Σχέδιο Helios-ακόμα μια φορά: Η Ελλαδίτσα μας κινδυνεύει να πάει για μαλλί και να βρεθεί κουρεμένη!

Το σχέδιο «Ηλιος» είναι μια πραγματικά φιλόδοξη ιδέα. Οι φιλόδοξες ιδέες είναι κατ’ αρχήν ευπρόσδεκτες. Είναι επίσης εξαιρετικά πειστική γιατί ευθυγραμμίζεται με την κοινή λογική (γι’αυτό είναι ιδιαίτερα ελκυστική υποθέτουμε για τους πολιτικούς). Αν δεν μπορούμε να εκμεταλλευθούμε τον ήλιο μας τι άλλο μας μένει? Στα επόμενα προσπαθούμε να κρατήσουμε την αναπνοή μας, να πάρουμε στα σοβαρά αυτό που νομίζουμε ότι σχεδιάζεται (εξακολουθεί να ισχύει η επιφύλαξη ότι όταν υπάρξουν δημόσια διαθέσιμες πληροφορίες θα επανεξετάσουμε τις απόψεις μας) και να υποδείξουμε γιατί πιστεύουμε ότι δεν αντέχει σε στοιχειώδη ανάλυση σκοπιμότητας.  Συνοπτικά:

• Αν πρόκειται να γίνει με όρους ιδιωτικής πρωτοβουλίας προβλέπουμε ότι απλώς δεν θα γίνει. Οι Αγγλοσάξωνες λένε λακωνικά: “The proof of the pudding is in the eating”. Να δούμε τους ιδιώτες επενδυτές.
• Αν υποστηριχθεί απο το κράτος, θα πρέπει να υποστηριχθεί απο όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ, τα οποία πρέπει να υποχρεώσουν τις ηλεκτρικές εταιρείες των χωρών τους να αγοράσουν το προιόν του Ηλιου. Αυτό είναι κατά την γνώμη μας πολιτικά ανέφικτο.
• Αν τέλος υπερπηδηθούν όλα τα εμπόδια και υπάρξει διακρατική υποστήριξη, θα υπάρξει κίνδυνος να οδηγήσει σε οδυνηρή (περαιτέρω) στρέβλωση της ελληνικής αγοράς ηλεκτρισμού και σε σημαντική αύξηση του κόστους της ηλεκτρικής ενέργειας.

Για να χρηματοδοτηθεί μια φωτοβολταική εγκατάσταση χρειάζεται ένα μακροπρόθεσμο συμβόλαιο αγοράς της ηλεκτρικής ενέργειας που θα παράγει. Αν δεν υπάρχει τέτοιο συμβόλαιο, χρειάζεται μια ασφαλής πρόβλεψη ότι με το πλήρες κόστος του, ΤΟ ΟΠΟΙΟ ΚΛΕΙΔΩΝΕΙ ΤΗ ΣΤΙΓΜΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΤΟΥ, θα είναι ανταγωνιστικό στην αγορά για τον χρόνο της ωφέλιμης ζωής του. Με άλλα λόγια ότι το περίφημο grid parity ισχύει στην πράξη (την αγορά) και όχι στα λόγια και ότι θα συνεχίσει να ισχύει (σε μέσο όρο) για τα επόμενα 25 χρόνια. Αυτό αφορά όλα τα εργοστάσια παραγωγής ρεύματος, πολύ περισσότερο όμως εγκαταστάσεις που έχουν μεγάλο σταθερό κόστος και μηδαμινό μεταβλητό. Τα φωτοβολταικά και τα... πυρηνικά έχουν αυτή την ιδιότητα.

Πόσο μεγάλο είναι το ρίσκο που παίρνει ο επενδυτής χωρίς εγγυημένο μακροχρόνιο συμβόλαιο αγοράς ? Ο καθένας μπορεί να το εκτιμήσει αν σκεφθεί ότι, χωρίς κρατική βοήθεια, είναι όμηρος για τα επόμενα 25 χρόνια των επιτοκίων (η επένδυσή του είναι όμοια με ένα μακροπρόθεσμο ομόλογο σταθερού κουπονιού που η τιμή του πέφτει όταν αυξάνονται τα επιτόκια) και της τιμής των ανταγωνιστικών πηγών ενέργειας. Ας σημειωθεί μόνο ότι η τιμή του φυσικού αερίου στις ΗΠΑ (spot price)  είναι σήμερα περίπου 7 ευρώ την MWh πράγμα που ισοδυναμεί με πλήρες κόστος παραγωγής ηλεκτρισμού με φυσικό αέριο κάτω απο 30 ευρώ την MWh. (Η πτώση της τιμής του φυσικού αερίου στις ΗΠΑ είναι δραματική τα τελευταία 1-2 χρόνια λόγω εξέλιξης στη τεχνολογία του Hydraulic Fracturing. Δεν θα αργήσει η πτώση αυτή να επηρεάσει τις διεθνείς τιμές). Υπενθυμίζουμε ότι το κόστος της φωτοβολταικής παραγωγής είναι στην καλύτερη περίπτωση στα 100-120 ευρώ την μεγαβατώρα. Θεωρούμε απίθανο ότι θα υπάρξουν επενδυτές που θα πάρουν τέτοιο ρίσκο. Θα είμαστε έτοιμοι να στοιχηματίσουμε γι’ αυτό αν η συνείδησή μας δεν μας απέτρεπε αφού θα ήταν σαν να κλέβαμε εκκλησία!

Πρέπει συνεπώς να βοηθήσει το κράτος, εκτιμώντας ότι η επένδυση ωφελεί το κοινωνικό σύνολο με τρόπο που η αγορά δεν μπορεί να διαχειρισθεί. Συνήθως αυτό γίνεται με επέμβαση στην αγορά με την οποία ρυθμίζεται είτε η τιμή είτε η ποσότητα του «κοινωνικά ωφέλιμου» αγαθού:

• Ο συνήθης τρόπος επέμβασης στις τιμές υλοποιείται με την σύναψη συμφωνιών ειδικών τιμολογίων (feed in tariffs) που ισχύουν για όλη την διάρκεια της ζωής των εγκαταστάσεων. Το σύστημα αυτό έχει εφαρμοσθεί με επιτυχία στην Γερμανία και έχει οδηγήσει σε τεράστιες επενδύσεις στην χώρα αυτή σε φωτοβολταικά (με πλαίσια που παράγονται πια στην Κίνα). Είναι ήδη γνωστό ότι τα feed in  tariffs είναι θύματα της επιτυχίας τους. Τελειώνουν τα επόμενα λίγα χρόνια – ακόμα και στην Ελλάδα το 2015.
• Η ποσότητα ρυθμίζεται με την επιβολή απο το κράτος νομικής υποχρέωσης των εταιρειών προμήθειας ηλεκτρισμού να αγοράζουν ένα ποσοστό της ενέργειάς τους απο ανανεώσιμες πηγές. Αυτό συνήθως λέγεται υποχρέωση τήρησης χαρτοφυλακίου ανανεώσιμων πηγών (Renewables Portfolio Standard). Η πρακτική αυτή συνηθίζεται στις ΗΠΑ και διαφέρει απο πολιτεία σε πολιτεία. Πρωτοπόρος είναι η Καλιφόρνια. Η υποχρέωση αυτή ανάγκασε πρόσφατα την PG&E (εταιρεία ηλεκτρισμού στην Βόρεια Καλιφόρνια)  να αγοράσει με 20ετές συμβόλαιο σε συμφωνημένη τιμή την παραγωγή της νέας εγκατάστασης της First Solar ισχύος 500 MW.

Δεδομένου ότι τα feed in  tariffs βαίνουν προς  εξαφάνιση τα επόμενα λίγα χρόνια είναι προφανές ότι το πρόγραμμα «Ηλιος» προυποθέτει την δεύτερη λύση δηλαδή του εξαναγκασμού σε υποχρεωτικό χαρτοφυλάκιο ανανεώσιμων, η οποία όμως απο ότι γνωρίζουμε δεν είναι διαθέσιμη στην Ευρωπαική Ενωση. Η ΕΕ έχει μεν στόχο 20% απο ανανεώσιμες μέχρι το 2020 αλλά ο στόχος αυτός προβλέπεται να επιτευχθεί με ευθύνη κάθε κράτους μέλους χωριστά. Αν υπάρξει υποχρεωτικό RPS  σε όλες τις χώρες τις Ευρώπης, τότε πράγματι ο ελληνικός ήλιος (και ο «Ηλιος») έχει ανταγωνιστικό πλεονέκτημα που οφείλεται άμεσα στην ηλιοφάνεια στην χώρα μας. Υπάρχουν όμως ορισμένα θεματάκια προς εξέταση για τον επενδυτή (ή αναλυτή) που προσπαθεί να εκτιμήσει την σκοπιμότητα της επένδυσης στον «Ηλιο» :

• Πόσο μεγάλη είναι η αγορά? Πόση απο την υποχρέωση των 20% έχουν καλύψει μέχρι τώρα τα κράτη μέλη και ποιά? Ποιοί και πόσοι θα την τιμήσουν στο μέλλον? Πόσο σημαντική είναι η ανάγκη των Γερμανών που δημιουργείται απο το πρόωρο κλείσιμο των πυρηνικών (όχι μεγάλη!). Πόσο εύκολο είναι να πουλάς στην Βουλγαρία και την Ρουμανία υποχρεωτικά ήλιο? Πoιά πιθανότητα έχεις να πείσεις τους Πολωνούς να αγοράζουν ήλιο όταν εκτός του άνθρακα που έχουν ελπίζουν να βρούν μη συμβατικό φυσικό αέριο (shale gas) στη χώρα τους? Υπάρχουν βέβαια και οι Γάλλοι. Αλλά το να πουλήσεις ήλιο στους Γάλλους μας ακούγεται ως ποντιακό (πυρηνικό) αστείο.
• Πόσο σημαντικός θα είναι ο ανταγωνισμός στην κάλυψη των RPSs  απο τις άλλες χώρες με ηλιοφάνεια? Η Ισπανία και ειδικότερα η Ιταλία εκτός των άλλων έχουν και μεγάλης ισχύος διασυνδέσεις  με τους βόρειους. Σημειωτέον επίσης ότι υπάρχει δίπλα μας και μια άλλη χώρα με την μεγαλύτερη ηλιοφάνεια απο όλες (αν και όχι μέλος τη ΕΕ-αλλά γιατί δεν θα αποκτούσε πρόσβαση έστω και ως υποψήφιο μέλος?)
• Πόσο μεγάλος θα είναι ο ενδο-ΑΠΕ ανταγωνισμός? Με το RPS  θα υπάρχει ανταγωνισμός όχι μόνο μεταξύ των ΑΠΕ και των συμβατικών πηγών αλλά και μεταξύ των ΑΠΕ των ίδιων.

Εδω θα διστάζαμε να βάλουμε πολύ μεγάλο στοίχημα. Αν υπάρξουν οι πολιτικές δεσμεύσεις το έργο θα μπορούσε θεωρητικά να προχωρήσει. Είναι όμως κατά την εκτίμησή μας μας εξαιρετικά απίθανο. Εξακολουθεί να έχει τεράστιο ρίσκο τόσο αγοράς όσο και πολιτικό.

Ας υποθέσουμε όμως ότι τα πολιτικά προβλήματα λύθηκαν δια μαγείας. Είναι το έργο τεχνικά εφικτό? Το πρόβλημα που δημιουργείται απο την κατασκευή και διαθεσιμότητα 10 GW φωτοβολταικής ισχύος στην Ελλάδα μπορεί να το σκεφθεί κανείς αναλύοντας δύο οριακές καταστάσεις :

• Η μία οριακή κατάσταση είναι το μεγαλύτερο μέρος του υπάρχοντος παραγωγικού δυναμικού της ΔΕΗ (και των ανταγωνιστών της) να καλύπτει τις ανάγκες της χώρας όταν δεν υπάρχει ήλιος. Δεν χρειάζονται διασυνδέσεις μεγαλύτερες απο τις υπάρχουσες (που δεν είναι μεγαλύτερες του 1,5 GW). Η λύση αυτή οδηγεί σε τουλάχιστον διπλασιασμό του κόστους του ρεύματος γιατί η οριακή τιμή του συστήματος θα κλειδώσει στον κυρίαρχο παίκτη δηλαδή τον «Ηλιο» σε πάνω απο 100 ευρώ την μεγαβατώρα. Χωρίς ελπίδα μείωσης όπως εξηγήσαμε για 25 χρόνια. Ερωτήσεις του τύπου «γιατί και που το ξέρεις?» τις παραπέμπουμε στους γνώστες της «ελληνικής πραγματικότητας».
• Η άλλη επιλογή είναι να κλείσει (να βάλει σε ναφθαλίνη – mothball) η ΔΕΗ (και οι ανταγωνιστές της) όλα της τα εργοστάσια και να κατασκευαστούν διασυνδέσεις που να καλύπτουν τις ανάγκες μας τα βράδυα και ιδιαίτερα τα μακρινά του χειμώνα. Αυτό δεν είναι τόσο παρανοικό όσο ακούγεται. Στην πραγματικότητα περιγράφει σε κάποιο βαθμό την εμπειρία της Δανίας που παράγει το 20% της ενέργειας απο άνεμο αλλά καταναλώνει μόνο το μισό. Το υπόλοιπο το εξάγει στις βόρειες χώρες και στη Γερμανία (από όπου εισάγει όταν ο άνεμος δεν φυσά ηλεκτρισμό παραγόμενο απο υδροηλεκτρικά). Οι διασυνδέσεις της Δανίας με τις όμορες χώρες είναι ίσες σε ισχύ με την εγκατεστημένη ισχύ του ανέμου. Η Δανία επιδοτεί τους καταναλωτές των όμορων χωρών και έχει την ακριβότερη τιμή κιλοβατώρας στην Ευρώπη (γύρω στα 30 λεπτά).

Το μέγεθος του «Ηλιος» είναι τόσο μεγάλο, που οι διασυνδέσεις (ή τοπικές εφεδρείες) δεν χρειάζονται μόνο για να εξάγεται η ενέργεια που παράγει ο «Ηλιος», αλλά και για να καλύπτονται οι ανάγκες της χώρας όταν δεν βγαίνει ο ήλιος. Συνεπώς, και για να το πούμε χαρακτηριστικά, οι διασυνδέσεις/ εφεδρείες (το άθροισμά τους) θα πρέπει να είναι ίσες ή μεγαλύτερες απο την αιχμή της νύχτας της 24^ης Δεκεμβρίου κάθε χρόνου. Περίπου 7 GW.

Η επιλογή λοιπόν είναι: Κατασκευή νέων διασυνδέσεων ή τοπική εφεδρεία? Νομίζουμε ότι η λύση είναι προφανής. Σε αντίθεση με την Δανία η τοπική εφεδρεία είναι η καλύτερη λύση γιατί η παραγωγική βάση της ΔΕΗ είναι ήδη διαθέσιμη. Αυτό δεν είναι περίεργο, γιατί στην Δανία οι διασυνδέσεις προυπήρχαν του ανέμου. (Υπάρχουν δύο συστήματα στην Δανία, το Ανατολικό, που διασυνδέεται με τη Γερμανία, και το Δυτικό που διασυνδέεται με Σουηδία/Νορβηγία. Μέχρι το 2008 τα δύο αυτά Δανικά συστήματα που το καθένα είναι νάνος σε σύγκριση με τις διασυνδέσεις του, δεν διασυνδέονταν καν μεταξύ τους!)

Να λοιπόν η εικόνα του ελληνικού διασυνδεμένου συστήματος με τον «Ηλιο». Μονάδα βάσης όταν λάμπει ο ήλιος, ο Ηλιος με κόστος 100 ευρώ την μεγαβατώρα. Οταν βγαίνουν συνεφάκια, ή δύει ο ήλιος, μπαίνει μέσα το φυσικό αέριο. Στη  αιχμή της νύχτας ο λιγνίτης!!! Ευτυχώς στη διάρκεια τη νύχτας εξάγουμε τη παραγωγή των λιγνιτικών γιατί δεν συμφέρει να τα ανοίγουμε και να τα κλείνουμε συνέχεια. Ωχ! Εξάγουμε ρεύμα απο λιγνίτη? Ηλιο δεν είχαμε πεί? Καλά δεν πειράζει το ίδιο είναι αν είναι σε καλή τιμή. Μπά τίποτα! 20 ευρουλίνια την μεγαβατώρα. Ελλαδίτσα μου καημένη! Πήγες για μαλλί και βγήκες κουρεμένη!

Οποιος διάβασε το κείμενο αυτό μέχρι εδώ, παρατήρησε ότι είμαστε έτοιμοι να στοιχηματίσουμε ότι ιδιώτες επενδυτές δεν πρόκειται να ακουμπήσουν τον «Ηλιο» ούτε απο μακριά χωρίς κρατική υποστήριξη. Επίσης ότι η πιθανότητα να υπάρξει αυτή η κρατική υποστήριξη είναι πολύ μικρή γιατί χρειάζεται συμφωνία πολλών μερών με διαφορετικά συμφέροντα. Αυτό για το οποίο δεν είμαστε έτοιμοι να στοιχηματίσουμε είναι ότι έλληνες κρατικοδίαιτοι δεν θα πετύχουν να καταφέρουν ένα ακόμα συντριπτικό πλήγμα στην αγορά ηλεκτρισμού στην Ελλάδα.

Υπάρχει άλλος τρόπος να εκμεταλλευθούμε το ήλιο μας. Η Clarus ESCo τον έχει περιγράψει στον ιστότοπο αυτό πριν ακόμα δημοσιοποιηθεί ο «Ηλιος» – και θα επανέλθουμε. Με μεγαλύτερο πλεονέκτημα ότι ελαχιστοποιεί την εμπλοκή του κράτους και των κρατικοδίαιτων – αυτών που χρεωκόπησαν την Ελλάδα και δεν θα την αφήσουν να ορθοποδήσει αν τους περάσει και αυτή την φορά.