Γερμανία: 20 Χρόνια Απελευθερωμένης Αγοράς Ενέργειας-Μαθήματα για την Ελλάδα

Η Verivox, η μεγαλύτερη ιστοσελίδα σύγκρισης τιμών στην Γερμανία, με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 20 χρόνων από την απελευθέρωση της αγοράς ηλεκτρισμού (το 1998) έκανε μια ανασκόπηση των επιπτώσεων στις επιλογές που έχουν και τις τιμές που πληρώνουν οι καταναλωτές. 

Υπάρχουν κατ΄αρχήν τα δυσάρεστα νέα. Οι τιμές του ηλεκτρισμού στην Γερμανία στην διάρκεια των 20 ετών αυξήθηκαν ονομαστικά κατά 60% περίπου και είναι οι δεύτερες ακριβότερες στην Ευρώπη (από 17,11 λεπτά την κιλοβατώρα το 1998 σε 27,85 λεπτά το 2018). Είναι όμως αξιοσημείωτο ότι η αύξηση αυτή οφείλεται εξ ολοκλήρου σε αυξημένους φόρους (ο ΦΠΑ είναι στο 19%), τέλη (μεταξύ των οποίων το μεγαλύτερο για την στήριξη των ΑΠΕ) και κόστος δικτύου (κυρίως λόγω της αυξημένης διείσδυσης των ΑΠΕ). Το κόστος της ενέργειας, δηλαδή το μέρος των τιμολογίων που υπόκειται στον ανταγωνισμό δεν ξεπερνά το 20% της συνολικής χρέωσης των τιμολογίων. Για να έχουμε ένα μέτρο σύγκρισης, το ανταγωνιστικό μέρος του οικιακού τιμολογίου στην Γερμανία είναι περίπου 6,5 λεπτά την κιλοβατώρα- στην Ελλάδα το φθηνότερο ανάλογο οικιακό τιμολόγιο είναι περίπου 7,5 λεπτά.

Υπάρχουν περισσότερα δυσάρεστα νέα. Περίπου το 65% των Γερμανών καταναλωτών ρεύματος είναι ακόμα - μετά από 20 χρόνια - στον ίδιο προμηθευτή που είχαν πάντα - συνήθως την δημοτική ηλεκτρική εταιρεία του δήμου τους με το ¨βασικό" ακριβό συμβόλαιο - παρ' όλο που ακόμα και ο τωρινός προμηθευτής τους είναι διατεθειμένος να προσφέρει καλύτερη τιμή αν το ζητήσουν! 

Τα καλά νέα τώρα. Οι Γερμανοί καταναλωτές που αλλάζουν Πάροχο (περίπου το 8% του συνόλου κάθε χρόνο δηλαδή περίπου 3,5 εκατομμύρια) απολαμβάνουν ετήσια ωφέλεια της τάξεως των 390 ευρώ στο ρεύμα και 600 ευρώ στο φυσικό αέριο (από ένα συνολικό κόστος περίπου 1,200 ευρώ για 4,000 κιλοβατώρες ηλεκτρισμού και 1,300 ευρώ για 20,000 κιλοβατώρες φυσικού αερίου). Μπορούν δε να επιλέξουν στην περιοχή τους (ταχυδρομικό κώδικα) κατά μέσο όρο ανάμεσα από 170 (για τον ηλεκτρισμό) και 123 (για το φυσικό αέριο) ανταγωνιστικές εταιρείες.

Υπάρχουν μαθήματα για την ελληνική αγορά (που σημειωτέον έχει τυπικά απελευθερωθεί μόνο τρία χρόνια αργότερα από την γερμανική). Νομίζουμε ότι ναι  - υπάρχουν.

• Ο αριθμός των ανταγωνιστικών εταιρειών στην αγορά μπορεί να είναι μεγαλύτερος ακόμα και από τον υφιστάμενο των 15 περίπου εταιρειών. Φαίνεται ότι το βέλτιστο οικονομικό μέγεθος επιχειρήσεων στην λιανική ηλεκτρισμού είναι σχετικά μικρό.
• Ένα μεγάλο μέρος των καταναλωτών δεν θα αλλάξει ποτέ πάροχο - φαινόμενο που στην Ελλάδα ενισχύεται από την αδυναμία πληρωμής. Ίσως αυτό να είναι και μια χρήσιμη υπόδειξη για την ΔΕΗ που επιδοτεί τους καλοπληρωτές της χωρίς να το ζητήσουν.
• Τα περιθώρια για εκπτώσεις στα τιμολόγια ειδικά για πρόσκτηση νέων πελατών είναι πολύ μεγαλύτερα από τα σημερινά.
• Τα περιθώρια παράλογων αυξήσεων στις ρυθμισμένες χρεώσεις είναι επίσης πολύ μεγάλα - καλό είναι να τις αποφύγουμε (αν και η κατανόηση που δείχνουν οι Γερμανοί καταναλωτές είναι ανησυχητικά απεριόριστη)
• Το κόστος προμήθειας ρεύματος στην χώρα μας έχει περιθώρια βελτίωσης (η χονδρική μας είναι στα 50 ευρώ την μεγαβατώρα όταν στην Γερμανία είναι στα 34)
• Υπο -  κοστολογούμε το δίκτυό μας που σημαίνει ότι είναι πιθανό να βρεθούμε στην ανάγκη μεγάλων αυξήσεων στις χρεώσεις δικτύου στο μέλλον.

Ο Σημαντικός Αριθμός στην Αγορά Ηλεκτρισμού: Οι Αλλαγές Εκπροσώπησης

Στην αγορά ηλεκτρισμού οι καταναλωτές "εκπροσωπούνται¨ από τον Πάροχο που τους προμηθεύει ηλεκτρικό ρεύμα. Όταν αλλάζουμε Πάροχο λοιπόν, λαμβάνει χώρα μια "αλλαγή εκπροσώπησης". Ο συνολικός αριθμός των αλλαγών αυτών σε μια περίοδο και η εξέλιξή του στον χρόνο είναι ο σημαντικότερος δείκτης της καλής λειτουργίας της αγοράς.

Δεν είναι όμως αυτός ο αριθμός που παίρνει δημοσιότητα κάθε μήνα. Συνήθως δημοσιοποιούνται (από πληροφορίες που διαρρέουν από τον αρμόδιο διαχειριστή του δικτύου διανομής τον ΔΕΔΔΗΕ ή από τα επίσημα στοιχεία του λειτουργού της αγοράς ΛΑΓΗΕ) τα μερίδια αγοράς του κυρίαρχου παίκτη και των εναλλακτικών παρόχων και ο αριθμός των καταναλωτών που ο καθένας εκπροσωπεί. 

Είναι από μια μεριά λογικό να δίνεται έμφαση στα μερίδια αγοράς δεδομένου ότι η μείωση του μεριδίου της ΔΕΗ αποτελεί "μνημονιακό" στόχο. Τα μερίδια αγοράς όμως δεν δίνουν την πραγματική εικόνα της έντασης του ανταγωνισμού. Αρκεί να φανταστεί κανείς την οριακή περίπτωση στην οποία όλοι οι καταναλωτές αλλάζουν πάροχο σε μια περίοδο αλλά τα μερίδια μένουν σταθερά (π.χ. φεύγουν όλοι από έναν πάροχο και ξαναγυρίζει ένας ίσος αριθμός). Απίθανο βέβαια, αλλά εξηγεί γιατί συνήθως αναμένει κανείς ότι το σύνολο των αλλαγών εκπροσώπησης σε μια περίοδο είναι μεγαλύτερο του αθροίσματος των αλλαγών στα μερίδια αγοράς των παρόχων.

Στην πραγματικότητα ο αριθμός των αλλαγών εκπροσώπησης είναι το νούμερο που παρακολουθούν οι ρυθμιστές των ώριμων αγορών για να εκτιμήσουν την ένταση του ανταγωνισμού σ' αυτές. Αυτό γιατί στις ώριμες αγορές έχει ξεπεραστεί το πρόβλημα του δεσπόζοντος παρόχου (ή παρόχων) - σε αντίθεση με την Ελληνική αγορά. Εστιάζονται συνεπώς στις αλλαγές εκπροσώπησης για να εκτιμήσουν το κίνητρο που έχουν οι καταναλωτές να γίνουν ενεργοί στην αγορά. 

Για παράδειγμα, στην Μ Βρετανία το νούμερο αυτό είναι στο 14%, στην Γερμανία κοντά στο 8% και κατά μέσο όρο στην ΕΕ γύρω στο 6% (αλλά 25% στην Πορτογαλία!). Στην Μ Βρετανία το 14% σημαίνει  ότι περίπου 4 εκατομμύρια καταναλωτές ηλεκτρισμού (από το σύνολο των 28 εκατομμυρίων) άλλαξαν πάροχο ηλεκτρισμού μέσα σε μια χρονιά (να σημειωθεί ότι το 14% των καταναλωτών στην Ελλάδα ισοδυναμεί με περίπου 1,000,000 καταναλωτές).

Στην Ελληνική αγορά όχι μόνο δεν δίνεται έμφαση στον αριθμό αλλαγών εκπροσώπησης αλλά δεν δημοσιεύεται καν. Συνιστούμε να δημοσιοποιείται γιατί:

• Είναι εξαιρετικά εύκολο να υπολογιστεί από τον ΔΕΔΔΗΕ.
• Δεν αποτελεί προφανώς εμπιστευτικό εμπορικό στοιχείο για κανένα από τους παίκτες της αγοράς
• Μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως υποκατάστατο ή και πρόσθετο επιχείρημα κατά τις διαπραγματεύσεις με τους "Θεσμούς". Ένας σχετικά μεγάλος ρυθμός αλλαγών εκπροσώπησης μπορεί να αποτελέσει αντιστάθμισμα ενός χαμηλότερου ρυθμού μείωσης του μεριδίου της αγοράς του δεσπόζοντα παρόχου.
• Τέλος γιατί δεν είναι αποδεκτό το να μπορεί κανείς να βρεί με ένα απλό "γκουγκλάρισμα" τον αριθμό αυτό για όλες τις ευρωπαϊκές αγορές  εκτός από την Ελλάδα!

Ιστοσελίδες Σύγκρισης Τιμών Ηλεκτρισμού - Εργαλείο για τους Καταναλωτές

Η αγορά ηλεκτρισμού στην Ελλάδα αναπτύσσεται και πάλι τα τελευταία τρία χρόνια - μετά μια ατυχή εκκίνηση στο παρελθόν. Ήδη, περίπου 15 επιχειρήσεις έχουν εισέλθει στην αγορά, έχοντας συνολικά αποσπάσει ένα μερίδιο περίπου 17% από την ΔΕΗ. Η επίπτωση του ανταγωνισμού στις τιμές είναι αισθητή  - παρ΄όλο που μόνο 350,000 καταναλωτές το έχουν εκμεταλλευτεί μέχρι σήμερα.

Η ύπαρξη, για πρώτη φορά στην χώρα μας, ανταγωνισμού στο ρεύμα, έχει δημιουργήσει ένα "ευχάριστο πονοκέφαλο" στους καταναλωτές.  Πόσο μπορεί κανείς να ωφεληθεί αλλάζοντας πάροχο; Ποιος είναι ο φθηνότερος; Ποιος προσφέρει την καλύτερη ποιότητα υπηρεσιών; Υπάρχει συνεπώς ανάγκη για πληροφορία  - κατάλληλα επεξεργασμένη. 

Δύο τρόποι υπάρχουν για να μεταφερθεί αυτή η πληροφορία. Η επικοινωνία του παρόχου με τον καταναλωτή (κυρίως μέσω διαφήμισης ή τηλεφώνου) ή εναλλακτικά η χρήση από τον καταναλωτή, με δική του πρωτοβουλία, μιας ειδικευμένης ιστοσελίδας σύγκρισης τιμών. Η δεύτερη επιλογή έχει πολλά πλεονεκτήματα: Η έρευνα παίρνει πολύ λιγότερο χρόνο και κατά τεκμήριο η πληροφόρηση είναι πληρέστερη, πιο ακριβής και αντικειμενική. Αλλά και στο επόμενο βήμα η επιλογή και η διεκπεραίωση της αλλαγής παρόχου είναι εύκολη και απλή.

Τα πλεονεκτήματα που προσφέρουν οι ιστοσελίδες σύγκρισης τιμών έχουν αναγνωρισθεί από τους πολιτικούς και ρυθμιστικούς παράγοντες στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Είναι χαρακτηριστικό ότι το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο σε πρόσφατο ψήφισμά του προέτρεψε την Επιτροπή και τα Κράτη Μέλη να προωθήσουν την χρήση των ιστοσελίδων σύγκρισης τιμών για την ενίσχυση του ανταγωνισμού στον κλάδο της ενέργειας. 

Η αγορά όμως δεν περίμενε το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Έχει ήδη ενεργοποιηθεί εδώ και χρόνια στις περισσότερες από τις χώρες μέλη. Στην Μ Βρετανία το 15% των καταναλωτών ηλεκτρισμού αλλάζει πάροχο κάθε χρόνο (περίπου 4 εκατομμύρια) ενώ την Γερμανία το ποσοστό είναι περίπου 8% (επίσης 4 εκατομμύρια σε απόλυτο νούμερο -  στους αριθμούς αυτούς πρέπει να προστεθούν άλλοι τόσοι καταναλωτές φυσικού αερίου). Οι στατιστικές λένε, ότι περίπου το 70% των καταναλωτών που αλλάζουν πάροχο στις χώρες αυτές συμβουλεύονται μια ιστοσελίδα σύγκρισης τιμών και το 30% αλλάζει πάροχο μέσα από αυτές.

Στις ώριμες αγορές  (Βρετανία, Ιταλία, Γερμανία) οι ιστοσελίδες σύγκρισης τιμών είναι σημαντικού μεγέθους επιχειρήσεις που απασχολούν εκατοντάδες εργαζόμενους η κάθε μία - ειδικούς στα τιμολόγια της ενέργειας (και όχι μόνο). Οι κύκλοι εργασιών των μεγαλύτερων από αυτές είναι της τάξεως εκατοντάδων εκατομμυρίων ευρώ. 

Τα ευχάριστα νέα είναι ότι το άνοιγμα της ελληνικής αγοράς ηλεκτρισμού ακολούθησε ταχύτατα η ανάπτυξη και λειτουργία ιστοσελίδων σύγκρισης τιμών και στην ελληνική αγορά. Από τα στοιχεία που είναι δημόσια διαθέσιμα και αυτά πού δημοσιοποιούν οι ίδιες οι ιστοσελίδες, τα ευρωπαϊκό στάνταρ του 70% των καταναλωτών που αλλάζουν πάροχο (περίπου 15-20,000 τον μήνα στην Ελλάδα) συμβουλευόμενοι ιστοσελίδες σύγκρισης τιμών δεν είναι μακριά από αυτό της ελληνικής αγοράς - αν και ο ρυθμός διεκπεραίωσης μέσω αυτών είναι μικρότερος - προς το παρόν - από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο.

Συνήθως στην χώρα μας κείμενα όπως το παρόν τελειώνουν με μια προτροπή στην Πολιτεία να κάνει κάτι για να βοηθήσει. Θα παραβούμε τον κανόνα αυτό και θα προτείνουμε η Πολιτεία να μην κάνει απολύτως τίποτα σχετικά με τις ιστοσελίδες σύγκρισης τιμών. Η τεχνογνωσία από τις υπόλοιπες χώρες της Ευρώπης είναι αρκετή και έχει αφομοιωθεί σε τέτοιο βαθμό που μπορεί να δώσει - ήδη δίνει - στον  Έλληνα καταναλωτή υπηρεσίες διεθνούς επιπέδου. 

Προτείνουμε να επικεντρωθεί όμως στην βασική αγορά - αυτή της λιανικής ηλεκτρισμού και φυσικού αερίου. Αυτό γιατί στην Γερμανία οι τέσσερις και στην Μ Βρετανία οι έξη μεγαλύτεροι προμηθευτές έχουν συνολικό μερίδιο αγοράς μικρότερο από το 40% και 70% αντίστοιχα. Στην Ελλάδα ο ένας και μεγαλύτερος έχει το 83%. Πεδίον δόξης λαμπρό.