Ο γράφων δεν έχω καμία πληροφόρηση πέραν της δημόσια διαθέσιμης σχετικά με το περίφημο σκάνδαλο που ήρθε πάλι πρόσφατα στην δημοσιότητα. Επίσης δεν είμαι ειδικός, οπότε δεν είμαι σε θέση να εκφέρω καμία γνώμη ως προς την νομική πλευρά του θέματος. Φοβάμαι όμως ότι η κοινή γνώμη παραπλανάται. Η δημοσιογραφική κάλυψη δημιουργεί στο ευρύ κοινό την εντύπωση ότι η παράνομη (και καταδικαστέα) συμπεριφορά των επιχειρηματιών είναι η σημαντικότερη αιτία των προβλημάτων που δημιουργήθηκαν κατά την διαδικασία ανοίγματος της αγοράς ηλεκτρισμού. Αντίθετα πιστεύω ότι τα πραγματικά μεγάλα προβλήματα οφείλονται στην άγνοια, την αδιαφορία και την έλλειψη του κινήτρου της λογοδοσίας αυτών που σχεδίασαν την μετάβαση του κλάδου από κρατικό μονοπώλιο σε συνθήκες απελευθερωμένης αγοράς.
Μια μικρή αναγκαία παράκαμψη: Η άγνοια δεν είναι ντροπή - ούτε ελληνικό πρόβλημα. Πολύ πριν συμβούν τα δικά μας, οι πολιτικοί και τεχνοκράτες σύμβουλοί τους στην Καλιφόρνια είχαν κάνει χειρότερα. Η έλλειψη του κινήτρου της λογοδοσίας ίσως είναι - στην Καλιφόρνια ο κυβερνήτης που του "έκατσε η στραβή στην βάρδια του" ανακλήθηκε από τους ψηφοφόρους (δεν έχασε τις επόμενες εκλογές - ανακλήθηκε σε ειδική ψηφοφορία πριν το τέλος της θητείας του). Σε κάθε περίπτωση όμως, ο σχολιασμός που γίνεται παρακάτω επωφελείται από το γνωστό πλεονέκτημα που έχουν οι μετά Χριστόν προφήτες.
Ποια ήταν λοιπόν η ρίζα του κακού; Φαίνεται απλοϊκό, αλλά μπορεί να διατυπωθεί με μια μόνο φράση: "Η παραδοσιακή, μέσω των τιμολογίων της ΔΕΗ, σταυροειδής επιδότηση των οικιακών καταναλωτών από τους βιομηχανικούς και κυρίως τους εμπορικούς". Με άλλα λόγια η ΔΕΗ πωλούσε κάτω του κόστους στους οικιακούς και κάλυπτε την ζημία χρεώνοντας κάτι παραπάνω στους εταιρικούς της πελάτες. Σε συνθήκες κρατικού μονοπωλίου η στρατηγική αυτή είχε πλεονεκτήματα για λίγους αλλά καλά οργανωμένους:
- Οι εμπλεκόμενοι που απομυζούσαν την ΔΕΗ, (δηλαδή οι εργαζόμενοι, οι συνδικαλιστές, τα στελέχη και οι προμηθευτές της) μπορούσαν να κομπάζουν ότι έχει τις χαμηλότερες τιμές στον κόσμο - για τους οικιακούς βέβαια μόνο.
- Οι πολιτικοί της προϊστάμενοι (οιονεί μέτοχοι) ήταν βέβαια ενθουσιασμένοι - ιδιαίτερα όταν ο εξηλεκτρισμός της χώρας είχε ως παραπροϊόν την ταχύτερη ανάπτυξη βιομηχανιών κατάντη στην αλυσίδα αξίας του ηλεκτρισμού. Επίσης τους άρεσε ιδιαίτερα η σκανδαλώδης επιδότηση του σημαντικότερου ίσως εκλογικού μπλόκ - των αγροτών.
- Οι εταιρικοί καταναλωτές με την σειρά τους (και αυτή είναι η ομορφιά του συστήματος) δεν διαμαρτύρονταν είτε γιατί είχαν -οι μεγαλύτεροι - ειδικά προνόμια (συμβατά πάντως με την οικονομική λογική της κοστοστρέφειας) είτε γιατί είχαν αρκετή δύναμη στην αγορά (δεδομένου ότι οι εξαγωγείς ήταν σχετικά λίγοι) ώστε να περνούν το αυξημένο κόστος του ρεύματος στους καταναλωτές μέσω των τιμών των δικών τους προϊόντων.
Το συμφέρον των λίγων, καλά οργανωμένων, συμφερόντων επικρατούσε όπως συνηθίζεται έναντι του διεσπαρμένου σε πολλούς συμφέροντος της πλειοψηφίας των καταναλωτών - οι οποίοι μάλιστα ήταν ευτυχείς - πεπεισμένοι ότι πληρώνουν τις χαμηλότερες τιμές στον κόσμο. Και μετά ήρθε, πρώτα η απελευθέρωση και μετά η κρίση.
Με την απελευθέρωση, η ύπαρξη της σταυροειδούς επιδότησης δημιούργησε ένα τεράστιο κίνητρο προς εκμετάλλευση από νέους δαιμόνιους επιχειρηματίες. Αγόραζαν το ρεύμα από την παραγωγή της ΔΕΗ και το πωλούσαν με μεγάλες εκπτώσεις στους μεγάλους πελάτες - τα περιθώρια ήταν τεράστια. Η ΔΕΗ υπέφερε, γιατί ήταν πιο δύσκολο να καλύψει το κόστος των μικρών πελατών - τα νούμερα όμως για τον δεινόσαυρο τη αγοράς ήταν αμελητέα. Άλλωστε οι πολιτικοί της προϊστάμενοι δεν ανησυχούσαν πολύ - γιατί να χαλάσουν μια ωραία ατμόσφαιρα προόδου και εκσυγχρονισμού; Ούτε οι δαιμόνιοι επιχειρηματίες ανησυχούσαν για την πιθανότητα να τους στραγγαλίσει η ΔΕΗ χρησιμοποιώντας το μέγεθός της. Άλλωστε για να το κάνει αυτό θα έπρεπε να αυξήσει λίγο τις τιμές στους οικιακούς - αυτό δεν θα άρεσε καθόλου στους πολιτικούς της προισταμένους και θα χάλαγε άλλωστε τον μύθο της φθηνότερης τιμής στον κόσμο.
Ήταν προφανές ότι η αγορά είχε ανοίξει με στρεβλό τρόπο. Δεν είναι ίσως τυχαίο ότι μεγάλες επιχειρήσεις του κλάδου που είχαν παρουσία στην Ελλάδα απέφυγαν να δραστηριοποιηθούν ή έφυγαν γρήγορα όταν κατανόησαν τους όρους τους παιχνιδιού. Άφησαν τους δαιμόνιους νέους επιχειρηματίες να παίξουν μόνοι τους. Και μετά ήρθε η κρίση.
Με την κρίση ήρθαν τα μνημόνια και η τρόικα. Η οποία άρχισε να αναμιγνύεται εκτός από την δημοσιονομική διόρθωση και στις "μεταρρυθμίσεις". Στον ηλεκτρισμό μια από τις πρώτες μεταρρυθμίσεις ήταν η αναδιοργάνωση των τιμολογίων - έτσι ώστε να γίνουν κοστοστρεφή - να σταματήσει δηλαδή η σταυροειδής επιδότηση (Η σταυροειδής επιδότηση απαγορευόταν και από τις οδηγίες της ΕΕ αλλά η δυνατότητα να κοροϊδεύουμε τους κουτόφραγκους μειώθηκε δραστικά με την έλευση της τρόικας). Τέρμα λοιπόν η αφαίμαξη της ΔΕΗ και τα εύκολα υπερκέρδη των δαιμόνιων επιχειρηματιών. Έπρεπε πλέον να παίξουν σε όλη την αγορά - δηλαδή και την οικιακή. Που έχει τεράστιο κόστος προώθησης και διαχείρισης σε σχέση με τους ολιγάριθμους μεγάλους πελάτες που εξυπηρετούσαν μέχρι τότε. Τα οικονομικά τους άρχισαν να χειροτερεύουν γρήγορα.
Σαν να μην έφθανε αυτό, είχαν από ένα σημείο και μετά να ανταγωνιστούν τους ιδιώτες παραγωγούς ηλεκτρισμού οι οποίοι επίσης λόγω της κρίσης απαιτούσαν πρόσθετες αμοιβές για τα εργοστάσιά τους που υποχρησιμοποιούντο (και οι οποίοι απέφευγαν την λιανική όπως ο διάολος το λιβάνι). Οι πρόσθετες αυτές αμοιβές αύξαναν την χονδρική τιμή ενώ για τους παλιούς καλούς λόγους η ΔΕΗ ως κυρίαρχος πήρε εκδίκηση για την αφαίμαξη μη αυξάνοντας την λιανική τιμή στην αγορά, δεδομένου άλλωστε ότι στην τιμή αυτή έπρεπε να "χωρέσουν" και οι αυξανόμενες αμοιβές των παραγωγών με ΑΠΕ. Τα περιθώρια των δαιμόνιων επιχειρηματιών μειώνονταν συνέχεια έχοντας παράλληλα χάσει λόγω τρόικας οποιαδήποτε πολιτική υποστήριξη. Ώσπου, από μια στιγμή και μετά, γύρισαν σε αρνητικά. Οι Energa και Hellas Power είχαν πλέον ζημία για κάθε κιλοβατώρα που πωλούσαν χωρίς να έχουν στη διάθεσή τους κανένα επιχειρηματικό μοχλό για να προστατευθούν, ούτε (πιθανόν) αρκετά βαθιές τσέπες.
Η ιστορία από το σημείο αυτό και μετά είναι λίγο πολύ γνωστή και δεν υπάρχει λόγος να αναλυθεί στα πλαίσια του παρόντος. Αν όμως όσα προαναφέρθηκαν είναι έστω και σε προσέγγιση αληθή (οι αντιρρήσεις είναι ευπρόσδεκτες), τότε γίνεται νομίζω προφανές ότι η άγνοια, η αδιαφορία και η ανευθυνότητα των υπευθύνων/αρμοδίων για το άνοιγμα της αγοράς είναι η πραγματική αιτία για την καταστροφική εξέλιξη. Καταστροφική γιατί καθυστέρησε για τουλάχιστον 3 χρόνια το άνοιγμα της αγοράς και την στοιχειώνει ακόμα και σήμερα. Δεν θα ήταν κακή ιδέα κάποιος ακαδημαϊκός ειδικός σε θέματα οικονομίας του ηλεκτρισμού να έβαζε τους φοιτητές του να υπολογίσουν την ζημία στο κοινωνικό σύνολο που έφερε αυτή η καθυστέρηση. Η δική μας εκτίμηση είναι της τάξεως δισεκατομμυρίων. Την επόμενη φορά -ελπίζουμε- καλύτερα.
Σημείωση: Η επιδότηση του οικιακού τιμολογίου εκτός των άλλων αποτελεί ίσως και ένα από τα μεγαλύτερα εγκλήματα που έχουν γίνει εις βάρος του περιβάλλοντος στην χώρα μας. Αλλά και εδώ χρειάζονται ακαδημαϊκοί για να το υπολογίσουν
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου