Πόσους "Παίκτες" Χωράει η Λιανική Αγορά Ηλεκτρισμού;

Οι Έλληνες καταναλωτές ρεύματος έχουν δεί τα τελευταία χρόνια να πολλαπλασιάζονται οι επιλογές τους όσον αφορά τον προμηθευτή ηλεκτρικού ρεύματος. Πρόσφατα συνέβη το ίδιο και στο φυσικό αέριο. Ο αριθμός των ενεργών "παικτών" έχει ξεπεράσει τους 15 συν βεβαίως τον κυρίαρχο στο ρεύμα, την ΔΕΗ. Τίθεται συνεπώς το ερώτημα που αφορά τους καταναλωτές : Είναι οι 16 αυτές επιχειρήσεις βιώσιμες; Πόσες από αυτές θα υπάρχουν μετά από 2-3 χρόνια; Πόσο σίγουρο είναι ότι αν αλλάξουμε σήμερα πάροχο, δεν θα υποστούμε τις συνέπειες μια πιθανής αποτυχίας του στο μέλλον;

Η απάντηση είναι ότι δεν υπάρχει κανένα θεμελιώδες επιχειρηματικό (σε αντιδιαστολή με πολιτικό/ρυθμιστικό), πρόβλημα με τον αριθμό των "παικτών". Αν και δεν μπορεί να αποκλεισθεί ότι μια μεμονωμένη επιχείριση θα αποτύχει (αυτό πάντα είναι μια πιθανότητα σε οποιαδήποτε αγορά) η λιανική ηλεκτρισμού χωράει άνετα όχι μόνο τους υπάρχοντες αλλά και περισσότερους. Αυτό συνάγεται από δύο τουλάχιστον παρατηρήσεις. Την σύγκριση με τις υπόλοιπες χώρες της ΕΕ και την ανάλυση των οικονομικών καταστάσεων ορισμένων ελληνικών εταιρειών που δρούν εδώ και χρόνια στην αγορά.

Ο αριθμός των εταιρειών στις χώρες της ΕΕ (με βάση στοιχεία της Ένωσης των Ευρωπαίων Ρυθμιστών ACER) είναι πολύ μεγαλύτερος από αυτόν στην Ελλάδα για το σύνολο σχεδόν των χωρών (με εξαίρεση την Μάλτα και τη Κύπρο) και όχι μόνο των μεγαλύτερων (Μ. Βρετανία, Γερμανία, Ιταλία). Χώρες μέλη όπως η Ολλανδία, το Βέλγιο, η Φινλανδία, ακόμα και η Πορτογαλία, έχουν μεγαλύτερο αριθμό "παικτών" στην λιανική αγορά ηλεκτρισμού από ότι η Ελλάδα (και φυσικού αερίου σε μεγαλύτερο βαθμό). 

Όσον αφορά τις ελληνικές επιχειρήσεις, οι οικονομικές καταστάσεις αυτών που είναι από την φύση τους πιο διαφανείς (δηλαδή οι μη καθετοποιημένες στην παραγωγή) και δρούν χρόνια τώρα στην αγορά, δείχνουν ιστορικά αξιόλογη (έως εντυπωσιακή) κερδοφορία, η οποία - και αυτό είναι το πιο ενδιαφέρον - ξεκινά από πολύ χαμηλό ποσοστό μεριδίων αγοράς και αριθμό πελατών. Το "νεκρό σημείο" τους βρίσκεται σε επίπεδα μικρότερα από το 1% (σε κιλοβατώρες) και αριθμό πελατών κάτω από το 0,5%. Υπάρχουν βεβαίως επιφυλάξεις σχετικά με τα νούμερα αυτά. Γενικά, οι ελληνικές οικονομικές καταστάσεις δεν είναι οι πιο αξιόπιστες (για να το πούμε ευγενικά). Επίσης η κερδοφορία αφορά παρελθούσες χρήσεις που επηρεάστηκαν ίσως θετικά από χαμηλότερο ανταγωνισμό ή ευνοϊκούς εξωτερικούς παράγοντες. Παρ' όλ΄ αυτά, το εξαιρετικά χαμηλό επίπεδο του "νεκρού σημείου", συνδυαζόμενο με την ευρωπαϊκή εμπειρία είναι ισχυρές ενδείξεις ότι τα εμπόδια για την είσοδο στην αγορά είναι χαμηλά και ο αριθμός των "παικτών" έχει θεμελιώδη επιχειρηματική λογική.

Ο μεγαλύτερος κίνδυνος για τις επιχειρήσεις ηλεκτρισμού στη Ελλάδα είναι πολιτικός και ρυθμιστικός. Οι μεγαλύτεροι επιχειρηματικοί κίνδυνοι είναι η αδυναμία να καλύψουν την μεταβλητότητα στην χονδρική και η αποτυχημένη πιστωτική πολιτική - τα χρέη των πελατών τους. Στο δεύτερο κάνουν καλή δουλειά - όλοι με εξαίρεση τον δεσπόζοντα, την ΔΕΗ. Στο πρώτο, ενώ έχουν τις απαιτούμενες γνώσεις, δεξιότητες και κυρίως κίνητρα,  εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από πολιτικές και ρυθμιστικές παρεμβάσεις. Οι πολιτικοί (όλων των ιδεολογικών αποχρώσεων και όχι μόνο οι Έλληνες) έχουν μια (κατανοητή) αντιπάθεια στην ανάγκη να προσαρμόζονται οι τιμές της λιανικής ενός βασικού αγαθού στις αλλαγές της χονδρικής. Αυτό είναι συνταγή για καταστροφή τόσο στη Ελλάδα όσο και ....στην Καλιφόρνια.

Το γενικό συμπέρασμα είναι ότι ο αριθμός των παικτών είναι μια χαρά - το ελληνικό κράτος όμως είναι σε θέση να δημιουργήσει προβλήματα - το έκανε και στην πρώτη της φάση (υπόθεση Εnerga-Hellas Power). Ελπίζει βάσιμα κανείς ότι το πάθημα έγινε μάθημα και ότι είναι εξαιρετικά απίθανο να επαναλάβει τέτοιο  σφάλμα. Να προσθέσουμε ότι η  χώρα ως μέλος της ΕΕ βρίσκεται υπό συνεχή εποπτεία και αυτό εξασφαλίζει ένα πρόσθετο επίπεδο ασφάλειας.

Οι υγιείς "παίκτες" στην αγορά μπορούν λοιπόν να μείνουν 16 ή και να αυξηθούν αν το ελληνικό κράτος δεν αποφασίσει διαφορετικά. Το επόμενο ερώτημα που γεννάται είναι αν ο αριθμός των "παικτών" είναι αρκετός για να εξασφαλίσει επαρκή ανταγωνισμό. Δυστυχώς η απάντηση είναι όχι - τουλάχιστον όσο ο δεσπόζων πάροχος διατηρεί μερίδιο αγοράς πάνω από το 35%. Σήμερα έχει 80% - πράγμα που δεν παρατηρείται ούτε σε κράτη μέλη της ΕΕ που ήταν πρώην μέλη της Κομεκόν υπό την κυριαρχία της Σοβιετικής Ένωσης. Αλλά το θέμα αυτό σε επόμενο σημείωμα.

Πόσο Κοστίζει η Κυριαρχία της ΔΕΗ στην Αγορά Ηλεκτρισμού; Μισό Δισεκατομμύριο τον Χρόνο

Η Επιτροπή Ανταγωνισμού στην Μ. Βρετανία έκανε έλεγχο της αγοράς ηλεκτρισμού το 2016. Θα περίμενε κανείς θετικά αποτελέσματα σχετικά με τον ανταγωνισμό, σε μια αγορά ώριμη που έχει "ανοίξει" εδώ και περισσότερα από 30 χρόνια και στην οποία υπάρχουν δεκάδες εταιρείες ενεργές και οι 6 μεγαλύτερες έχουν συνολικά μερίδιο περίπου 75% - το οποίο πρόσφατα μειώνεται με ταχύ ρυθμό. 

Δεν τα βρήκε όμως τόσο ρόδινα η Επιτροπή. Συνόψισε τα ευρήματά της σε ένα αριθμό. Το χρηματικό ποσό που οι καταναλωτές χάνουν γιατί δεν βρίσκονται στο φθηνότερο τιμολόγιο. Η λογική είναι ότι σε μια αγορά που λειτουργεί εύρυθμα το ποσό αυτό θα έπρεπε να τείνει στο μηδέν - γιατί η προσφορά και η ζήτηση θα εξασφάλιζαν ότι όλοι καταναλωτές βρίσκονται στο σωστό τιμολόγιο. Το νούμερο αυτό ονομάστηκε "Customer Detriment" ή Ζημία Καταναλωτή και υπολογίστηκε στο 1,4 δισεκατομμύριο λίρες (1,6 δισ. ευρώ) τον χρόνο (μέσος όρος 2014-2016).

Ο υπολογισμός αυτός μας έκανε (εμάς εδώ στο allazorevma.gr) να αναρωτηθούμε αν είναι δυνατόν να υπολογίσουμε το ποσό αυτό και για την ελληνική αγορά. Πρώτο βήμα να ερευνήσουμε αν το έχει ήδη υπολογίσει κανείς. Μήπως η ΡΑΕ; Μήπως η δική μας Επιτροπή Ανταγωνισμού; Σίγουρα κάποιες από τις Δεξαμενές Σκέψης των πολιτικών κομμάτων (που χρηματοδοτούνται από την γενική φορολογία) που κυβερνούν ή πρόκειται να κυβερνήσουν; Η μήπως ακαδημαϊκοί ταγοί με εξειδίκευση στην οικονομία της ενέργειας; Η τέλος η τρόικα;(Θεσμοί). Με την επιφύλαξη ότι δεν είχαμε χρόνο να το ψάξουμε με λεπτομέρεια, δεν βρήκαμε κάτι σχετικό. Αποφασίσαμε λοιπόν να το υπολογίσουμε μόνοι μας.

Ισχυριζόμαστε λοιπόν ότι η ετήσια ζημία για τους Έλληνες οικιακούς και μικρούς εμπορικούς καταναλωτές (καταναλωτές Χαμηλής Τάσης) από το ότι η αγορά ηλεκτρισμού στην Ελλάδα δεν είναι επαρκώς ανταγωνιστική είναι της τάξεως των 500 εκατομμυρίων ευρώ.  Ο υπολογισμός αυτός είναι απλός. Η διαφορά ανάμεσα στο φθηνότερο τιμολόγιο της αγοράς και την ΔΕΗ είναι περίπου 14 ευρώ την μεγαβατώρα. Οι καταναλωτές Χαμηλής Τάσης καταναλώνουν  περίπου το 66% του ρεύματος στην χώρα ήτοι περίπου 52Χ66%=34 εκατομμύρια μεγαβατώρες. Συνολικά λοιπόν μια πρώτη εκτίμηση της Ζημιάς Καταναλωτή είναι 34 εκατομμύρια μεγαβατώρεςΧ14 ευρώ/μεγαβατώρα=480 εκατομμύρια ευρώ (ο υπολογισμός έγινε στο σύνολο της αγοράς γιατί σε αριθμό μετρητών ΧΤ η ΔΕΗ έχει ακόμα το 95%)

Προφανώς ο αριθμός αυτός είναι μια πρώτη χονδρική εκτίμηση (μια εκτίμηση στα όρια του γηπέδου όπως λένε οι αγγλοσάξωνες - ballpark figure). Μάλλον όμως υποεκτίμηση δεδομένου ότι δεν υπολογίζουμε το ποσό για την Μέση και Υψηλή τάση. Ένας πρόσθετος λόγος για την υποεκτίμηση είναι η χρήση του μέσου όρου των 14 ευρώ στην διαφορά των τιμολογίων (που στους εμπορικούς είναι ακόμα μεγαλύτερη). Με βάση την χονδρική αυτή εκτίμηση όμως, μπορούμε να πούμε ότι. 

• Είμαστε σε χειρότερη κατάσταση από τους Βρετανούς - που είναι αναμενόμενο (έχουμε το 1/3 των ζημιών ενώ έχουμε το 1/7 του μεγέθους της αγοράς). 
• Η καθυστέρηση στο άνοιγμα της αγοράς στοιχίζει περίπου μισό δισεκατομμύριο ευρώ τον χρόνο - κάθε χρόνο. Ενδεικτικό παράδειγμα: Αν υποθέσουμε ότι η υπόθεση Energa-Hellas Power καθυστέρησε κατά 3 χρόνια το άνοιγμα της αγοράς, τότε συνολικά μας στοίχισε 1,5 δισεκατομμύριο. Καθόλου αμελητέο.

Η Ζημία Καταναλωτή είναι ένα σημαντικό νούμερο γιατί βοηθάει να τεθούν οι προτεραιότητες σε θέματα πολιτικής στον χώρο της αγοράς ηλεκτρισμού - ακριβώς επειδή είναι ένας μόνο αριθμός που συμπυκνώνει όλη την αναγκαία πληροφορία (ειδικά για ένα πολιτικό που βιάζεται) Ο υπολογισμός που κάναμε είναι χονδροειδής. Προτείνουμε να τύχει κριτικής και διόρθωσης από τους ειδικούς Έλληνες ακαδημαϊκούς και αρμόδιους σχεδιαστές πολιτικής. Επόμενο βήμα το πως θα μειώσουμε την Ζημία Καταναλωτή - μακριά πορεία αλλά όπως είπε και ο σύντροφος Μάο, και η πιο μακριά πορεία ξεκινάει από ένα πρώτο βήμα. 

Συμφωνούμε με την McKinsey (και είμαστε φθηνότεροι!)

Δημοσιεύθηκαν στον τύπο οι προτάσεις της McKinsey για τα τιμολόγια της ΔΕΗ. Υποθέτουμε ότι έχουν μεταφερθεί σωστά γιατί δεν έχουμε πρόσβαση στα κείμενα. Αν λοιπόν είναι σωστά, τότε με χαρά ανακοινώνουμε ότι τυχαίνει να συμφωνούμε με όλες τις προτάσεις δεδομένου άλλωστε ότι (εμείς στο allazorevma.gr και το παρόν ιστολόγιο) τις προτείνουμε εδώ και ...χρόνια. Αν μας είχε ρωτήσει η Διοίκηση της ΔΕΗ (ή απλώς μας διάβαζε) θα είχε αγοράσει τις συμβουλές φθηνότερα.

• Βεβαίως πρέπει να αναθεωρηθεί προς τα κάτω το 15% για τους καλοπληρωτές. Ακόμα καλύτερα να καταργηθεί και να δίνεται μόνο σε όσους το ζητήσουν (π.χ. πληρώνοντας με πάγια εντολή)
• Οπωσδήποτε να υπάρξει ρήτρα οριακής τιμής συστήματος στα τιμολόγια της ΔΕΗ. Στην πραγματικότητα ο μόνος προμηθευτής που πρέπει να έχει τέτοια ρήτρα είναι η ΔΕΗ. Η σημερινή στρεβλή κατάσταση είναι μοναδική στις πολιτισμένες χώρες. 
• Να καταργηθεί το κλιμάκιο των 2,000 κιλοβατωρών. Αυτό είχε μπει παλιότερα όταν η ζήτηση του ρεύματος αυξανόταν ραγδαία για λόγους εξοικονόμησης. Τώρα πια με την σχολάζουσα δυναμικότητα του συστήματος δεν έχει κανένα οικονομικό νόημα. Εμείς πάμε ένα βήμα παρακάτω. Να αναθεωρηθούν προς τα κάτω οι συντελεστές στην χρέωση ισχύος στους μεγάλους πελάτες- είναι τελείως αναχρονιστικοί.
• Τέλος, να αυξηθούν τα πάγια-συμφωνούμε. Διαφωνούμε όμως στις λεπτομέρειες με την McKinsey - εμείς έχουμε από καιρό προτείνει να αυξηθούν τα πάγια στις χρεώσεις δικτύων και όχι στο ανταγωνιστικό κομμάτι των τιμολογίων.

Αν η ΔΕΗ υιοθετήσει λοιπόν τις προτάσεις της McKinsey (ακόμα καλύτερα τις δικές μας) χαλάλι και τα λίγα ευρώ παραπάνω που της στοίχησαν. Ποτέ δεν είναι αργά.

Έξυπνοι Μετρητές: Ποιο είναι το όφελος;

Υπάρχει ανάγκη να εκλαϊκευτεί το θέμα των "έξυπνων" μετρητών γιατί όλο και περισσότερο αναφέρεται από πολιτικούς, δημοσιογράφους στελέχη επιχειρήσεων του κλάδου του ηλεκτρισμού (παρόχων ή προμηθευτών  εξοπλισμού) και άλλους δημοσιολογούντες  ως η νέα μεγάλη καινοτομία που θα αλλάξει την ζωή μας. Η επένδυση είναι πολύ μεγάλη και τα συμφέροντα επίσης μεγάλα. Βεβαίως όλοι προσπαθούν να πείσουν ότι η καινοτομία αυτή θα είναι προς όφελος των καταναλωτών. Πράγματι αυτό είναι υπό προϋποθέσεις αλήθεια. Αρκεί να είμαστε προσηλωμένοι στον στόχο: το οικονομικό όφελος. Ποιο είναι αυτό το όφελος και ποιες οι προϋποθέσεις;

Οι "έξυπνοι" μετρητές ή καλύτερα το "έξυπνο" δίκτυο θα μειώσει τόσο τις λειτουργικές δαπάνες όσο και τις δαπάνες κεφαλαίου του συστήματος παραγωγής και διανομής ηλεκτρικής ενέργειας. Οι δαπάνες κεφαλαίου όμως αποτελούν το 80% των συνολικών δαπανών του συστήματος και εξαρτώνται κατευθείαν από την μέγιστη ζήτηση ρεύματος τις ώρες αιχμής (και τον αριθμό των καταναλωτών) και όχι την ενέργεια που καταναλώνουν.

Το έξυπνο δίκτυο θα μειώσει τις δαπάνες κεφαλαίου γιατί θα επιτρέψει μέσω δυναμικών τιμολογίων να μεταφερθεί με ελάχιστο κόστος το μήνυμα της μεταβολής της τιμής του ρεύματος τις ώρες αιχμής στους καταναλωτές. Η ελαστικότητα της ζήτησης στη  αιχμή λοιπόν θα μειώσει μεσοπρόθεσμα την ζήτηση στην αιχμή άρα και τη ανάγκη νέων επενδύσεων σε μονάδες παραγωγής και δίκτυα επαρκή ώστε να καλύψουν την αιχμή. Προϋπόθεση συνεπώς είναι να υπάρχει επαρκής ελαστικότητα στην ζήτηση. Πράγματι πιλοτικά προγράμματα στις ΗΠΑ έχουν αποδείξει ότι αρκετά μεγάλος αριθμός καταναλωτών ανταποκρίνεται στην μεταβαλλόμενη δυναμικά τιμή - αρκετός πάντως για να καταστήσει την επένδυση σε έξυπνους μετρητές αποδοτική. Θα περάσει αυτό το όφελος στους καταναλωτές; Αυτό εξαρτάται από τον βαθμό ανταγωνισμού στις αγορές παραγωγής ενέργειας και διαθεσιμότητας ισχύος. Γενικά επικρατεί η άποψη ότι πράγματι ο ανταγωνισμός στις αγορές αυτές  θα είναι επαρκής ώστε η αύξηση της παραγωγικότητας να περάσει στο κοινό.

Το έξυπνο δίκτυο θα μειώσει και τις λειτουργικές δαπάνες του συστήματος. Τυπικό παράδειγμα η καταμέτρηση - δεν θα χρειάζεται πια να γίνεται από ανθρώπινο χέρι (ή μάλλον πόδι!). Η μείωση αυτή είναι όμως πολύ μικρή σε σχέση με τις κεφαλαιουχικές δαπάνες εκτός των άλλων γιατί αφορούν μια αγορά (της διανομής του ρεύματος) που είναι από την φύση της πολύ λιγότερο ανταγωνιστική από ότι η παραγωγή. Αυτό σημαίνει ότι η αύξηση της παραγωγικότητας θα μεταφραστεί πιθανότατα σε αύξηση των κερδών των επιχειρήσεων παρά μείωση του κόστους για τους καταναλωτές

Πράγματι η εμπειρία μέχρι τώρα είναι ότι όπου έχει γίνει μέχρι τώρα επένδυση σε έξυπνα δίκτυα, ο στόχος των επιχειρήσεων ήταν οι λειτουργικές δαπάνες και όχι οι κεφαλαιουχικές. Στις ΗΠΑ περίπου οι μισοί καταναλωτές έχουν πλέον έξυπνο μετρητή, σε ελάχιστους όμως από αυτούς έχουν προσφερθεί δυναμικά τιμολόγια.

Όταν λοιπόν ακούμε για οικονομικό όφελος από την επένδυση σε έξυπνο δίκτυο ρωτάμε αμέσως : Σε πόσους και ποιους καταναλωτές (από αυτούς στους οποίους θα εγκατασταθούν έξυπνοι μετρητές) προβλέπεται ότι θα προσφερθούν δυναμικά τιμολόγια; Μόλις σας πουν το νούμερο εμείς θα υπολογίσουμε το όφελος της επένδυσης. Ας δώσουμε όμως μια πρώτη γεύση. Στην Ελλάδα όλοι οι καταναλωτές Μέσης Τάσης (περίπου 10 χιλιάδες) έχουν εδώ και χρόνια  εγκατεστημένους έξυπνους μετρητές. Από ότι ξέρουμε σε κανέναν από αυτούς δεν έχουν προσφερθεί μέχρι τώρα δυναμικά τιμολόγια. Τζούφια η επένδυση μέχρι στιγμής. Μικρό το πρόβλημα - πρόκειται μόνο για 10.000 μετρητές. Αν όμως σας πούν για 7 εκατομμύρια;