Ο κλάδος της Ενέργειας βρίσκεται στο επίκεντρο πολιτικών αποφάσεων και συνεπώς του δημόσιου διαλόγου πολύ συχνά. Αυτό είναι δικαιολογημένο γιατί οι επιπτώσεις των αποφάσεων είναι σημαντικές και μακροχρόνιες. Το πρόβλημα είναι ότι, όπως είναι αναμενόμενο σε κάθε δημοκρατική κοινωνία, ο δημόσιος διάλογος για τα προβλήματα του κλάδου κυριαρχείται από "Βαπτιστές" και "Λαθρέμπορους". Οι όροι αναφέρονται στην συμμαχία που πέτυχε την θρυλική συνταγματική αναθεώρηση για την ποτοαπαγόρευση στις ΗΠΑ την δεκαετία του 1920. Οι "Βαπτιστές" ήταν οι θρησκόληπτοι ιδεολόγοι που ήταν σίγουροι ότι ο Κόσμος έχει πάρει Λάθος Δρόμο (λόγω του αλκοόλ) και αυτοί ήταν οι μόνοι που θα μπορούσαν να τον σώσουν. Οι "Λαθρέμποροι" ήταν οι επιχειρηματίες που είχαν να κερδίσουν από τον νόμο - ακόμα και παραβιάζοντάς τον. Οι πολιτικοί της εποχής, όπως όλοι οι πολιτικοί σε κοινωνίες που έχει βάρος η κοινή γνώμη, επέδειξαν καιροσκοπική στάση - όπου φυσάει ο άνεμος. Ο άνεμος που ξεσήκωναν οι Βαπτιστές και φυσούσαν για να επεκταθεί οι Λαθρέμποροι.
Ένα άλλο όνομα της συμμαχίας Λαθρεμπόρων και Βαπτιστών είναι ο λαϊκισμός. Σε ότι ακολουθεί γίνεται μια προσπάθεια να τεθούν ορισμένα κριτήρια με βάση τα οποία ο διάλογος μπορεί να βελτιωθεί στην χώρα μας ώστε να υψωθεί ένα ανάχωμα στον λαϊκισμό. Ελπίζουμε να φανούν χρήσιμα σε όσους χειρίζονται θέματα κοινής γνώμης - δημοσιογράφους, εκδότες, πολιτικούς, πολιτευτές, επιχειρηματίες και άλλους δημοσιολογούντες που έχουν άποψη για τα θέματα της ενέργειας και φιλοδοξούν να επηρεάσουν την κοινή γνώμη (περιλαμβανομένου του γράφοντος). Έτσι ώστε να εξασφαλισθεί ότι οι πολιτικοί κινούνται προς την σωστή κατεύθυνση του ανέμου. Η τουλάχιστον σε αυτή που δεν οδηγεί σε καταστροφές. Ιδού λοιπόν ορισμένες προτάσεις:
Διαφάνεια και πληρότητα στην πληροφόρηση. Η Ελλάδα είναι μια χώρα του πρώτου υποτίθεται κόσμου στην οποία, σε αντίθεση με τον υπόλοιπο πολιτισμένο κόσμο, έχουμε την συνήθεια να κρύβουμε τις πληροφορίες. Η εμπειρία του γράφοντος είναι ότι στον τομέα του είναι σε θέση να γνωρίζει όλα όσα χρειάζεται για την Αγγλική, την Γερμανική και την Αμερικανική αγορά (σε επίπεδο Πολιτείας!) - όχι όμως για την Ελληνική. Χαρακτηριστικό παράδειγμα τα Πεπραγμένα της ΡΑΕ του 2018 που εκδόθηκαν τον Ιανουάριο του 2020. Δεν είναι το τέλος του κόσμου αλλά είναι ισχυρή ένδειξη του προβλήματος (εκτός των άλλων γιατί δημόσια πληροφορία που παραμένει ιδιωτική αποκτά ανταλλακτική αξία). Πολιτική και επιχειρηματική δράση χωρίς επαρκείς, διαφανείς, πρόσφατες, ακριβείς και εύκολα προσβάσιμες πληροφορίες δεν γίνεται. Η μάλλον - ακόμα χειρότερα - γίνεται με "λαθρεμπορικές" μεθόδους.
Εκλαΐκευση των κειμένων - επιβολή (εθελουσίως!) προτύπου "σε Απλά Ελληνικά". Ακόμα και όταν οι ελληνικές αρχές (αλλά και πολλές επιχειρήσεις κυρίως του Δημοσίου τομέα) αποφασίσουν να δημοσιοποιήσουν πληροφορίες, τις διατυπώνουν με τρόπο που η συντριπτική πλειοψηφία των πολιτών απλώς δεν τις κατανοεί. Πρόσφατα προσπάθησα να διαβάσω μια Μηνιαία Έκθεση για την διαχείριση των ΑΠΕ του ΔΑΠΕΕΠ. Εφιαλτική εμπειρία! Είναι ανάγκη οι συντάκτες των κειμένων να δίνουν προσοχή στο πως γράφουν. Η δικαιολογία ότι γράφουν για ειδήμονες δεν αρκεί. Γιατί δεν γράφουν για ειδήμονες. Μια εκστρατεία του τύπου "Plain English" που λειτουργεί με ιδιωτική πρωτοβουλία στη Μ. Βρετανία (από το 1976!) θα ήταν επωφελής.
Πλουραλισμό στον διάλογο-απαίτηση για διανοητική εντιμότητα. Δεν είναι όλες οι απόψεις δημοφιλείς - τουλάχιστον σε μια δεδομένη χρονική στιγμή. Η δημοφιλία όμως των απόψεων έχει πολύ μικρή σχέση με την αξία τους (για τους Έλληνες το κώνειο του Σωκράτη και ο εξοστρακισμός του Αριστείδη πρέπει να είναι πειστικές ενδείξεις). Η κριτική είναι ο μηχανισμός που οδηγεί σε καλύτερη κατανόηση των απόψεων και ίσως ο συντομότερος για την επίτευξη αμοιβαία αποδεκτών λύσεων. Αυτό απαιτεί διανοητική εντιμότητα. Όσοι παρουσιάζουν γνώμες και απόψεις είναι καλό να ξεκινούν από την αντίθετη άποψη - αυτή την οποία προτίθενται να απορρίψουν. Αυτό είναι μια εφαρμογή του διανοητικού "Turing test": Εμπιστευόμαστε περισσότερο αυτόν που μπορεί να μας παρουσιάσει με τον πιο πειστικό τρόπο την αντίθετη με την δική του άποψη. Ακόμα και συγγραφείς που γράφουν για να υποστηρίξουν πολιτικές που ευνοούν τους "Λαθρέμπορους" η τους "Βαπτιστές" μπορούν να ωφεληθούν από μια μικρή δόση διανοητικής εντιμότητας.
Υποθέτουμε ότι ένας λόγος που ο ελληνικός τύπος παρουσιάζει μεγάλα προβλήματα μονομερούς πληροφόρησης είναι οικονομικός. Από το να διεξάγει μια πρωτογενή έρευνα ένα μέσο, είναι φθηνότερο να μεταφράσει ένα κείμενο από ξένη πηγή και να γεμίσει έτσι τις σελίδες του. Ο άσχετος ή ιδεολογικά ενταγμένος συντάκτης/μεταφραστής έχει τεράστια περιθώρια παραπλάνησης του κοινού - χωρίς να παίρνει και την ευθύνη. Παρ΄όλο που η πιθανότητα να βρεί την αντίθετη άποψη στα διεθνή μέσα είναι σχεδόν 100%. Για παράδειγμα, στην Ελλάδα ο αναγνώστης πολλών εφημερίδων και ιστοσελίδων κατά τεκμήριο "δεξιών" η "φιλελεύθερων" (πόσο μάλλον των υπόλοιπων) αποκτά την εντύπωση ότι ο Guardian είναι η μόνη βρετανική εφημερίδα και οι New York Times ή μόνη αμερικανική (δεν είναι οι μόνες - πράγμα που δεν σημαίνει ότι δεν είναι πολύ καλές εφημερίδες. Αλλά υπάρχει και η Wall Street Journal).
Απαίτηση για δύσκολες ερωτήσεις στους πολιτικούς. Αυτό είναι ένα πραγματικά ευαίσθητο θέμα αλλά δεν μπορούμε να αποφύγουμε να σημειώσουμε το γεγονός ότι ο ελληνικός τύπος δεν επιμένει στις ερωτήσεις του προς τους πολιτικούς. Αυτό θα ήταν ίσως αποδεκτό αν δεν τους διαφοροποιούσε αν όχι από όλο την δυτικό τύπο, τουλάχιστον τον αγγλοσαξωνικό που ο υπογράφων μπορεί να παρακολουθεί ευκολότερα. Η άγνοια δεν ευσταθεί ως δικαιολογία γιατί η τακτική γίνεται εμφανής στην επιλογή του τίτλου του άρθρου-συνέντευξης. Ένα πρόσφατο παράδειγμα: Οι πολιτικοί (και οι κρατικοί τραπεζίτες) διαδίδουν ότι η διασύνδεση της Κρήτης θα ωφελήσει τους Έλληνες καταναλωτές κατά 400 εκατομμύρια ευρώ τον χρόνο. Αλλά πρέπει να είναι προφανές και στον λιγότερο ειδικευμένο δημοσιογράφο ότι για να γλυτώσουμε αυτά τα λεφτά πρέπει να επενδύσουμε πρώτα άλλα λεφτά. Πράγμα που σημαίνει ότι η ωφέλεια (αν δεν μας τα χαρίσουν - που δεν θα μας τα χαρίσουν) θα είναι κάπως μικρότερη από αυτή που ανακοινώνεται. Η ερώτηση δεν έγινε ποτέ. Οι πολιτικοί αφήνονται στις μισές αλήθειες και εμείς αναρωτιόμαστε τι ποσοστό από τα υπόλοιπα πιο σοβαρά που μας λένε είναι αλήθεια.
Παρουσίαση της τρέχουσας επικαιρότητας σε μακροπρόθεσμο πλαίσιο. Αυτό είναι απαραίτητο κυρίως στα άρθρα γνώμης. Η κριτική και τα σχόλια σε θέματα της τρέχουσας επικαιρότητας καλό είναι να γίνεται σε ένα πλαίσιο αξιολόγησής της στον χρόνο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα οι ανακοινώσεις για την συνεισφορά των ΑΠΕ στην παραγωγή ενέργειας. Διαβάζοντας τις διθυραμβικές περιοδικές ανακοινώσεις ο αναγνώστης λαμβάνει το μήνυμα ότι το ρεύμα μας παράγεται πλέον από ΑΠΕ. Αναρωτιέται κανείς γιατί δεν υπάρχει πανηγυρισμός όταν οι ανάγκες μας καλύπτονται σε ίδιο βαθμό με τις ΑΠΕ από εισαγωγές από τα λιγνιτικά εργοστάσια της Βουλγαρίας (ενώ εμείς κλείνουμε τα δικά μας!). Θεμιτό να πανηγυρίζουν οι ενδιαφερόμενοι για την αυξημένη παραγωγή των ΑΠΕ - στο σωστό πλαίσιο όμως τόσο συγκριτικά με άλλες πηγές ενέργειας όσο και τον χρονικό ορίζοντα.
Εκκίνηση από την υπόθεση ότι οι αγορές είναι πάντα η προτιμότερη λύση. Αυτή είναι ίσως και η πιο δύσκολο να χωνευθεί πρόταση του γράφοντος. Γιατί όμως πρέπει να συνεχίσουμε να το κρύβουμε; Η ζωή έχει δείξει με ακρίβεια σχεδόν πειραματικής μεθόδου ότι η αποκέντρωση των οικονομικών αποφάσεων στο χαμηλότερο δυνατό επίπεδο (υπό τον περιορισμό της υπάρχουσας τεχνολογίας) είναι ο πιο αποτελεσματικός τρόπος οργάνωσης τόσο όσο αφορά την αύξηση της παραγωγής όσο και της παραγωγικότητας. Αυτό το είχαν συνειδητοποιήσει ακόμα και οι υπεύθυνοι του Σοβιετικού Gosplan και προσπαθούσαν να το υλοποιήσουν χρησιμοποιώντας μεθόδους γραμμικού προγραμματισμού. Το σύστημα ποτέ δεν δούλεψε γιατί έλλειπε το θεμέλιο: τα δικαιώματα ιδιοκτησίας δηλαδή η βάση του συστήματος που ονομάζουμε καπιταλισμό.
Όταν λέμε όμως ότι η αγορά είναι η προτιμότερη λύση δεν εννοούμε ότι είναι η μόνη λύση - γιατί δεν είναι. Απαιτούνται διορθώσεις κυρίως όταν υπάρχουν προβλήματα φυσικών μονοπωλίων και δημόσιων αγαθών (με την οικονομική έννοια). Η αγορά είναι θεσμός που επιλέγεται από το κοινωνικό σύνολο ως πρώτη προσέγγιση και με στόχο την γενική ευημερία υπό το περιορισμό της επίτευξης γνήσιων κοινωνικών στόχων (απόλυτα γνήσιοι είναι αυτοί που συμφωνούνται με ομοφωνία). Για παράδειγμα να πληρώνουν οι Έλληνες την ίδια τιμή για το ρεύμα ανεξάρτητα από το που μένουν. Αυτό είναι μια στρέβλωση γιατί το κόστος διαφέρει, αλλά οι Έλληνες νομίζω θα δεχόντουσαν την επιβάρυνση ομόφωνα (δεν έχουν ερωτηθεί βέβαια!).
Το θέμα της αγοράς λοιπόν (δηλαδή η επιλογή της ως το βασικό πλαίσιο οργάνωσης του κλάδου) είναι πλέον τεχνικό - όχι ιδεολογικό. Το ευρύ κοινό δεν το έχει κατανοήσει πλήρως ή είναι δύσκολο να το κατανοήσει για αγαθά όπως τα ενεργειακά. Γι αυτό και οι διαμορφωτές της κοινής γνώμης έχουν υποχρέωση να το εξηγούν τοποθετώντας στο πλαίσιο αυτό τις απόψεις τους για θέματα πολιτικής. Το βάρος της απόδειξης πέφτει πλέον στους αρνητές της αγοράς. Δυστυχώς όμως η αγορά είναι ωφέλιμη για το κοινωνικό σύνολο όχι όμως κατ' ανάγκη για τους διαμορφωτές της κοινής γνώμης. Πως θα τους πείσουμε να προσαρμοσθούν; Ο υπογράφων δεν έχει όλες τις απαντήσεις.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου