλεονέκτημα που έχουν οι μετά Χριστόν προφήτες.

Ποια ήταν λοιπόν η ρίζα του κακού; Φαίνεται απλοϊκό, αλλά μπορεί να διατυπωθεί με μια μόνο φράση: "Η παραδοσιακή, μέσω των τιμολογίων της ΔΕΗ, σταυροειδής επιδότηση των οικιακών καταναλωτών από τους βιομηχανικούς και κυρίως τους εμπορικούς". Με άλλα λόγια η ΔΕΗ πωλούσε κάτω του κόστους στους οικιακούς και κάλυπτε την ζημία χρεώνοντας κάτι παραπάνω στους εταιρικούς της πελάτες. Σε συνθήκες κρατικού μονοπωλίου η στρατηγική αυτή είχε πλεονεκτήματα για λίγους αλλά καλά οργανωμένους:

• Οι εμπλεκόμενοι που απομυζούσαν την ΔΕΗ, (δηλαδή οι εργαζόμενοι, οι συνδικαλιστές, τα στελέχη και οι προμηθευτές της)  μπορούσαν να κομπάζουν ότι έχει τις χαμηλότερες τιμές στον κόσμο - για τους οικιακούς βέβαια μόνο.
• Οι πολιτικοί της προϊστάμενοι  (οιονεί μέτοχοι) ήταν βέβαια ενθουσιασμένοι - ιδιαίτερα όταν ο εξηλεκτρισμός της χώρας είχε ως παραπροϊόν την ταχύτερη ανάπτυξη βιομηχανιών κατάντη στην αλυσίδα αξίας του ηλεκτρισμού.  Επίσης τους άρεσε ιδιαίτερα η σκανδαλώδης επιδότηση του σημαντικότερου ίσως εκλογικού μπλόκ - των αγροτών.
• Οι εταιρικοί καταναλωτές με την σειρά τους (και αυτή είναι η ομορφιά του συστήματος) δεν διαμαρτύρονταν είτε γιατί είχαν  -οι μεγαλύτεροι - ειδικά προνόμια (συμβατά πάντως με την οικονομική λογική της κοστοστρέφειας) είτε γιατί είχαν αρκετή δύναμη στην αγορά (δεδομένου ότι οι εξαγωγείς ήταν σχετικά λίγοι) ώστε να περνούν το αυξημένο κόστος του ρεύματος στους καταναλωτές μέσω των τιμών των δικών τους προϊόντων.

Το συμφέρον των λίγων, καλά οργανωμένων, συμφερόντων επικρατούσε όπως συνηθίζεται έναντι του διεσπαρμένου σε πολλούς συμφέροντος της πλειοψηφίας των καταναλωτών - οι οποίοι μάλιστα ήταν ευτυχείς - πεπεισμένοι ότι πληρώνουν τις χαμηλότερες τιμές στον κόσμο. Και μετά ήρθε, πρώτα η απελευθέρωση και μετά η κρίση.

Με την απελευθέρωση, η ύπαρξη της σταυροειδούς επιδότησης δημιούργησε ένα τεράστιο κίνητρο προς εκμετάλλευση από νέους δαιμόνιους επιχειρηματίες. Αγόραζαν το ρεύμα από την παραγωγή της ΔΕΗ και το πωλούσαν με μεγάλες εκπτώσεις στους μεγάλους πελάτες - τα περιθώρια ήταν τεράστια. Η ΔΕΗ υπέφερε, γιατί ήταν πιο δύσκολο να καλύψει το κόστος των μικρών πελατών - τα νούμερα όμως για τον δεινόσαυρο τη αγοράς ήταν αμελητέα. Άλλωστε οι πολιτικοί της προϊστάμενοι  δεν ανησυχούσαν πολύ - γιατί να χαλάσουν μια ωραία ατμόσφαιρα προόδου και εκσυγχρονισμού; Ούτε οι δαιμόνιοι επιχειρηματίες ανησυχούσαν για την πιθανότητα να τους στραγγαλίσει η ΔΕΗ χρησιμοποιώντας το μέγεθός της. Άλλωστε για να το κάνει αυτό θα έπρεπε να αυξήσει λίγο τις τιμές στους οικιακούς - αυτό δεν θα άρεσε καθόλου στους πολιτικούς της προισταμένους και θα χάλαγε άλλωστε τον μύθο της φθηνότερης τιμής στον κόσμο. 

Ήταν προφανές ότι η αγορά είχε ανοίξει με στρεβλό τρόπο. Δεν είναι ίσως τυχαίο ότι μεγάλες επιχειρήσεις του κλάδου που είχαν παρουσία στην Ελλάδα απέφυγαν να δραστηριοποιηθούν ή έφυγαν γρήγορα όταν κατανόησαν τους όρους τους παιχνιδιού. Άφησαν τους δαιμόνιους νέους επιχειρηματίες να παίξουν μόνοι τους. Και μετά ήρθε η κρίση.

Με την κρίση ήρθαν τα μνημόνια και η τρόικα. Η οποία άρχισε να αναμιγνύεται εκτός από την δημοσιονομική διόρθωση και στις "μεταρρυθμίσεις". Στον ηλεκτρισμό μια από τις πρώτες μεταρρυθμίσεις ήταν η αναδιοργάνωση των τιμολογίων - έτσι ώστε να γίνουν κοστοστρεφή - να σταματήσει δηλαδή η σταυροειδής επιδότηση (Η σταυροειδής επιδότηση απαγορευόταν και από τις οδηγίες της ΕΕ αλλά η δυνατότητα να κοροϊδεύουμε τους κουτόφραγκους μειώθηκε δραστικά με την έλευση της τρόικας). Τέρμα λοιπόν η αφαίμαξη της ΔΕΗ και τα εύκολα υπερκέρδη των δαιμόνιων επιχειρηματιών. Έπρεπε πλέον να παίξουν σε όλη την αγορά - δηλαδή και την οικιακή. Που έχει τεράστιο κόστος προώθησης και διαχείρισης σε σχέση με τους ολιγάριθμους μεγάλους πελάτες που εξυπηρετούσαν μέχρι τότε. Τα οικονομικά τους άρχισαν να χειροτερεύουν γρήγορα. 

Σαν να μην έφθανε αυτό, είχαν από ένα σημείο και μετά να ανταγωνιστούν τους ιδιώτες παραγωγούς ηλεκτρισμού οι οποίοι επίσης λόγω της κρίσης απαιτούσαν πρόσθετες αμοιβές για τα εργοστάσιά τους που υποχρησιμοποιούντο (και οι οποίοι απέφευγαν την λιανική όπως ο διάολος το λιβάνι). Οι πρόσθετες αυτές αμοιβές αύξαναν την χονδρική τιμή ενώ για τους παλιούς καλούς λόγους η ΔΕΗ ως κυρίαρχος πήρε εκδίκηση για την αφαίμαξη μη αυξάνοντας την  λιανική τιμή στην αγορά, δεδομένου άλλωστε ότι στην τιμή αυτή έπρεπε να "χωρέσουν" και οι αυξανόμενες αμοιβές των παραγωγών με ΑΠΕ. Τα περιθώρια των  δαιμόνιων επιχειρηματιών μειώνονταν συνέχεια έχοντας παράλληλα χάσει λόγω τρόικας οποιαδήποτε πολιτική υποστήριξη. Ώσπου, από μια στιγμή και μετά, γύρισαν σε αρνητικά. Οι Energa και Hellas Power είχαν πλέον ζημία για κάθε κιλοβατώρα που πωλούσαν χωρίς να έχουν στη  διάθεσή τους κανένα επιχειρηματικό μοχλό για να προστατευθούν, ούτε (πιθανόν) αρκετά βαθιές τσέπες.   

Η ιστορία από το σημείο αυτό και μετά είναι λίγο πολύ γνωστή και δεν υπάρχει λόγος να αναλυθεί στα πλαίσια του παρόντος. Αν όμως όσα προαναφέρθηκαν είναι έστω και σε προσέγγιση αληθή (οι αντιρρήσεις είναι ευπρόσδεκτες), τότε γίνεται νομίζω προφανές ότι η άγνοια, η αδιαφορία και η ανευθυνότητα των υπευθύνων/αρμοδίων για το άνοιγμα της αγοράς είναι η πραγματική αιτία για την καταστροφική εξέλιξη. Καταστροφική γιατί καθυστέρησε για τουλάχιστον 3 χρόνια το άνοιγμα της αγοράς και την στοιχειώνει ακόμα και σήμερα. Δεν θα ήταν κακή ιδέα κάποιος ακαδημαϊκός ειδικός σε θέματα οικονομίας του ηλεκτρισμού να έβαζε τους φοιτητές του να υπολογίσουν την ζημία στο κοινωνικό σύνολο που έφερε αυτή η καθυστέρηση. Η δική μας εκτίμηση είναι της τάξεως δισεκατομμυρίων. Την επόμενη φορά -ελπίζουμε- καλύτερα. 

Σημείωση: Η επιδότηση του οικιακού τιμολογίου εκτός των άλλων αποτελεί ίσως και ένα από τα μεγαλύτερα εγκλήματα που έχουν γίνει εις βάρος του περιβάλλοντος στην χώρα μας. Αλλά και εδώ χρειάζονται ακαδημαϊκοί για να το υπολογίσουν 

Blackouts στο Ρεύμα - Τι να Κάνουμε; Να σπάσουμε τον ΔΕΔΔΗΕ

Να τρέξουμε να αποκαταστήσουμε την βλάβη όσο γρηγορότερα γίνεται - αυτό να κάνουμε. Η εμπειρία του γράφοντος είναι ότι αυτό ακριβώς έκαναν πάντοτε και συνεχίζουν να κάνουν οι τεχνικοί της ΔΕΗ και μάλιστα με υπερβάλλοντα ζήλο. Η πολιτεία όμως και οι διοικήσεις της επιχείρησης δεν κάνουν αυτό που πρέπει να κάνουν- δηλαδή να διαχειρισθούν το θέμα ορθολογικά σε επίπεδο πολιτικής.

Η εξασφάλιση της συνέχειας στην ηλεκτροδότηση είναι ένα σημαντικό θέμα στρατηγικής για την υποδομή της χώρας. Επειδή η ελαχιστοποίηση των διακοπών (προγραμματισμένων ή λόγω βλάβης) είναι θέμα κόστους, θα πρέπει να επιλεγεί ο στόχος αυτός που αρμόζει καλύτερα στο φάσμα των οικονομικών δραστηριοτήτων στην χώρα ή σε περιοχές της χώρας. Παράδειγμα: μια φτωχή αναπτυσσόμενη χώρα δεν είναι ανάγκη να εξασφαλίζει άμεση επαναφορά του ρεύματος σε απομακρυσμένες αγροτικές περιοχές. Οι καταναλωτές μπορούν να περιμένουν χωρίς καταστροφικά αποτελέσματα ακόμα και μέρες. Αντίθετα σε μια χώρα ή περιοχή που ζεί από τον τουρισμό και μάλιστα έντονα εποχιακό, δεν υπάρχει κανένα περιθώριο. Οι διακοπές ηλεκτροδότησης στις ευαίσθητες περιοχές - ειδικά  μέσα στην τουριστική περίοδο - πρέπει να τείνουν στο μηδέν σε διάρκεια και συχνότητα.

Η βέλτιστη κατανομή των πόρων που προκύπτει από τις παραπάνω περιορισμούς δεν φαίνεται να έχει γίνει στην χώρα μας - τουλάχιστον αυτό προκύπτει από τα πρόσφατα προβλήματα στην Κεφαλλονιά, την Σαντορίνη και την Υδρα. Το ελληνικό σύστημα διανομής είναι "ακριβό στα πίτουρα και φθηνό στο αλεύρι". Δεν διαφοροποιεί την εξυπηρέτηση με βάση τις τοπικές προτεραιότητες. 

Αυτό όμως που δεν έχει γίνει από την κεντρική πολιτική ηγεσία μπορεί γίνει από τις τοπικές κοινωνίες. Αν το δημόσιο σύστημα ηλεκτροδότησης δεν κάνει την δουλειά, τότε οι καταναλωτές μπορούν να οργανωθούν για να λύσουν με δική τους πρωτοβουλία και πόρους το πρόβλημα.  Αυτό θα διευκολυνθεί αν σπάσει ο ΔΕΔΔΗΕ σε - ας πούμε 7 ή και περισσότερα - κομμάτια. Τα μικρότερα αυτά κομμάτια, ιδίως αν πωληθούν σε ιδιώτες διαχειριστές,  θα έχουν περισσότερες πιθανότητες να βρούν την κατάλληλη ισορροπία ανάμεσα στην ποιότητα εξυπηρέτησης και το κόστος γιατί θα υπάρχει πιο άμεση και διαφανής λογοδοσία. Προφανώς στην περίπτωση αυτή η χρέωση δικτύου θα είναι διαφορετική σε κάθε περιοχή "μικρού ΔΕΔΔHΕ". Επίσης ορισμένοι καταναλωτές με ιδιαίτερες απαιτήσεις ασφάλειας τροφοδότησης θα επωμισθούν οι ίδιοι το σχετικό πρόσθετο κόστος.

Η αποκέντρωση της διαχείρισης του δικτύου είναι μια πραγματική μεταρρύθμιση που θα φέρει την χώρα σε Ευρωπαϊκό επίπεδο. Ελάχιστες χώρες στην ΕΕ έχουν μόνο ένα διανομέα ηλεκτρισμού - και αυτές είναι οι μικρότερες σε έκταση και πληθυσμό (Μάλτα , Κύπρος). Νομίζουμε ότι είναι καιρός να αρχίσουμε να το σκεφτόμαστε και στην Ελλάδα.

Μην Αγχώνεστε με την Μελέτη της McKinsey για την ΔΕΗ

Πολύς ντόρος γίνεται για την μελέτη της διεθνούς φήμης εταιρείας συμβούλων, της McKinsey, για το επιχειρηματικό σχέδιο της ΔΕΗ. Το κείμενο κρατείται μυστικό τυπικά αλλά δαιμόνιοι ρεπόρτερς έχουν δημοσιοποιήσει ορισμένες "καυτές" προτάσεις του συμβούλου. Η άποψη του γράφοντος είναι ότι δεν υπάρχει λόγος ούτε να αγχωνόμαστε ούτε (αν τα συμφέροντά μας διαφέρουν) να έχουμε μεγάλες προσδοκίες από την εφαρμογή των προτάσεων του συμβούλου. Για το απλό λόγο ότι αν και όταν εφαρμοστεί κάτι από αυτές (μεγάλο αν) ο λόγος ΔΕΝ θα είναι ότι το έγραψε η McKinsey. 

Υπάρχει κατ΄αρχήν σχετική εμπειρία. Δεν είναι η πρώτη φορά που η McKinsey προσπαθεί να διορθώσει τα κακώς κείμενα σε ελληνικές ΔΕΚΟ. Ένα παράδειγμα η Ολυμπιακή Αεροπορία την δεκαετία του '90. Είδαμε πως κατέληξε - εις βάρος (συντριπτικό) του κοινωνικού συνόλου παρά τις συμβουλές της διεθνούς φήμης εταιρείας.  Η δυσάρεστη εμπειρία όμως έχει βαθύτερες αιτίες. Η αιτία της αποτυχίας της McKinsey στις ελληνικές ΔΕΚΟ είναι ότι προσπαθεί να λύσει προβλήματα σε λάθος πλαίσιο εταιρικής διακυβέρνησης.

Η εξαιρετική αυτή εταιρεία ειδικεύεται στα "πολιτικά" προβλήματα "δημόσιων" επιχειρήσεων μεγάλου μεγέθους. Δημόσιες επιχειρήσεις είναι αυτές στις οποίες υπάρχει πολύ μεγάλος αριθμός μικρομετόχων και το σημαντικό πολιτικό πρόβλημα είναι να ευθυγραμμιστεί ο στόχος των μετόχων αυτών με τα κίνητρα των διοικούντων και των στελεχών - που δεν ταυτίζονται κατ' ανάγκη. Σε μια μεγάλη τέτοια επιχείριση οι μέτοχοι μπορεί να καταφέρουν (δεν είναι προφανές αλλά ας το υποθέσουμε) να τοποθετήσουν τον Διευθυντή που εμπιστεύονται αλλά αυτός είναι ανίσχυρος αν όλοι οι υφιστάμενοί του έχουν λίγο ή πολύ προσωπικές αντζέντες - και βεβαίως έχουν. Τι κάνει λοιπόν ο νέος αρχηγός; Καλεί την McKinsey για βοήθεια ( Η McKinsey  είναι γεμάτη από πρώην στελέχη "δημόσιων" επιχειρήσεων). Του δίνει αντικειμενικές πληροφορίες για την κατάσταση της εταιρείας και τις προοπτικές της και του υποδεικνύει τα στελέχη των οποίων οι αντζέντες δεν συντονίζονται πολύ καλά με αυτές των μετόχων.

Ας αναρωτηθούμε λοιπόν πως λειτουργεί αυτό το μοντέλο στο περιβάλλον μια ελληνικής ΔΕΚΟ. Από το πρώτο βήμα υπάρχει πρόβλημα. Ότι οι μέτοχοι (ή μάλλον ο δεσπόζων μέτοχος) δεν έχει κατά νου την επιτυχημένη επιχειρηματική πορεία της εταιρείας. Αυτό συνεπάγεται ότι η επιλογή του διευθύνοντος συμβούλου γίνεται με ανάλογα κριτήρια. Θα πεί κανείς - ωραία μπορεί να μην είναι η κερδοφορία ο στόχος - σημαίνει αυτό ότι δεν μπορεί η McKinsey  να βοηθήσει να γίνει η επιχείριση καλύτερη έστω και σε εναλλακτικούς στόχους; Η απάντηση είναι ότι όχι δεν μπορεί. Γιατί το κίνητρο του Αρχηγού στο ελληνικό περιβάλλον είναι όχι μόνο να μην έρθει σε αντίθεση με τους υφισταμένους του αλλά να εξαγοράσει την υποταγή τους- με την (βάσιμη) ελπίδα ότι όταν αλλάξει πρόσωπο (ή ρούχα!) ο μέτοχος να μπούν αυτοί στην θέση του.

Να παραδεχθούμε ότι η πρόσφατη ανάθεση στο Υπερταμείο της εποπτείας της ΔΕΗ είναι ένα βήμα στη σωστή κατεύθυνση. Οι πρώτες ενδείξεις είναι ότι δεν υπάρχει μέχρι στιγμής ουσιαστική διαφορά στο πρόβλημα της εταιρικής διακυβέρνησης. Δεν θα δώσουμε στοιχεία -οι παροικούντες εν Ιερουσαλήμ ξέρουν. Αν έχουν διαφορετική πληροφόρηση ας μας διαψεύσουν. Αλλιώς αργά ή γρήγορα η "ζωή θα δείξει"

Και η MacKinsey; Θα ρωτήσει κανείς. Γιατί αναλαμβάνει δουλειές που δεν έχουν καμία προοπτική; Να τολμήσουμε να μαντέψουμε; Για τα λεφτά - και συνήθως είναι καλά λεφτά. Παραμένει όμως ένα μεγάλο πλεονέκτημα της εταιρείας αυτής: Οι εκθέσεις της είναι φημισμένες για την ποιότητα της παρουσίασης και το μικρό τους μέγεθος. Ετσι δεν φέρουν σημαντικό βάρος στα ράφια που θα τοποθετηθούν.

Στην Καλιφόρνια Φίλοι μου - στην Καλιφόρνια!

Από την νέα χρονιά, στην  πολιτεία της Καλιφόρνια των ΗΠΑ, το βασικό τιμολόγιο ηλεκτρικού ρεύματος θα είναι το "ζωνικό". Περίπου αυτό που εμείς εδώ στην χώρα μας ονομάζουμε "νυκτερινό". Ο αγγλικός όρος είναι "Time of Use tariffs" - δηλαδή τιμολόγια με διαφορετικές τιμές σε διαφορετικές χρονικές περιόδους. Τα καλιφορνέζικα τιμολόγια βέβαια είναι πιο πολύπλοκα από το δικό μας νυκτερινό. Είναι τιμολόγια αιχμής - κοιλάδας αλλά και χειμώνα/καλοκαιριού. Οι δε διαφορές μεταξύ των τιμών είναι μεγάλες. Παράδειγμα οι τιμές στην μεσημβρινή αιχμή του καλοκαιριού μπορεί φθάσει τα 0,4 δολάρια την κιλοβατώρα ενώ στην κοιλάδα του χειμώνα τα 0,09 δολάρια την κιλοβατώρα. 

Μέχρι τώρα το ζωνικό τιμολόγιο ήταν επιλογή των καταναλωτών. Με την νέα χρονιά οι καταναλωτές θα έχουν ως βασικό το ζωνικό τιμολόγιο εκτός αν επιλέξουν διαφορετικά.  Η απόφαση αυτή είναι στα πλαίσια της προσπάθειας που καταβάλλεται εδώ και πολλά χρόνια για να διορθωθούν τα σφάλματα που προκάλεσαν την μεγάλη κρίση του 2001, όταν το ηλεκτρικό σύστημα της Πολιτείας κατέρρευσε προκαλώντας την πτώχευση των μεγαλύτερων εταιρειών ηλεκτρισμού εν μέσω απαράδεκτων για πλούσια και πολιτισμένη χώρα διακοπών ηλεκτροδότησης (μια παράλληλη προσπάθεια είναι η εντολή να εγκατασταθούν "έξυπνοι" μετρητές στους περισσότερους καταναλωτές).

Τα ζωνικά τιμολόγια είναι ένα πρώτο βήμα προς τα δυναμικά τιμολόγια (δηλαδή τιμολόγια που η τιμή αλλάζει κάθε μισή ώρα ή και συχνότερα). Οι ιθύνοντες κατανόησαν ότι τα σταθερά τιμολόγια λιανικής το 2001 έφεραν την καταστροφή γιατί δεν επέτρεψαν στις εταιρείες ηλεκτρισμού να μετακυλήσουν τις απότομες και μεγάλες αυξήσεις στις χονδρικές τιμές (από εξωγενείς παράγοντες) στην λιανική αγορά. Βρέθηκαν λοιπόν στο δίλημμα αν έπρεπε να πωλούν με ζημία ή να μην πωλούν καθόλου - να διακόψουν την παροχή ρεύματος. Ξεκίνησαν από τις διακοπές και κατέληξαν μετά από την κατακραυγή του λαού στην πτώχευση (η Enron  που τους πουλούσε στην χονδρική θρυλείται ότι κέρδισε πολλά λεφτά στην περίοδο αυτή). Στο μέλλον, με την  εγκατάσταση έξυπνων μετρητών, θα μπορούν να εφαρμοστούν δυναμικά τιμολόγια μέσω των οποίων οι διακυμάνσεις των τιμών στην χονδρική θα περνούν αυτόματα στην λιανική μηδενίζοντας τον κίνδυνο για τις επιχειρήσεις.

Πόσο σχετικό είναι το παράδειγμα της Καλιφόρνια για τα δικά μας; Βραχυπρόθεσμα όχι πολύ γιατί εμείς έχουμε ανακαλύψει ένα καλύτερο τρόπο για να πτωχεύσει ο βασικός μας προμηθευτής ηλεκτρισμού. Απλώς σταματήσαμε να πληρώνουμε το ρεύμα (αρκετοί ώστε να πτωχεύσει). Ταυτόχρονα, το πολιτικό μας σύστημα κατάφερε να αποκρύψει την πτώχευση χρησιμοποιώντας καταναγκαστικά μεταξύ άλλων το (κεφαλαιοποιημένο από μνημονιακά δάνεια) τραπεζικό σύστημα. Οι πτωχοί καλιφορνέζοι δεν μπορούν καν να σκεφθούν τέτοιες παγκοσμίως πρωτοποριακές πατέντες.

Παρ΄ολ΄αυτά θεωρούμε ότι αξίζει να μελετήσουμε το παράδειγμα της Καλιφόρνιας γιατί ορισμένες από τις προκλήσεις του μέλλοντος είναι κοινές. Τα ζωνικά και μελλοντικά τα δυναμικά τιμολόγια έχουν ορισμένα σημαντικά πλεονεκτήματα.

• Προωθούν την επιλογή κατανεμημένων πηγών ηλεκτρικής ενέργειας (ανανεώσιμων ή μη) και της αποθήκευσης (με τιμή 40 λεπτά την κιλοβατώρα έστω και μόνο τα μεσημέρια του καλοκαιριού οι κάτοχοι φωτοβολταικών θα ενθουσιαστούν)
• Θα διευκολύνουν την ηλεκτροκίνηση στα αυτοκίνητα, παρέχοντας ευελιξία στην χρόνο φόρτισής τους, δηλαδή εκτός των αιχμών.
• Θα δώσουν ισχυρά κίνητρα για την επιλογή πιο αποδοτικών κλιματιστικών και μονώσεων των κτιρίων. Αυτό θα μηδενίσει και την σταυροειδή επιδότηση από τους πτωχούς χωρίς κλιματισμό στους πλούσιους με κλιματισμό που είναι το αποτέλεσμα των σταθερών τιμών σήμερα.

Δεν είναι λοιπόν κακή ιδέα να αρχίσουμε να σκεπτόμαστε τα ζωνικά τιμολόγια και εμείς. Πρώτο βήμα είναι να ανταποκρίνεται ο ΔΕΔΔΗΕ στα αιτήματα για εγκατάσταση μετρητή νυκτερινού τιμολογίου σε χρόνο μικρότερο του ενός χρόνου - σύμφωνα με ανεκδοτολογικού χαρακτήρα πληροφορίες. Η μήπως έχει βελτιωθεί ο χρόνος αναμονής; Μήπως κάποιος να του έκανε την ερώτηση; Και ποιος πιο αρμόδιος από την Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας; 

  

Γιατί θέλουμε Ανταγωνιστική Λιανική Αγορά στον Ηλεκτρισμό;

Σε προηγούμενο σημείωμα προσπαθήσαμε να δώσουμε οδηγίες σε μεταρρυθμιστή πολιτικό για να προωθήσει το άνοιγμα της λιανικής αγοράς ηλεκτρισμού στη Ελλάδα. Υποθέσαμε στο κείμενο αυτό ότι είναι σε θέση να απαντήσει με δικά του λόγια στο θεμελιώδες ερώτημα: Γιατί αγορά και μάλιστα απελευθερωμένη και ανταγωνιστική; Για σιγουριά είπαμε να το διατυπώσουμε κι εμείς - ποτέ δεν ξέρεις...

Γιατί είναι λοιπόν καλύτερο να έχουμε μια απελευθερωμένη και ανταγωνιστική αγορά ηλεκτρισμού με ιδιωτικές επιχειρήσεις; Σε αντίθεση με μονοπωλιακό προμηθευτή υπό δημόσια ιδιοκτησία; Το ερώτημα αυτό μπορεί να τεθεί στην πραγματικότητα για κάθε κλάδο της οικονομίας. Ο ηλεκτρισμός όμως έχει ιδιαιτερότητες. Από την πλευρά της προσφοράς έχει στοιχεία "φυσικού" μονοπωλίου (δίκτυα) και από την πλευρά της ζήτησης θεωρείται "κοινωνικό" αγαθό. Οι σύγχρονες κοινωνίες δεν αποδέχονται να υπάρχουν πολίτες που δεν απολαμβάνουν το βασικό αυτό αγαθό.   

Παρ' όλες τις ιδιαιτερότητες η απάντηση είναι ότι προτιμούμε την αγορά για τρεις λόγους: Πρώτον για να πετύχουμε, ή μάλλον να προσεγγίσουμε, την οικονομικά βέλτιστη κατανομή των πόρων (οι οικονομολόγοι το λένε static efficiency). Δεύτερον για να αντιμετωπίσουμε προβλήματα δημόσιας επιλογής  δηλαδή ευθυγράμμισης των κινήτρων των παικτών της αγοράς με το συλλογικό συμφέρον. Τρίτο- ίσως το πιο σημαντικό - για να εξασφαλίσουμε ότι υπάρχει το κατάλληλο περιβάλλον για καινοτομία που δημιουργεί πλούτο (dynamic efficiency σε οικονομικούς όρους).  Οι λόγοι αυτοί επαρκούν ώστε να επιλέξουμε την ανταγωνιστική αγορά με ιδιωτικές επιχειρήσεις και να προσπαθήσουμε να εξομαλύνουμε τις ιδιαιτερότητες του φυσικού μονοπωλίου και του "κοινωνικού" αγαθού με ρυθμιστικές παρεμβάσεις.

Ας ξεκινήσουμε από το πρώτο. Η οικονομικά βέλτιστη κατανομή των πόρων επιτυγχάνεται όταν οι καταναλωτές ρεύματος πληρώνουν μια τιμή που καλύπτει το κόστος που ο καθένας επιφέρει στο σύστημα παραγωγής και διανομής ηλεκτρισμού (χρησιμοποιείται συνήθως για αυτή την αρχή ο όρος "κοστοστρέφεια"). 

Η αρχή της "κοστοστρέφειας" είναι ορθολογική, χρήσιμη και δίκαιη - δηλαδή ηθικά αποδεκτή ανεξάρτητα από την ιδεολογική προκατάληψη υπέρ της ελεύθερης αγοράς η του κρατικού παρεμβατισμού. Ακόμα και ο πιο αυστηρός σοσιαλιστής κεντρικός προγραμματιστής θα ήθελε να εξασφαλίσει ότι οι περιορισμένοι πόροι της οικονομίας του θα κατανέμονται αποδοτικά. Είναι ιστορικό γεγονός ότι οι κεντρικοί προγραμματιστές στην πρώην Σοβιετική Ένωση κατανόησαν κάποια στιγμή την τρέλα της εφαρμογής της αρχής "στον καθένα ανάλογα με τις ανάγκες του" και προσπάθησαν να μιμηθούν τον μηχανισμό της αγοράς χρησιμοποιώντας μεθόδους γραμμικού προγραμματισμού - δεν πρόλαβαν όμως, όπως φάνηκε από το αποτέλεσμα. Η αγορά - δηλαδή η αποκεντρωμένη οργάνωση βασισμένη σε ιδιωτικά δικαιώματα ιδιοκτησίας, δουλεύει καλύτερα τουλάχιστον για να προσεγγίσει την κατάσταση στατικής αποτελεσματικότητας. Αυτός είναι και ο βασικός λόγος για τον οποίο προτιμούμε την αγορά. Η ζωή το έχει δείξει. Όσοι είδαν από κοντά τα ηλεκτρικά συστήματα των χωρών της πρώην σοβιετικής ένωσης, έχουν μια εικόνα τεράστιου μεγέθους σπατάλης πόρων - ενέργειας, κεφαλαίου, εργασίας αλλά και (περίεργο ίσως αλλά αληθινό) περιβαλλοντικής καταστροφής.

Να δώσουμε ένα παράδειγμα: Στη πρώην σοβιετική δημοκρατία της Αρμενίας, οι καταναλωτές φυσικού αερίου πλήρωναν, σε εφαρμογή του "στον καθένα ανάλογα με τις ανάγκες του",  με δελτίο - νόρμα. Δηλαδή όχι την κατανάλωσή τους αλλά ένα ποσό ανάλογο με τον αριθμό των μελών της οικογένειας (παιδιά, γιαγιά κλπ). Με τον τρόπο αυτό, το οριακό κόστος της ενέργειας είναι μηδέν. Ετσι, στις καλές εποχές άναβαν τσιγάρο από την εστία της κουζίνας (το σπίρτο ήταν ακριβότερο) και η τεράστια ζήτηση εξυπηρετείτο με ένα δίκτυο πολλαπλάσιας διάστασης από το αντίστοιχο στην Δύση. Δραματική σπατάλη κεφαλαίου (που είχε συσσωρευθεί με την συλλογική απαλλοτρίωση της υπεραξίας των εργαζομένων). Όταν ήρθαν οι δύσκολες εποχές και οι Ρώσοι χρέωναν πλέον το αέριο στις διεθνείς τιμές, οι κάτοικοι του Γιερεβάν προτίμησαν αντί να το πληρώσουν να ... μεταναστεύσουν ομαδικά στην Μόσχα.

Ποιο είναι το δεύτερο πρόβλημα που ονομάσαμε "της δημόσιας επιλογής"; Θέλουμε να παραχθεί ένα κοινωνικό αγαθό. Έχουμε την επιλογή ανάμεσα στην δημόσια ιδιοκτησία και την ιδιωτική των επιχειρήσεων που θα το προμηθεύσουν έστω σε μονοπωλιακή μορφή. Ποια από τις δύο δομές είναι πιο πιθανό να δράσει προς το κοινό συμφέρον (ας πούμε τον στόχο της στατικής αποτελεσματικότητας;) Παρατηρούμε ότι η δημόσια ιδιοκτησία έχει μεγαλύτερη δυνατότητα να αυτονομηθεί και να εργάζεται με κίνητρο όχι το κοινό καλό αλλά το καλό των εργαζομένων της, των προμηθευτών της αλλά ακόμα και των "ανταγωνιστών" της - αν και όταν αποφασίσουμε να "ανοίξουμε" την αγορά.

Ο λόγος είναι ότι στο "παιχνίδι" με την δημόσια ιδιοκτησία λείπει ένας περιορισμός - το κίνητρο του κέρδους του ιδιοκτήτη.  Στην περίπτωση της δημόσιας ιδιοκτησίας η επιχείριση γίνεται ένας πολιτικός και πιθανόν κομματικός μηχανισμός. Οι πολιτικοί και τα κόμματα δεν έχουν  ως γνωστό κίνητρο το κέρδος. Οχι μόνο υπάρχει μη οικονομικό κίνητρο αλλά δεν μπορεί να ελεγχθεί. Δεν είναι απίθανο να καταλήξει τελικά η δημόσια επιχείριση να ιδιωτικοποιηθεί με ιδιόρρυθμο τρόπο - να γίνει για παράδειγμα στην πράξη ιδιοκτησία των εργαζομένων της (ή των συνδικαλιστικών τους ηγετών).

Στο θέμα αυτό είναι εύκολο να φέρουμε παράδειγμα γιατί είναι πολύ κοντά μας. Ποιος είναι ο πραγματικός ιδιοκτήτης της ΔΕΗ και μάλιστα ως ραντιέρης - δηλαδή χωρίς να συμμετέχει καθόλου στο ρίσκο της επιχείρισης; Μα οι εργαζόμενοι και οι συνταξιούχοι της. Αυτοί έβαλαν τις εισφορές τους μέχρι την ιδιωτικοποίηση και το ελληνικό κράτος τους δίνει κάθε χρόνο 700 εκατομμύρια ευρώ. Η καθαρή παρούσα αξία στο διηνεκές (με ένα επιτόκιο 5%) του ποσού αυτού είναι 14 δισεκατομμύρια ευρώ (700,000,000/0.05). Οι υπόλοιποι "κανονικοί" μέτοχοι της ΔΕΗ μοιράζονται την σημερινή της κεφαλαιοποίηση που είναι μικρότερη των 500 εκατομμυρίων. (Τα πράγματα δεν είναι άσπρα/μαύρα. Ο Ομπάμα επιδότησε το συνταξιοδοτικό ταμείο των εργαζομένων της General Motors - μιας κατά τεκμήριο ιδιωτικής επιχείρισης - με κρατικά χρήματα. Το ταμείο της GM όμως είχε εξ αρχής ανταποδοτικό χαρακτήρα πράγμα που απ' ότι αντιλαμβανόμαστε δεν ίσχυε για την ΔΕΗ -τουλάχιστον  ως νομική υποχρέωση της ΔΕΗ ή/και του κράτους. Η νομική υποχρέωση εφευρέθηκε ex post από τον κύριο Ε. Βενιζέλο για να λύσει το πολιτικό πρόβλημα της στιγμής)

Το τρίτο και σημαντικότερο πρόβλημα είναι αυτό της δυναμικής αποτελεσματικότητας. Ας κάνουμε την ηρωική υπόθεση ότι έχουμε λύσει τα δύο πρώτα προβλήματα με δημόσια ιδιοκτησία. Ο πλούτος όμως (και η περίφημη ανάπτυξη) δεν δημιουργούνται σε συνθήκες ισορροπίας έστω και αν αυτές είναι βραχυπρόθεσμα αποτελεσματικές. Αντίθετα δημιουργούνται από ανισορροπίες δηλαδή από καινοτομίες. Αυτό είναι με μεγάλη διαφορά το πλεονέκτημα των ανταγωνιστικών αγορών. Η δημιουργία πλούτου σε ταχύτατο ρυθμό με την επιβράβευση της καινοτομίας.

Στο θέμα αυτό δεν θα φέρουμε παραδείγματα από το παρελθόν αλλά προβλέψεις για το μέλλον. Στον ηλεκτρισμό από την αρχή της ύπαρξης του ως τεχνολογίας τον 19ο αιώνα υπάρχει ένα θεμελιώδες οικονομοτεχνικό πρόβλημα - ένα είδος Ιερού δισκοπότηρου. Το πρόβλημα του ότι ο ηλεκτρισμός  δεν αποθηκεύεται με οικονομικό τρόπο. Αναγκαζόμαστε να κατασκευάζουμε εργοστάσια που δουλεύουν μόνο το 1% των ωρών του χρόνου (100 από τις 8,760) για να καλύπτουν το 15% της ζήτησης - τις αιχμές.

Για να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα της αναποτελεσματικής χρήσης του κεφαλαίου, οι τεχνολογίες που υπόσχονται την λύση του από την πλευρά της προσφοράς είναι η κάθε είδους αποθήκευση - από μπαταρίες μέχρι υδροηλεκτρικά ανάστροφης ροής. Από την πλευρά της ζήτησης η πληροφορική και οι τηλεπικοινωνίες. Η αποθήκευση έχει μια εξέλιξη εδώ και πάρα πολλά χρόνια αργή και σταθερή. Η πληροφορική και οι τηλεπικοινωνίες έχουν πρόσφατη και εκρηκτική ανάπτυξη. Σ΄αυτές και την πλευρά της ζήτησης θα βρούμε πρώτα το Ιερό Δισκοπότηρο. Γιατί;

Γιατί με την αποκατάσταση επικοινωνίας διπλής κατεύθυνσης σε πραγματικό χρόνο με τον καταναλωτή (ή τις συσκευές του) μέσω του δικτύου που πλέον έχει γίνει δυνατή με την εξέλιξη της τεχνολογίας της πληροφορικής και των τηλεπικοινωνιών, μπορούμε να επηρεάσουμε την συμπεριφορά του (και των έξυπνων συσκευών του μεταξύ των οποίων το αυτοκίνητό του) έτσι ώστε να προτιμά να καταναλώνει στις ώρες εκτός αιχμής. Η ανίχνευση, καταγραφή και επηρεασμός της συμπεριφοράς των εκατομμυρίων καταναλωτών είναι ακριβώς η δουλειά που κάνουν καλύτερα οι αγορές. Αυτό είναι επαρκής λόγος για να θέλουμε μια ανταγωνιστική αγορά ρεύματος. Για να καινοτομήσει διερευνώντας με βέλτιστο οικονομικά τρόπο τις μεθόδους επηρεασμού της συμπεριφοράς των καταναλωτών (αλλά και των κατασκευαστών ηλεκτρικών συσκευών)  με κίνητρο το κέρδος. Με τον τρόπο αυτό θα βοηθήσει να λυθεί πιο γρήγορα και με μικρότερο κόστος το πρόβλημα - Ιερό Δισκοπότηρο του ηλεκτρισμού.

Να μην ξεχάσουμε: Απομένουν δύο θέματα "αποτυχίας της αγοράς" - το "φυσικό" μονοπώλιο και το "κοινωνικό" αγαθό. Σε επόμενο σημείωμα θα τα λύσουμε κι αυτά. Προειδοποιούμε πάντως ότι η επίπτωσή τους είναι πολύ μικρή - τουλάχιστον σε σχέση με τις καταστρεπτικές συνέπειες της εναλλακτικής λύσης - δηλαδή του κρατισμού