Συνεισφορά στο Συνέδριο του ΙΕΝΕ Νοέμβριος 2025- Α. Γκίκας

(στο κείμενο που ακολουθεί παρατίθενται συνοπτικά απαντήσεις μου - σε bold - στα ερωτήματα που τέθηκαν από τους διοργανωτές σχετικά με τη λιανική αγορά ρεύματος)

Συνεδρία V: Ανταγωνισμός και Αγορά Ηλεκτρισμού – Retail Market

Η λιανική αγορά ηλεκτρισμού στην Ελλάδα έχει περάσει μέσα από έντονες διακυμάνσεις

τα τελευταία χρόνια: από την ενεργειακή κρίση και τις υψηλές διεθνείς τιμές, έως τις

ρυθμιστικές αλλαγές, την εφαρμογή των «χρωματιστών» τιμολογίων και την ανάγκη για

μεγαλύτερη διαφάνεια και ανταγωνισμό. Παράλληλα, ζητήματα όπως οι ανεξόφλητοι

λογαριασμοί, το έλλειμμα του ΕΛΥΚΩ, οι ρευματοκλοπές και η είσπραξη ρυθμιζόμενων

χρεώσεων συνεχίζουν να διαμορφώνουν το περιβάλλον λειτουργίας των προμηθευτών.

Ερωτήσεις

1. Μετά και τις πρόσφατες αλλαγές στα τιμολόγια και τους μηχανισμούς αγοράς, οι

καταναλωτές βλέπουν ακόμη έντονες διακυμάνσεις στις τιμές και συχνά

δυσκολεύονται να συγκρίνουν προϊόντα. Τι χρειάζεται για να ενισχυθεί ο

πραγματικός ανταγωνισμός στην αγορά προμήθειας, να αυξηθεί η διαφάνεια και

τελικά να πετύχουμε χαμηλότερες και πιο σταθερές τιμές;

• Οι διακυμάνσεις στην λιανική μειώνονται - να σταματήσει το μηνιαίο άγχος με την χονδρική. Ο μεγαλύτερος κίνδυνος είναι τα ρυθμιζόμενα. 
• Η έλλειψη ανταγωνισμού (ίσως στο χαμηλότερο επίπεδο στην ΕΕ μετά την Μάλτα)  κοστίζει εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ ετησίως στους καταναλωτές.
• Κοστολογικός έλεγχος των τιμολογίων της ΔΕΗ μέχρι το μερίδιο της να πέσει κάτω από το 35% σε μετρητές.

2. Σήμερα μεγάλο μέρος των νοικοκυριών παραμένει σε κυμαινόμενα τιμολόγια,

άρα επωμίζεται ουσιαστικά το ρίσκο διακύμανσης της χονδρεμπορικής αγοράς.

Είναι σωστό αυτό το μοντέλο; Ή χρειάζεται μια πιο ισχυρή ενθάρρυνση

σταθερών τιμολογίων ώστε να υπάρχει προβλεψιμότητα και προστασία των

καταναλωτών και με ποιο τρόπο;

• Καμία ρυθμιστική ενθάρρυνση - απλώς η ΡΑΑΕΥ να κάνει το εργαλείο σύγκρισής της να συγκρίνει σταθερά με μεταβλητά
• Να πιστοποιηθούν από την ΡΑΑΕΥ ιδιωτικές σελίδες σύγκρισης
• Να σταματήσει το ανέκδοτο με τα "κόκκινα" - καλύτερα κατάργηση των χρωμάτων

3. Τα τελευταία χρόνια οι Πάροχοι επισημαίνουν ότι το φαινόμενο των απλήρωτων

λογαριασμών παραμένει, ενώ παράλληλα το έλλειμμα του ΕΛΥΚΩ παραμένει

ανοιχτή πληγή με σοβαρές οικονομικές επιπτώσεις για τον κλάδο. Πώς

αξιολογείτε σήμερα το πρόβλημα; Χρειάζεται θεσμική παρέμβαση για την

είσπραξη – και τι μοντέλο θεωρείτε βιώσιμο;

• Πιο σημαντικό πρόβλημα από τις ρευματοκλοπές
• Προπληρωμή  μέσω των έξυπνων μετρητών
• Ιδιωτικοποίηση της διαδικασίας είσπραξης-υπάρχει περιθώριο για καινοτομία

4. Οι ρευματοκλοπές παραμένουν υψηλές, με σημαντικό οικονομικό κόστος για όλη

την αλυσίδα. Πού βρισκόμαστε σήμερα και ποια επιπλέον μέτρα (τεχνολογικά,

ρυθμιστικά, επιχειρησιακά) χρειάζονται ώστε να μειωθεί δραστικά το φαινόμενο;

• Οι ρευματοκλοπές είναι πολύ μικρότερο πρόβλημα  από ότι παρουσιάζεται
• Οι έξυπνοι μετρητές δεν θα το μειώσουν (μελέτη κόστους/οφέλους ΔΕΔΔΗΕ)
• Να αναλάβει το κόστος ο ΔΕΔΔΗΕ και να ελέγχεται ως μέρος του επιτρεπόμενου εσόδου

5. Η εγκατάσταση έξυπνων μετρητών θεωρείται θεμέλιο για μια σύγχρονη και

ανταγωνιστική αγορά λιανικής. Σε ποια φάση βρίσκεται το rollout; Ποιο είναι το

ρεαλιστικό χρονοδιάγραμμα και πώς θα διασφαλιστεί ότι οι καταναλωτές και οι

προμηθευτές θα έχουν άμεσα οφέλη από την υλοποίηση; Ποια θα είναι αυτά τα

οφέλη;

• Η διαχείριση του rollout είναι εντυπωσιακά προβληματική. Δεν υπάρχει λόγος πάντως να βιαζόμαστε
• Να μην είναι υποχρεωτική η εγκατάσταση -μόνο με συμφωνία και με τον Πάροχο
• Τουλάχιστον να μην αλλάζει η χρέωση δικτύου αν δεν το θέλει ο καταναλωτής
• Τα οφέλη έχουν υπερεκτιμηθεί - η πολυετής πλέον διεθνής εμπειρία είναι ότι τα δυναμικά τιμολόγια δεν είναι δημοφιλή.
• Ένδειξη το "μεσημβρινό" τιμολόγιο - τι απέγινε;

Ανταγωνισμός στην Λιανική Ρεύματος; Μόνο Ένας Θεός Μπορεί να μας Σώσει*

Ακολουθεί ένα σημείωμα που συνοψίζει τις απόψεις μου σχετικά με την λιανική αγορά ρεύματος. Υπόμνημα κατάλληλο για υψηλά ισταμένους αρμοδίους με περιορισμένο χρόνο στη διάθεσή τους.

Ποιο είναι ο επίπεδο του ανταγωνισμού στην λιανική ρεύματος στην χώρα;

• Επίπεδο δυοπωλίου - στάσιμο εδώ και μια δεκαετία με δυσμενή πρόγνωση. Το κυριότερο πρόβλημα η δεσπόζουσα θέση του υπό κρατικό έλεγχο παρόχου.

Πως συγκρίνεται (ο ανταγωνισμός στην λιανική) με τις υπόλοιπες χώρες της ΕΕ;

• Καλύτερος - με σιγουριά - μόνο από την  Μάλτα (με βάση επεξεργασία στοιχείων της Eurostat)

Πόσο κοστίζει η έλλειψη ανταγωνισμού στους καταναλωτές και στην κοινωνία γενικότερα;

• Η εκτίμηση μου σε τάξη μεγέθους είναι εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ ετησίως - περίπου μισό δισεκατομμύριο.
• Απώλεια αξιοπιστίας του θεσμού των αγορών
• Έλλειψη καινοτομίας (ή καινοτομία μόνο σε μεθόδους παραπλάνησης των καταναλωτών την οποία υποθάλπει η ΡΑΑΕΥ με τα ¨κόκκινα" τιμολόγια)

Προτάσεις για την δομή της αγοράς

• Τοποθέτηση κάτω ορίου (κατωφλίου) στις τιμές του δεσπόζοντα παρόχου μέχρι το μερίδιο του να πέσει κάτω από το 35% σε μετρητές. 
• Εναλλακτικά ορισμός ανώτατου ορίου για πράσινα με βάση κοστολόγηση από ΡΑΑΕΥ με επαρκές περιθώριο για νεοεισερχόμενους (Standard Variable Rate).
• Αποχώρηση του δεσπόζοντα Παρόχου από τον ΔΕΔΔΗΕ.
• Ιδανικά ιδιοκτησιακός διαχωρισμός Προμήθειας για όλους τους καθετοποιημένους (απαγόρευση ιδιοκτησίας προμηθευτή από παραγωγό) μέχρι να επιτευχθεί επαρκής ανταγωνισμός. Κατ' ελάχιστο λογιστικός.
• Δραστική μείωση άλλων εμποδίων σε νεοεισερχόμενους (π.χ. πρόβλημα ΕΛΥΚΩ)
• Ίσως δεν θα έβλαπτε (με τη λογική του στοιχήματος του Πασκάλ) και μια Προσευχή στον Παντοδύναμο να μας φωτίσει.

* Martin Heidegger στην συνέντευξή του στο Spiegel to 1966

Ο Καθένας Δικαιούται την Άποψή του Αλλά Όχι τα Δικά του Δεδομένα

Είναι η φράση που έγινε διάσημη από τον Αμερικανό γερουσιαστή από την Νέα Υόρκη Patrick Moynichan θέτοντας μια θεμελιώδη προϋπόθεση για τον δημόσιο διάλογο. Με τις μικρές του δυνάμεις το allazorevma.gr, η ιστοσελίδα σύγκρισης τιμών ρεύματος που υπηρετεί τους καταναλωτές από το 2015, προσπαθεί να συνεισφέρει στον δημόσιο διάλογο σχετικά με το κλάδο του ηλεκτρισμού και πιο συγκεκριμένα της λιανικής αγοράς, καταρτίζοντας σε μηνιαία βάση ένα Δείκτη τιμών ηλεκτρισμού.

Μετράει όμως το allazorevma.gr σωστά τα νούμερα; Πως θα το επιβεβαιώσουμε ότι κάνει καλά την δουλειά του; Ότι δεν παράγει το αντίστοιχο των Greek Statistics για τις τιμές του ρεύματος; Ο καλύτερος τρόπος είναι να συγκρίνουμε τα αποτελέσματά του με αυτά ενός καθιερωμένου, επίσημου, ανεξάρτητου διεθνή οργανισμού. Ποιος θα μπορούσε να είναι καλύτερος από την Eurostat;

Στον Πίνακα παρακάτω παρουσιάζεται η σύγκριση μεταξύ των στοιχείων της Eurostat και αυτών του allazorevma.gr για τις τιμές του ρεύματος στην Ελλάδα από το 2ο εξάμηνο 2020 μέχρι το 1ο του 2025. Οι δύο χρονοσειρές έχουν βαθμό συσχέτισης 96% ενώ ο μέσος όρος της διαφοράς τους στο χρονικό διάστημα των 10 εξαμήνων είναι σε ποσοστό 0,02% ή 0,03 λεπτά την κιλοβατώρα!

Το συμπέρασμα βγαίνει αβίαστα - γιατί να το κρύψωμεν άλλωστε; Τα Greek Statistics του allazorevma.gr, ένα προϊόν παραγόμενο εγχώρια, εκτός του ότι δημοσιεύεται κάθε μήνα και έξη τουλάχιστον μήνες νωρίτερα,  είναι εξίσου αξιόπιστο με αυτό της eurostat. 

Μπορούμε τώρα με ασφάλεια να ξεκινήσουμε τον διάλογο αφού βεβαιωθήκαμε ότι έχουμε τα ίδια δεδομένα. Για παράδειγμα. Κυκλοφορεί ο ισχυρισμός ότι οι τιμές "γύρισαν στα επίπεδα πριν την κρίση". Για να το δούμε: Η eurostat λέει ότι οι τιμές αυξήθηκαν σε ονομαστικούς όρους κατά 37% μεταξύ 1ου εξαμήνου του 2021 και του 2ου εξαμήνου του 2023. Πόσο είναι το ποσοστό αύξησης σύμφωνα με τον Δείκτη του allazorevma.gr; Ω του θαύματος! Το ίδιο 37%! Ο συγκεκριμένος ισχυρισμός καταρρίπτεται. Ο επόμενος.

Δείκτης Τιμών Οκτωβρίου '25: Αποσύνδεση Λιανικής από Χονδρική

To allazorevma.gr, η πρώτη ιστοσελίδα σύγκρισης τιμών ρεύματος στην χώρα, δημοσιεύει τον μηνιαίο Δείκτη Τιμών Ρεύματος που καταρτίζει, για τον Οκτώβριο του 2025. Ο Δείκτης Τιμών Ρεύματος τον Οκτώβριο έμεινε πρακτικά  σταθερός σε σχέση με τον δείκτη Σεπτεμβρίου '25. Από 227,64 πήγε στα 226,93 ευρώ την μεγαβατώρα. 

Οι ρυθμιζόμενες χρεώσεις του Σεπτεμβρίου '25 παρέμειναν σταθερές επίσης στα 80,62 ευρώ την μεγαβατώρα.

Ο Δείκτης Ανταγωνιστικών Τιμών για οικιακούς καταναλωτές, έμεινε σταθερός στα 133,66 ευρώ την μεγαβατώρα έναντι 134,32 τον Σεπτέμβριο. Οι τιμές των εναλλακτικών Παρόχων τον  Οκτώβριο σε μέσο όρο ήταν στα 125,15 ευρώ την μεγαβατώρα, πρακτικά σταθερές σε σχέση με τον προηγούμενο μήνα (126,70 ευρώ την μεγαβατώρα). Οι τιμές της ΔΕΗ είχαν επίσης σταθερές στα 140,62 ευρώ την μεγαβατώρα. σε σχέση με τον Σεπτέμβριο.

Στο Πίνακα που ακολουθεί φαίνεται η εξέλιξη του κόστους της αγοράς και των τιμών των εναλλακτικών και της ΔΕΗ τους τελευταίους 12 μήνες. 

Τον Οκτώβριο η χονδρική τιμή είχε σημαντική αύξηση (+13%) για δεύτερο συνεχή μήνα μετά τον Αύγουστο. Οι Εναλλακτικοί Πάροχοι δεν πέρασαν (σε σταθμισμένο μέσο όρο) την αύξηση της χονδρικής στις λιανικές τιμές (-1,22%). Είναι χαρακτηριστικό ότι οι ανταγωνιστικές τιμές στην λιανική έμειναν σταθερές στην διάρκεια δυο μηνών κατά τους οποίους η χονδρική είχε σημαντικές αυξήσεις - Σεπτέμβριο και Οκτώβριο. Αναμενόμενο για τα σταθερά τιμολόγια. Το ίδιο όμως παρατηρήθηκε και στα μεταβλητά τιμολόγια. Με αποτέλεσμα να υπάρξει  συνολικά σε όλη την διάρκεια του 2025 μέχρι τώρα αποσύνδεση της χονδρικής από την λιανική τιμή. Ο συντελεστής συσχέτισης μεταξύ των δύο δεικτών (Τυπικό Κυμαινόμενο Τιμολόγιο και Χονδρική) για το διάστημα Ιανουάριο έως Οκτώβριο του '25 είναι αρνητικός: -13%.

Το Τυπικό Κυμαινόμενο Τιμολόγιο για τον Οκτώβριο του 2025 έμεινε σταθερό στα 267 ευρώ την μεγαβατώρα. Το ΤΚΤ αποτελεί μια εκτίμηση της τιμής που πληρώνουν στην μεγάλη πλειοψηφία τους οι Έλληνες καταναλωτές που είναι ακόμα σε πράσινο τιμολόγιο και είναι υψηλότερο κατά 40 ευρώ την μεγαβατώρα από τον Δείκτη Τιμών του allazorevma.gr ο οποίος καταρτίζεται με βάση τον σταθμισμένο μέσο όρο των φθηνότερων τιμολογίων που προσφέρονται στην αγορά. Η ετήσια δαπάνη για ρεύμα ενός μέσου καταναλωτή που θα παραμείνει το επόμενο 12μηνο σε πράσινο τιμολόγιο εκτιμάται ότι θα είναι 1.001 ευρώ - δηλαδή περίπου 235 ευρώ υψηλότερη από ότι θα ήταν (766 ευρώ) αν επέλεγε το φθηνότερο τιμολόγιο.

Ας Σταματήσει Επιτέλους το Ανέκδοτο με τα "Κόκκινα" Τιμολόγια

Με κομμένη την ανάσα περιμένει η αγορά να βγει λευκός καπνός από το αρχηγείο της Ρυθμιστικής Αρχής Αποβλήτων κλπ. (ΡΑΑΕΥ) σχετικά με τα νέα "ευέλικτα" τιμολόγια. Σύμφωνα με δημοσιογραφικές πληροφορίες, οι ανεπίσημες και αδιαφανείς διαβουλεύσεις μεταξύ των αρμοδίων της ΡΑΑΕΥ και των Παρόχων συνεχίζονται με συναντήσεις που γίνονται εν κρυπτώ και παραβύστω. Για τις οποίες το κοινό στο οποίο θα επιβληθούν οι αποφάσεις έχει πρόσβαση μόνο μέσω διαρροών από Λειτουργούς του Τύπου με ιδιαίτερα ευαίσθητη ακοή. Η κατάσταση θυμίζει ανέκδοτο αλλά έχει και την τραγική της πλευρά. Πρόκειται στην πραγματικότητα για ιλαροτραγωδία. 

Το allazorevma.gr, διακινδυνεύοντας να χαλάσει το κέφι των παρατηρητών της ιλαροτραγωδίας, προτείνει να τερματιστεί η παράσταση που δίνεται υποτίθεται για τους καταναλωτές χωρίς να ερωτώνται.  Δεν υπάρχει κανένας απολύτως λόγος να προστεθεί ένα νέο χρώμα στα τιμολόγια. Δεν θα διευκολύνει ούτε τους καταναλωτές ούτε τους Παρόχους. Δεν έχει όμως και καμία πρακτική σημασία. 

Τα τιμολόγια σταθερής δαπάνης είναι και τιμολόγια σταθερής τιμής - είναι μπλε. Θα λέγαμε ότι είναι πιο μπλε από τα μπλε. Οποιαδήποτε πρόσθετη "ευελιξία" προσφέρουν αφορά τον καταναλωτή και την συμπεριφορά του και την  οποία ευελιξία (π.χ. κλίμακα χρέωσης) ο ίδιος μπορεί να αγνοήσει ή να αξιοποιήσει - όπως έκανε με το νυκτερινό και τις κλίμακες κατανάλωσης του δεσπόζοντα Παρόχου (ή των ΥΚΩ) τόσα χρόνια. 

Αν υπάρχει ένα αγκάθι στην όλη υπόθεση είναι η επιλογή του Παρόχου που εισήγαγε την καινοτομία να ενσωματώνει (και έτσι να αποκρύπτει) στις προτάσεις του τις ρυθμιζόμενες χρεώσεις. Αυτό μπορεί να λυθεί με μια ευγενική υπόδειξη από την ΡΑΑΕΥ  η οποία θα έπειθε τον καινοτόμο Πάροχο υπενθυμίζοντάς του ότι ο μεγάλος ανταγωνιστής - συναγωνιστής του σχεδίασε και προσφέρει ακριβώς το ίδιο προϊόν διαχωρίζοντας τα ρυθμιζόμενα. Είμαστε σίγουροι ότι ο Καινοτόμος Πάροχος θα θυσίαζε μέρος της καινοτομικής του έξαρσης για το κοινό καλό.

Το σημαντικότερο όμως πλεονέκτημα της απόφασης να μην προστεθεί ένα ακόμα χρώμα στα τιμολόγια είναι κατά την γνώμη μας ότι έτσι όχι μόνο θα αποφευχθεί η σύγχυση στους καταναλωτές αλλά θα διευθετηθεί αυτόματα και το πρόβλημα της μετάβασης - καταργώντας το. Τα "ευέλικτα" τιμολόγια που η ΡΑΑΕΥ ανακάλυψε μήνες αφού είχαν αρχίσει να πωλούνται (και συνεχίζουν απρόσκοπτα να πωλούνται) και τα οποία οι Πάροχοι χαρακτηρίζουν ως μπλε, θα πρέπει να αλλάξουν χρωματισμό. Δεν είναι προφανές πως αυτό μπορεί να υλοποιηθεί εύκολα. Η τουλάχιστον χωρίς να τραυματιστεί η αξιοπιστία που έχει απομείνει στο κράτος (εκπροσωπούμενο από την ΡΑΑΕΥ) δεδομένου ότι στην συγκεκριμένη περίπτωση θα μπορούσε να δώσει σε τυχόν κακόπιστους την εικόνα του ευπειθούς ακόλουθου των Παρόχων.

Μετά από την αποτυχημένη διαχείριση και αυτού του θέματος, η ΡΑΑΕΥ πρέπει επιτέλους να αποδεχθεί ότι κάθε φορά που επεμβαίνει στην λιανική αγορά ηλεκτρικού ρεύματος, ενεργώντας με τις καλύτερες προθέσεις, χειροτερεύει τα πράγματα. Επαναλαμβάνουμε την παλιότερη πρότασή μας να ακολουθήσει και στην συγκεκριμένη περίπτωση την σοφή στρατηγική: Μην  Κάνεις Τίποτα - Do Nothing.

Η Πράσινη Μετάβαση ως Δημιουργική Καταστροφή

Με την ευκαιρία της απονομής του βραβείου Νόμπελ για την οικονομική επιστήμη του 2025 σε ερευνητές που εστίασαν στην ανάπτυξη μέσω της διαδικασίας της "δημιουργικής καταστροφής", ορισμένοι ευφάνταστοι ζηλωτές της "πράσινης μετάβασης" αισθάνθηκαν -και το δήλωσαν- δικαιωμένοι: "Να! Το λένε και οι επιστήμονες! Φέρνουμε την επανάσταση που θα δώσει φτερά στην ανάπτυξη". Είτε από άγνοια είτε από πρόθεση κάνουν λάθος. Η δημιουργική καταστροφή που υποστηρίζουν είναι πράγματι καταστροφική αλλά είναι δημιουργική μόνο με την έννοια που έδωσε ο Στάλιν στην εκβιομηχάνιση της Ρωσίας την δεκαετία του '30 του περασμένου αιώνα.  

Οι διαφορές μεταξύ των πενταετών πλάνων του Στάλιν και του σημερινού Net Ζero της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι σημαντικές αλλά μόνο ποσοτικές. Ο Στάλιν θυσίασε εκατομμύρια κουλάκους στην προσπάθεια για την δόμηση του σοσιαλισμού και από τους υπόλοιπους κατοίκους της Σοβιετικής Ένωσης "ρούφηξε" υπεραξία σε πρωτόγνωρο βαθμό ακόμα και σε σύγκριση με τον πιο σκληρό καπιταλιστή. Υπεραξία που επενδύθηκε σε πολεμική βιομηχανία, η οποία επέτρεψε στην Σοβιετική Ένωση να κερδίσει τον πόλεμο αλλά καταδίκασε δύο ακόμα γενεές Ρώσων σε ένδεια. Ο Στάλιν κέρδισε τον πόλεμο αλλά έχασε την ειρήνη. Ήττα που επισφραγίστηκε το 1989.

Οι Ευρωπαίοι πολιτικοί μιμούνται τον πενταετή στόχο για την παραγωγή ατσαλιού του Στάλιν με τον στόχο για την μείωση τω εκπομπών CO2. Η καταστροφή που με τον τρόπο αυτό επιτελείται στην οικονομία των χωρών μελών έχει πλέον γίνει εμφανής. Η συνέχισή της προβλέπεται ότι θα φέρει νέα δεινά. Όπως ο Στάλιν, οι σημερινοί ηγέτες της ΕΕ επικαλούνται την επιστήμη. Οι κουλάκοι και οι θαμώνες του Γκουλάγκ στην ΕΣΣΔ δεν ήταν σε θέση να κατανοήσουν ότι ο σοσιαλισμός είναι η μοναδική επιστημονικά τεκμηριωμένη θεωρία για μια ορθολογική (και δίκαιη!) κοινωνική οργάνωση. Στην σημερινή ΕΕ, οι αμόρφωτες μάζες πρέπει να διαφωτιστούν για τον επικείμενο παγκόσμιο όλεθρο που υποτίθεται ότι προβλέπει η επιστήμη.  Η ομοιότητα μεταξύ της θεωρίας του Στάλιν για την νίκη του σοσιαλισμού σε ένα μόνο κράτος και της μονομερούς δέσμευσης της ΕΕ για την επίτευξη στόχων μείωσης εκπομπών CO2 φέρνει ανατριχίλα. Η ΕΕ, όπως και ο Στάλιν μπορεί να κερδίσει τον πόλεμο εναντίον του CO2 αλλά η πιθανότητα να χάσει την ειρήνη είναι πλέον ορατή (και ο Στάλιν είχε ίσως κάποιο δίκιο με τον πόλεμο). 

Αν οι ζηλωτές της πράσινης μετάβασης ήθελαν πραγματικά να κατανοήσουν τις απόψεις των τιμημένων με το Νόμπελ επιστημόνων, θα έπρεπε να ακολουθήσουν το νήμα της επιστημονικής σκέψης σχετικά με το πρόβλημα της ανάπτυξης. Αρχικό σημείο το θεμελιώδες ερώτημα: Τι συνέβη και τα τελευταία 250 χρόνια της ανθρώπινης ιστορίας ώστε να υπάρξει πρωτοφανής και αλματώδης βελτίωση του επιπέδου ζωής του ανθρώπου (ένα πραγματικό hockey stick); Η πρώτη αφελής απάντηση ήταν η συγκέντρωση και αξιοποίηση των κύριων πλουτοπαραγωγικών πόρων: του κεφαλαίου και της εργασίας. Καθώς συγκεντρώνονται σε μεγαλύτερες ποσότητες όμως, τόσο το κεφάλαιο όσο και η εργασία έχουν μειούμενες αποδόσεις. Για να εξηγηθεί συνεπώς η μακροπρόθεσμη ανάπτυξη εφευρέθηκε το "Άλφα". Μια παράμετρος που πολλαπλασίαζε το αποτέλεσμα του κεφαλαίου και της εργασίας συμπυκνώνοντας την άγνοια των επιστημόνων. Ήταν ένας άγνωστος παράγοντας που τον ονόμασαν γενικά "τεχνολογία". Οι νέοι νομπελίστες διερεύνησαν την υπόθεση (και δεν είναι οι μόνοι) ότι ο Άλφα είναι "ενδογενής". Ότι μπορεί να εξηγηθεί από τις συνθήκες της κοινωνικής εξέλιξης. Με στόχο να ανακαλυφθεί το μαγικό κλειδί που οι πολιτικοί μας θα χρησιμοποιήσουν για να μην είναι η ανάπτυξη στα χέρια της μοίρας (εξωγενής) αλλά των κοινωνιών (ενδογενής).

Ένας  τρόπος για να ανακαλύψουν τι προκαλεί την ανάπτυξη είναι προφανής. Δεν είχαν ιστορικά όλες οι κοινωνίες την ίδια ανάπτυξη. Ίσως η συγκριτική μελέτη της πορείας των πιο πετυχημένων (πλούσιων) με τις φτωχότερες θα μπορούσε να βοηθήσει να κατανοηθεί ό ενδογενής μηχανισμός - αν υπήρχε. Εναλλακτικά θα μπορούσε να αναλυθεί η πορεία μιας μόνο χώρας (κοινωνίας γενικότερα) διαχρονικά. Πότε και γιατί άρχισε σ' αυτές η αναπτυξιακή έκρηξη; 

Το πρόβλημα είναι εξαιρετικά πολύπλοκο. Ούτε οι νέοι Νομπελίστες υποθέτω θα υποστήριζαν ότι βρήκαν την αλήθεια. Αν ήθελε πάντως κανείς να συνοψίσει την επιστημονική συμφωνία (consensus) των ημερών μας που βασίζεται στο απτό, καλά τεκμηριωμένο γεγονός της ιστορικής πρωτοκαθεδρίας της Δύσης στην αναπτυξιακή διαδικασία, θα το διατύπωνε κάπως έτσι: Η οικονομική ανάπτυξη επηρεάζεται σημαντικά από τους κανόνες που οι κοινωνίες υιοθετούν (και εσωτερικεύουν τα μέλη τους - ιδιαίτερα τους άτυπους κανόνες που είναι μέρος της κουλτούρας) με σκοπό τον συντονισμό της προσπάθειας για ατομική και συλλογική επιβίωση. Το consensus αυτό στην οικονομική θεωρία υποβαθμίζει την σημασία της ύπαρξης φυσικών πόρων ως προϋπόθεση ανάπτυξης. Και στη θέση τους τοποθετεί το ανθρώπινο και το θεσμικό κεφάλαιο. Το τελευταίο θεωρείται και το πιο σημαντικό: Προστασία της ιδιοκτησίας, ελευθερία των συναλλαγών, ελευθερία της σκέψης και του δημόσιου λόγου, κοινωνική αποδοχή των καινοτομιών (και των καινοτόμων), αμερόληπτη δικαιοσύνη, διαφάνεια και αναίμακτος ανταγωνισμός στις διαδικασίες διαχείρισης των κοινών.  Πως δημιουργείται όμως αυτό το "καλής ποιότητας" θεσμικό κεφάλαιο;  Αυτό είναι το δύσκολο ερώτημα. Είναι αποτέλεσμα μιας αυτόνομης εξελικτικής διαδικασίας των κοινωνιών ανάλογη με αυτήν της βιολογικής; Σε ποιο βαθμό είναι σε θέση να επηρεάσουν την εξέλιξη ιδέες και πράξεις ατόμων ή ομάδων; Έχουν δοθεί απαντήσεις - καμία πλήρως πειστική. Έχουν αντίθετα απορριφθεί πολλές. Μεταξύ αυτών το ότι η αυταρχική εφαρμογή ουτοπικών ιδεών -ακόμα και αν γίνεται με αγαθές προθέσεις- βοηθάει μακροπρόθεσμα την ανάπτυξη.

Θεωρητικά η ΕΕ, σε αντίθεση με την ΕΣΣΔ του Στάλιν, διαθέτει το θεσμικό κεφάλαιο που θα μπορούσε να μετριάσει την καταστροφή που επέρχεται λόγω του ουτοπικού Νet Ζero.  Λέγεται Δημοκρατία - δηλαδή αναίμακτος ανταγωνισμός για την εξουσία και ελευθερία της σκέψης και του δημόσιου λόγου. Τα πρώτα δείγματα πολιτικών που όντες βασιλικότεροι του βασιλέως στην προώθηση της πράσινης ατζέντας είδαν πρόσφατα το φως το αληθινό - δηλαδή ότι η πράσινη μετάβαση είναι μεν καταστροφή αλλά όχι αναγκαστικά δημιουργική - είναι ενθαρρυντικά. 

Η Μεταστροφή στον Δρόμο για την Δαμασκό του Π/Θ για την "Πράσινη Μετάβαση"

Δημοσιεύτηκε πρόσφατα στους Financial Times άρθρο του κυρίου Πρωθυπουργού (εφεξής Π/Θ) με τις προτάσεις του ("χρυσούς κανόνες") σχετικά με την πολιτική της ΕΕ για την "πράσινη μετάβαση". Είναι ένα εντυπωσιακό κείμενο γιατί αλλάζει (με ένα μόνο άρθρο) όλα τα μέχρι τώρα δεδομένα. Υποσκάπτει, με ευέλικτη αλλά αρκετά σαφή διατύπωση τα θεμέλια της πολιτικής της ΕΕ για το κλίμα. Είναι ένα κείμενο, που ελπίζει κανείς ότι προαναγγέλλει πολιτικές πρωτοβουλίες τόσο στην ΕΕ όσο και στην χώρα (για να δώσουμε όπως πάντα το καλό παράδειγμα). Γι' αυτό και ο γράφων αποφάσισα να το αναλύσω περαιτέρω. Να διερευνήσω το τι σημαίνουν στη πράξη οι "χρυσοί κανόνες" που προτείνει ο Π/Θ και με την ευκαιρία να το εμπλουτίσω με τις προτάσεις αλλά και τις διαφωνίες μου. Παρατίθεται παρακάτω  το κείμενο του Π/Θ (ΚΜ) μεταφρασμένο στα ελληνικά* (σε italics) και ακολουθούν ανά παράγραφο οι δικές μου (ΑΓ) παρατηρήσεις.

ΚΜ: «Η Πράσινη Συμφωνία της ΕΕ βρίσκεται σε σταυροδρόμι. Οι υψηλές τιμές της ενέργειας δεν αφήνουν περιθώρια για επιπλέον κόστος στις οικονομίες μας. Ταυτόχρονα, το νέο γεωπολιτικό περιβάλλον έχει μειώσει την προθυμία της Ευρώπης να αναπτύξει νέες εξαρτήσεις από καύσιμα, ορυκτά ή τεχνολογίες. Και η ΕΕ αντιμετωπίζει μια πληθώρα άλλων προκλήσεων — η ενεργειακή μας μετάβαση πρέπει να ενισχύσει ένα ευρύτερο στρατηγικό πλαίσιο για το πού θέλει να βρίσκεται η Ευρώπη στον κόσμο. Λαμβάνοντας υπόψη αυτές τις προκλήσεις, θα ήθελα να προτείνω πέντε χρυσούς κανόνες για την πράσινη μετάβαση.

ΑΓ: Δεν υπάρχει αντίρρηση στην διάγνωση του Π/Θ. Απλώς θα ήταν καταλληλότερη η χρήση της λέξης "αδιέξοδο" αντί του ευφημισμού "σταυροδρόμι" (και βέβαια κανένας πολιτικός δεν μιλάει για "προβλήματα" αλλά πάντα για "προκλήσεις"). Σημαντική η αναφορά σε μη ανεκτό πλέον κόστος - προφανώς των πολιτικών που ακολουθούνται. Ο Π/Θ φαίνεται ότι δεν έχει πειστεί ότι η τιμή του ρεύματος "γύρισε στο επίπεδο πριν την κρίση" ούτε ότι σε πέντε-δέκα χρόνια θα γίνει φθηνότερο. Βέβαια η διαπίστωση άργησε πολύ αλλά κάλλιο αργά παρά ποτέ. Ενδιαφέρον ότι θεωρεί ως δεδομένο περιορισμό  την "απροθυμία της ΕΕ να αναπτύξει νέες εξαρτήσεις". Υπάρχει μια ασάφεια εδώ που ίσως θα χρειαζόταν  διευκρίνηση. Ποιες είναι αυτές οι νέες εξαρτήσεις;  Για παράδειγμα το ρωσικό ή το αμερικανικό φυσικό αέριο; Ποια από τις δύο είναι η παλιά και ποια η νέα; Γιατί επί του παρόντος η ΕΕ εστιάζει στην μείωση της εξάρτησης από το ρωσικό αέριο - που είναι μια "παλιά" εξάρτηση. Ας είναι -  δεν είναι τόσο σημαντικό.

ΚΜ: Πρώτον, πρέπει να επικεντρωθούμε στην αποδοτικότητα του κόστους. Ενώ οι ευρωπαϊκές χώρες εξακολουθούν να καίνε άνθρακα στα εργοστάσια παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας και πετρέλαιο για τη θέρμανση των σπιτιών και των εργοστασίων μας, προωθούμε την απανθρακοποίηση των πλοίων και των αεροπλάνων, καθώς και των πιο δύσκολων βιομηχανικών διαδικασιών. Αυτή η έμφαση στην αντιμετώπιση όλων των εκπομπών ταυτόχρονα είναι κοντόφθαλμη. Πρέπει να ενισχύσουμε τις τεχνολογίες χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα που είναι ανταγωνιστικές, συνεχίζοντας παράλληλα να αναπτύσσουμε εκείνες που δεν είναι — αλλά με λογικό ρυθμό. Είναι επίσης όλο και πιο προφανές ότι τα τελευταία βήματα για την επίτευξη της κλιματικής ουδετερότητας θα είναι πολύ δαπανηρά. Πρέπει να προχωρήσουμε με προσοχή, να διατηρήσουμε την ευελιξία και να βεβαιωθούμε ότι τα μαθηματικά βγαίνουν.

ΑΓ: Η πρώτη πρόταση του χρυσού κανόνα υπ' αριθμόν 1 είναι ικανή να προκαλέσει ρίγη ενθουσιασμού σε κάθε νεοφιλελεύθερο οικονομολόγο. Πράγματι πρέπει να "επικεντρωθούμε στην αποδοτικότητα του κόστους". Αυτό δεν είναι βέβαια κάτι καινούργιο. Από το Κιότο ακόμα το 1992, η διεθνής κοινότητα έχει αποφασίσει την θεμελιώδη αρχή: Η αποτροπή της κλιματικής αλλαγής πρέπει να γίνει με τον λιγότερο δαπανηρό τρόπο. Το πόσο δαπανηροί είναι οι εναλλακτικοί τρόποι δεν είναι μυστικό. Η McKinsey έχει κάνει (και συνεχίζει να ενημερώνει) εδώ και χρόνια τους σχετικούς υπολογισμούς ακόμα και για την Ελλάδα. Το υπόλοιπο κείμενο του πρώτου χρυσού κανόνα όμως δημιουργεί σύγχυση εκεί που δεν χρειάζεται. Αποδοτικότητα για κάθε τεχνολογία (ή γενικά πολιτική) στην αποτροπή της κλιματικής αλλαγής είναι το πρόσθετο κόστος για την αποτροπή της εκπομπής ενός πρόσθετου τόνου CO2. Το πρόβλημα έγκειται στο ότι η ΕΕ παραβιάζει συστηματικά και κατάφωρα την λογική αυτή. Απτή απόδειξη γι' αυτό είναι ότι το κόστος των δικαιωμάτων για το νέο σύστημα εκπομπών για τις μεταφορές και τα κτίρια θα είναι  διαφορετικό από αυτό της ενέργειας. Ο κύριος πρωθυπουργός προσπαθεί να πετύχει δυο τρυγόνια προσπαθώντας να προστατεύσει την ναυτιλία αλλά είναι επίσης λογικά συνεπές με τον Χρυσό Κανόνα Νο 1 να ισχυριστεί κανείς ότι όλο το σύστημα των επιδοτήσεων στις ΑΠΕ (και πλέον στην αποθήκευση) αποτελεί παραβίαση της αρχής του Κιότο (και της στοιχειώδους οικονομικής λογικής). Για παράδειγμα, μιλώντας ανεκδοτολογικά, δεν θα έπρεπε καν να τίθεται θέμα επιδότησης στην ηλεκτροκίνηση και τις offshore ανεμογεννήτριες - ειδικά στη Ελλάδα. Ποιες είναι οι προτάσεις που θα βελτίωναν τη διατύπωση του χρυσού κανόνα Νο1; Πρώτα ο υπολογισμός του "κοινωνικού κόστους" των εκπομπών ώστε κάθε πολιτική να μπορεί να συγκριθεί με αυτό και να κρίνεται έτσι η "αποδοτικότητά" της (η ανταγωνιστικότητά της κατά τον Π/Θ). Με άλλα λόγια να υποκατασταθούν όλες οι υπάρχουσες πολιτικές με ένα γενικευμένο Φόρο Άνθρακα. Συμπληρωματικά, να εστιασθεί η προσπάθεια σε δράσεις που έχουν ταυτόχρονα κοινωνική και ιδιωτική ωφέλεια και συνεπώς δεν χρειάζονται επιδοτήσεις (οι μελέτες της McKinsey περιλαμβάνουν και τέτοιες).

KM: Δεύτερον, πρέπει να εκτιμούμε την τεχνολογική ουδετερότητα. Για πολύ καιρό συμπεριφερόμασταν σαν η ενεργειακή μετάβαση να είναι ένα παιχνίδι ηθικής. Είναι καιρός να βγούμε από τον κήπο του καλού και του κακού. Η Ευρώπη υπογράφει συμφωνίες για την αγορά φυσικού αερίου από την Αμερική, αλλά δεν υποστηρίζει την παραγωγή φυσικού αερίου εντός της ΕΕ. Υπάρχουν πολλά χρήματα για τη χρηματοδότηση του υδρογόνου ως πηγής ενέργειας, αλλά πολύ λίγα για την πυρηνική ενέργεια. Δεν μπορούμε να διαθέτουμε χρήματα με βάση τις εντυπώσεις. Πρέπει να στοιχηματίσουμε στις τεχνολογίες που μπορούν να προσφέρουν αυτό που πραγματικά έχει σημασία: χαμηλότερες εκπομπές.

ΑΓ: Ο Χρυσούς Κανόνας Νο2 κατά την άποψή μου περιττεύει. Αν και μας μαγεύει η αποστροφή περί "ηθικού παιχνιδιού" (στο οποίο όμως, όντας πολιτικός, επιδίδεται συστηματικά ό ίδιος και τα φερέφωνά του)  η λογική του περιλαμβάνεται σε αυτή του Χρυσού Κανόνα Νο 1. Προφανώς τεχνολογική ουδετερότητα σημαίνει ότι αξιολογούμε τις εναλλακτικές τεχνολογίες/πολιτικές όχι γιατί είναι ωραίες ή πολιτικά συμφέρουσες  αλλά γιατί είναι λιγότερο ή περισσότερο αποδοτικές στην προσπάθεια αποτροπής της κλιματικής αλλαγής. Κάθε πρόσθετο σχόλιο περιττεύει (συμφωνούμε  βέβαια ότι είναι παράλογη η απαγόρευση του fracking στην Ευρώπη και ότι πρέπει να διευκολυνθεί ρυθμιστικά η χρήση της πυρηνικής ενέργειας).

KM: Τρίτον, πρέπει να αφοσιωθούμε εκ νέου στην εσωτερική αγορά. Υπάρχουν τεράστιες διαφορές τιμών στην Ευρώπη, ιδίως στον τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας. Η ολοκλήρωση της αγοράς πραγματοποιείται κατά περίπτωση και λίγοι επιθυμούν να μοιραστούν τη φθηνή ηλεκτρική τους ενέργεια. Έτσι, καταλήγουμε να έχουμε αρνητικές τιμές σε μια χώρα, ενώ σε μια άλλη οι τιμές είναι τριψήφιες. Αυτό είναι παράλογο. Η ιστορία μας διδάσκει ότι η ολοκλήρωση δεν πραγματοποιείται από μόνη της. Είναι ένα πολιτικό εγχείρημα. Πρέπει να το προωθήσουμε στα υψηλότερα επίπεδα.

ΑΓ: Με τον Χρυσό Κανόνα Νο 3 ο κύριος Π/Θ πετυχαίνει διάνα (hits the nail in the head που λένε και στο Χάρβαρντ). Όπως για να υπάρχει ενιαία αγορά στα υπόλοιπα αγαθά χρειάζονται, τραίνα, αυτοκινητόδρομοι,  αεροδρόμια και λιμάνια, για να λειτουργήσει αποδοτικά η ενιαία αγορά ηλεκτρισμού χρειάζονται διασυνδέσεις. Ο Π/Θ απόλυτα σωστά το αναγορεύει σε πολιτικό πρόβλημα δηλαδή σε πρόβλημα που δεν μπορούν να λύσουν οι αγορές. Πράγματι οι κυβερνήσεις των ευρωπαϊκών κρατών αδιαφορούν - αν δεν υπονομεύουν - τις διακρατικές διασυνδέσεις. Πιθανόν για να προστατεύσουν τα συμφέροντα των εγχώριων παραγωγών με την δικαιολογία της ασφάλειας τροφοδοσίας (παρόλο που θα μείωναν το κόστος της). Το πόσο δύσκολο είναι το πρόβλημα το γνωρίζει με την εμπειρία στην χώρα του ο Π/Θ. Σε τι συνίσταται συνεπώς ο Χρυσός Κανόνας Νο3; Σε εφαρμόσιμη δράση; Σε ευχή; Μακάρι να εισακουστεί. Ίσως εφαρμόζοντάς την πρώτος για να δώσει το παράδειγμα.

KM: Τέταρτον, χρειαζόμαστε ισχυρότερη διακυβέρνηση της αγοράς. Οι αγορές ενέργειας, και ιδίως οι αγορές ηλεκτρικής ενέργειας, γίνονται όλο και πιο περίπλοκες, αλληλεξαρτώμενες και αδιαφανείς. Πρόκειται για ένα επικίνδυνο μείγμα για ένα προϊόν που είναι ζωτικής σημασίας για την ανθρώπινη ζωή και την ανταγωνιστικότητα της Ευρώπης. Οι δομές της αγοράς μας επιδιώκουν την κλασική έννοια της αποδοτικότητας. Ωστόσο, με αυτόν τον τρόπο, το σύστημα και οι επιπτώσεις του στο κοινό καθίστανται πολιτικά μη βιώσιμα. Πρέπει να ξαναρχίσουμε τη συζήτηση για τη διακυβέρνηση της αγοράς — πώς καθορίζονται οι τιμές, σε ποιες αγορές και ποιος είναι πραγματικά εξοπλισμένος για να παρακολουθεί αυτές τις τιμές και να αποτρέπει τη χειραγώγηση της αγοράς σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

ΑΓ: Ο Χρυσός Κανόνας Νο 4 μας απογοητεύει. 'Όχι γιατί περιμέναμε κάτι διαφορετικό από έναν  πολιτικό. Αλλά γιατί παρουσιάζει ιδέες που, εκκινώντας από ορθές διαπιστώσεις, χρησιμοποιούνται για να αντιστρέψουν την πραγματικότητα. Συγκεκριμένα: Η πρώτη διαπίστωση είναι ορθή: Οι αγορές ενέργειας είναι "δύσκολες". Ο λόγος όμως είναι ότι οι πολιτικοί παραδοσιακά στρέφουν την προσοχή τους σε αυτές. Το να χρησιμοποιεί κανείς τον όρο "αδιαφανείς" για τις αγορές γενικά είναι λάθος. Αν κάτι προσφέρουν οι αγορές είναι η διαφάνεια των συναλλαγών. Η δεύτερη διαπίστωση είναι επίσης ορθή: Οι αγορές είναι ο καλύτερος τρόπος για να επιτευχθεί αποτελεσματικότητα στην χρήση των πόρων. Ακολουθεί όμως μια συγκλονιστική ομολογία. Τα αποτελέσματα των αγορών δεν είναι "πολιτικά βιώσιμα" (προσοχή στον υφέρποντα κυνισμό: Δεν είναι αρνητικά για το κοινωνικό σύνολο - απλώς πολιτικά μη βιώσιμα). Λογικά στην επόμενη φράση προτείνεται έλεγχος του καθορισμού των τιμών  και πρόσθετη ρύθμιση. Η ζωή όμως έχει δείξει ότι η μη βιωσιμότητα της κατάστασης στο ρεύμα δεν είναι αποτέλεσμα των αγορών αλλά των πράξεων πολιτικών ηγετών. Οι δυο σημαντικότερες αιτίες για τα προβλήματα στο ρεύμα στην Ευρώπη σήμερα είναι η στρέβλωση των αγορών με τις επιδοτήσεις για τις ΑΠΕ και η έλλειψη διασυνδέσεων - και οι δύο ανάγονται σε πολιτικές αποφάσεις (ή την έλλειψή τους). Παραφράζοντας έναν διάσημο πολιτικό, ο Π/Θ μεταξύ αποτελεσματικότητας και πολιτικής βιωσιμότητας επιλέγει την δεύτερη και κινδυνεύει να καταλήξει να χάσει και τις δύο. Πράγμα που στην δική του χώρα το έχει καταφέρει.

KM: Πέμπτο και τελευταίο, η πράσινη μετάβαση δεν μπορεί να είναι αυτοσκοπός. Για πολλά χρόνια, η Ευρώπη έθεσε την απανθρακοποίηση πάνω από όλα τα άλλα. Άλλοι στόχοι — η απασχόληση, η βιομηχανική παραγωγή, η στρατηγική αυτονομία — έχασαν όταν ήρθαν σε αντίθεση με την απανθρακοποίηση. Δεν μπορούμε να συνεχίσουμε σε αυτή την πορεία. Η απανθρακοποίηση είναι ζωτικής σημασίας, αλλά δεν είναι ο μόνος στόχος. Αν πρέπει να δεχτούμε κάποιες εκπομπές για λίγο ακόμα για να σώσουμε τις βιομηχανίες μας ή να διατηρήσουμε την κοινωνική συνοχή, ας είναι. Πρέπει να διεξάγουμε αυτές τις συζητήσεις με ειλικρίνεια. Δεν μπορούμε να ξεκινήσουμε με την κλιματική ουδετερότητα και να ελπίζουμε ότι όλα τα άλλα θα μπουν στη θέση τους.

ΑΓ: Ο Χρυσός Κανόνας Νο5 είναι το κερασάκι στην τούρτα. Ο Π/Θ βλέπει ξαφνικά το φως. Θυμίζοντας την μεταστροφή του Σαούλ στον δρόμο για την Δαμασκό αποτάσσει στον πυρήνα της την Ευρωπαϊκή πολιτική με μια και μόνο φράση: "Η μετάβαση δεν μπορεί να είναι αυτοσκοπός". Ακόμα πιο συγκεκριμένα παρακάτω αποκαθηλώνει τον στόχο του Net Zero: "αν πρέπει να δεχθούμε κάποιες εκπομπές για λίγο ακόμα..." για να "διατηρήσουμε την κοινωνική συνοχή" (προσοχή : πάλι την συνοχή - δηλαδή την αποδοχή - και όχι κατ' ανάγκη το κοινό καλό)

ΚM: Αυτοί οι πέντε κανόνες είναι απλοί. Πιθανότατα, από μόνοι τους, να μην είναι αμφιλεγόμενοι. Αλλά αν τους λάβετε σοβαρά υπόψη — αν χαράξετε μια στρατηγική βασισμένη σε αυτούς τους κανόνες — αναπτύσσετε μια πολύ διαφορετική ατζέντα για την ΕΕ, και μάλιστα ριζοσπαστική. Πιστεύω ότι αυτό χρειαζόμαστε το 2025. Διαφορετικά, μπορεί να κερδίσουμε τον αγώνα για την κλιματική ουδετερότητα, μόνο και μόνο για να ανακαλύψουμε ότι κάναμε λάθος αγώνα. Δεν μπορούμε να επιτρέψουμε να συμβεί αυτό.»

ΑΓ: Με την σύνοψη του πρωθυπουργικού κειμένου δίνεται και το τελειωτικό χτύπημα. Ο Π/Θ χαρακτηρίζει την ατζέντα που προτείνει "ριζοσπαστική" και ομολογεί ότι έχει αρχίσει να υποπτεύεται ότι μπορεί να "κάνουμε τον λάθος αγώνα". Εκτιμώ ότι το κείμενο αυτό, στο οποίο ένας πολιτικός με θάρρος αναγνωρίζει ένα λάθος του - πράγμα ασυνήθιστο πρέπει να το ομολογήσουμε - είναι ένα σημαντικό πολιτικό γεγονός. Τόσο σημαντικό όσο, κατ' αναλογία, οι σχετικές ενέργειες της νέας αμερικανικής κυβέρνησης. Αναμένω με ενδιαφέρον τις αντιδράσεις της αντιπολίτευσης και θα παρακολουθώ προσεκτικά τις σχετικές μελλοντικές αποφάσεις του  πρωθυπουργού. Για παράδειγμα η άμεση και "ριζοσπαστική" αναθεώρηση του ΕΣΕΚ είναι μια ενέργεια συμβατή με το πνεύμα του πρωθυπουργικού κειμένου όσο και η κατάλληλη διαχείριση της ρητορικής των φερέφωνων που ελέγχει. Αλλιώς θα γίνει αυτό που η λαϊκή σοφία απεύχεται με το γνωμικό: "Δάσκαλε που δίδασκες και λόγο δεν εκράτεις" .

* Δεν ευθύνομαι για την μετάφραση - το αντέγραψα από τον Τύπο. Δυστυχώς και το αγγλικό πρωτότυπο είναι πίσω από pay wall στην σελίδα των FT.