Σε προηγούμενο σημείωμα ο γράφων ισχυρίστηκε ότι η ΔΕΗ είναι πλέον βάρος για το κοινωνικό σύνολο και ότι πρέπει να της γίνει ένα είδος ευθανασίας. Να τεμαχισθεί, να ιδιωτικοποιηθεί σε ποσοστό 100% και (ως λογικό συνεπαγόμενο) να αποσυρθεί το όνομα. Στο παρόν γίνεται προσπάθεια να δικαιολογηθεί ο ισχυρισμός αυτός. Η πηγή του προβλήματος είναι ότι η ΔΕΗ είναι στην πράξη ιδιοκτησία του ελληνικού κράτους. Δεν είναι "Δ"ΕΗ αλλά "Κ"ΕΗ, Κρατική Επιχείρηση Ηλεκτρισμού. Δεν είναι "δημόσια" περιουσία του ελληνικού λαού - δεν ανήκει στον ελληνικό λαό. Ανήκει στο ελληνικό κράτος και κατά συνέπεια στους κατά καιρούς πολιτικούς μας ηγέτες.
Το αποτέλεσμα της διαχείρισης της ΚΕΗ από τους Έλληνες πολιτικούς τα τελευταία 35 χρόνια είναι καταστροφικό. Μέσα στο χρονικό αυτό διάστημα κατάφεραν (μετά από την πρώτη ηρωική πετυχημένη 25ετία), βοηθούμενοι και από την συγκυρία της κατάρρευσης του σοβιετικού συστήματος, να φέρουν το ηλεκτρικό σύστημα της χώρας στις τελευταίες θέσεις μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών ακόμα και αυτών που απέδρασαν από την Κομεκόν την δεκαετία του '90. Για μια περίοδο, πρόσφατα μάλιστα, φλέρταραν επικίνδυνα με τον τρίτο κόσμο.
Το ελληνικό πολιτικό σύστημα κατάφερε να εξουδετερώσει στον κλάδο του ηλεκτρισμού κάθε κίνητρο για τον εκσυγχρονισμό που όλοι περιμέναμε ότι θα προέλθει από την συμμετοχή της χώρας στην ΕΕ. Η ελάχιστη πρόοδος που σημειώθηκε οφείλεται λιγότερο στην συμμετοχή στην ΕΕ και περισσότερο στην έλευση της Τρόικας. Παίζουμε, ακόμα και σήμερα το παιχνίδι που μας υπαγορεύουν η ΕΕ και οι Θεσμοί προσποιούμενοι ότι προσαρμοζόμαστε. Επιμένοντας να λειτουργούμε με μια "αγορά" στην οποία ο ελεγκτής και ο ελεγχόμενος είναι ο ίδιος. Τι το κοινό έχουν η "Κ"ΕΗ, η ΡΑΕ και η ΕΑ; Ανεξάρτητα από πρόσωπα, είναι θεσμοί που υπηρετούν τον ίδιο αφέντη.
Θα ξεκινήσουμε από ένα θέμα που αναφέρεται συχνά αλλά θεωρούμε ότι είναι το λιγότερο σημαντικό. Συνήθως, οι πολιτικοί χρησιμοποιούν την διατύπωση καλών προθέσεων για να προωθήσουν τις ενέργειές τους. Η πρόσληψη προσωπικού δεν είναι μια από αυτές. Πράγματι η ΚΕΗ από την ίδρυσή της είχε περισσότερους υπαλλήλους από ότι χρειαζόταν και μάλιστα με τις λάθος δεξιότητες. Μια επιχείρηση με τεχνικό αντικείμενο αντί να έχει τεχνικούς είχε "διοικητικοοικονομικούς" υπαλλήλους. Ένας πολιτικός από τους πιο φιλελεύθερους (σχεδόν νεοφιλελεύθερος και συχνός επικριτής της ΚΕΗ) ήταν υπουργός οικονομικών όταν η Επιχείρηση προσέλαβε περίπου 6.000 τέτοιους λίγο πριν τις εκλογές του 1993. Δεν είχαν καρέκλες να καθίσουν. Ένας άλλος ιδιαίτερα προβεβλημένος πολιτικός (πιο "σοσιαλιστής" αυτός) συνέβαλε στο να επιβαρυνθεί ο κρατικός προϋπολογισμός εις το διηνεκές με τα ελλείματα του ταμείου συντάξεων των υπαλλήλων της ΚΕΗ. (Ένα από τα πλεονεκτήματα της πλήρους ιδιωτικοποίησης είναι βέβαια ο εξορθολογισμός της διαδικασίας προσλήψεων / απολύσεων αλλά και αμοιβών του προσωπικού)
Κανένας πολιτικός δεν περηφανεύτηκε ότι έκανε προσλήψεις στην ΚΕΗ (αν έκανε, προτιμά να αποσιωπάται). Για αυτό και οι υπερβολές αυτές ήταν πταίσματα σε σχέση με τις πολιτικές που εφαρμόστηκαν και συνεχίζουν να εφαρμόζονται στα πλαίσια γενικών "φιλολαϊκών" μέτρων.
Το φθηνό ρεύμα για τον λαό ήταν μια ευγενής πρόθεση. Η Κρατική Επιχείρηση Ηλεκτρισμού, με πολιτική υποστήριξη και ανοχή, κορόιδευε τους Έλληνες παραδοσιακά, υποκοστολογώντας τα τιμολόγια των οικιακών καταναλωτών και υπερκοστολογώντας αυτά των εμπορικών και βιομηχανικών (οι μεγάλοι εξαγωγείς είχαν τον δικό τους τρόπο). Οι οποίοι με την σειρά τους περνούσαν μέσω των προϊόντων τους την υπερκοστολόγηση πίσω στους καταναλωτές. Αυτή η πρακτική, που υπονόμευσε μεταξύ άλλων και το άνοιγμα της αγοράς, άλλαξε με την έλευση της Τρόικας το 2012. Κοιτώντας το παρελθόν φαίνεται απίστευτο και τραγικό το γεγονός ότι η πολιτική, οικονομική, και πνευματική ηγεσία της χώρας προσποιούνταν ότι άνοιγε την αγορά ρεύματος σύμφωνα με τις επιταγές της ΕΕ από το 2001 χωρίς προηγουμένως να έχει φροντίσει να αποκαταστήσει την ισορροπία (κοστοστρέφεια) των τιμολογίων της Κρατικής Επιχείρησης. Η παράδοση πάντως συνεχίζεται. Οι λιανικές τιμές στην Ελλάδα για οικιακούς καταναλωτές είναι πολύ κοντά στον μέσο όρο μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ. Οι τιμές για τους εμπορικούς/βιομηχανικούς αντίθετα είναι μόνιμα υψηλότερες από τον Ευρωπαϊκό μέσο όρο. (Δεν θα σχολιάσουμε εδώ την πρόσφατη ενστικτώδη απόπειρα των πολιτικών να χρησιμοποιήσουν την ΚΕΗ για να "προστατεύσει" του καταναλωτές από τις επιπτώσεις της τρέχουσας ενεργειακής χρήσης γιατί το θέμα είναι ανοικτό - φαίνεται ότι ισχύει πάντως ότι δεν μπορείς να μάθεις καινούργια κόλπα σε ηλικιωμένο σκύλο).
Η πρακτική της σταυροειδούς επιδότησης (η οποία εκτός από την κοροϊδία είχε και περιβαλλοντικό κόστος - ο Έλληνας με το μισό εισόδημα του Γερμανού καταναλώνει το ίδιο ρεύμα) ακολουθείτο μέχρι και το 2010 περίπου. Όταν όμως ήρθε η κρίση, η κατάσταση χειροτέρευσε. Η ρητορική πλέον ήταν να "βοηθήσουμε την κοινωνία μέσα στην κρίση". Με την ανοχή αλλά ακόμα και με την προτροπή των πολιτικών η Κρατική Επιχείρηση σταμάτησε να κάνει το μόνο πράγμα που μέχρι τότε έκανε με επάρκεια. Να εισπράττει τους λογαριασμούς της. Υπήρξε περίοδος που η κατάσταση αυτή έφθασε να συγκρίνεται με χώρες του τρίτου κόσμου (Ινδία, Φιλιππίνες). Σε ορισμένους από εμάς με εμπειρία από χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, έφερε συναισθήματα ντροπής. Εμείς που διδάσκαμε την δεκαετία του '90 τις πρώην σοβιετικές χώρες πως να εισπράττουν τα χρήματα για το ρεύμα, βρεθήκαμε στην ανάγκη να εφαρμόσουμε τις διδαχές μας στην δική μας πατρίδα. Ακόμα και σήμερα που γράφεται το παρόν οι ρευματοκλοπές και οι ανείσπρακτες οφειλές στην ΚΕΗ είναι πιθανόν από τις υψηλότερες μεταξύ των ομοειδών επιχειρήσεων στην ΕΕ (το 2020 η ΚΕΗ είχε 100 εκατομμύρια μείωση κύκλου εργασιών και συγχρόνως αύξηση 200 εκατομμύρια ευρώ καθυστερούμενων πάνω από 12 μήνες - δηλαδή μη εισπράξιμων οφειλών. Ο ΔΕΔΔΗΕ χάνει περίπου το 5% της ενέργειας που περνά από το δίκτυο του από ρευματοκλοπές).
"Να αγοράζουμε ελληνικά". Να ένα άλλο σύνθημα που αρέσει στους πολιτικούς. Μοιάζει με το "να εκβιομηχανίσουμε την χώρα" και ακόμα με το "να φτιάξουμε εθνικούς πρωταθλητές". Ανεξάρτητα από την θεωρητική - επιστημονική αξιολόγηση των συνθημάτων αυτών ένα είναι το σίγουρο. Τελικά καταλήγουν στο να πληρώνουν οι καταναλωτές ακριβότερα το ρεύμα. Η Κρατική Επιχείρηση, με τις πλάτες των πολιτικών της προϊσταμένων το εφάρμοσε πιστά (υπέγραφε συμβάσεις 25ετείς για προμήθεια μετρητών έναντι της υποχρέωσης του κατασκευαστή να έχει εργοστάσιο στην Ελλάδα και βέβαια είναι γνωστές οι επίσης μακροχρόνιες συμβάσεις για πώληση ρεύματος σε πολύ μεγάλους πελάτες) μέχρις ότου με την είσοδο στην ΕΕ οι πρακτικές του είδους αυτού απαγορεύθηκαν. Εκτός των άλλων γιατί παρέχουν έδαφος για διαφθορά. (Στην οποία, είναι αλήθεια ότι, η ΔΕΗ υπέκυψε λιγότερο από άλλους "δημόσιους" οργανισμούς. Η ειρωνεία είναι ότι η "καθαρή" ΔΕΗ έκανε 15 χρόνια να αναβαθμίσει το σύστημα καταναλωτών της και ο ΔΕΔΔΗΕ προσπαθεί εδώ και πολλά χρόνια να εγκαταστήσει τους περίφημους "έξυπνους μετρητές" έχοντας μείνει τελευταίος στην ΕΕ - επειδή οι επίδοξοι προμηθευτές του φαίνεται ότι αντιδρούν στην μοιρασιά- ουδέν καλό αμιγές κακού!).
Ένα άλλο πρόβλημα που απασχολεί συχνά τους πολιτικούς, απηχώντας ίσως μια υπαρκτή προκατάληψη των ψηφοφόρων, είναι ο "έντονος, παράλογος καταστρεπτικός και ύποπτος" ανταγωνισμός στον κλάδο. "Πόσοι παίκτες χωρούν στην αγορά;" - αναρωτιούνται συχνά. Οι επιχειρηματίες κατανοούν αυτό τον προβληματισμό των πολιτικών και διστάζουν να εμπλακούν σε μια αγορά στην οποία θα αντιμετωπίσουν απρόβλεπτες καταστάσεις. Δεν είναι τυχαίο ότι η αγορά ηλεκτρισμού στην Ελλάδα άνοιξε τυπικά το 2001 και πέρασαν 10 περίπου χρόνια μέχρις ότου σοβαροί επιχειρηματίες να αποφασίσουν να συμμετάσχουν στην παραγωγή και 15 στην λιανική αγορά (οι δυο που βιάστηκαν νομίζοντας ότι έχουν επαρκείς "πολιτικές πλάτες" το πλήρωσαν - και τους πληρώσαμε, ακριβά). Τελικά αρκετοί προχώρησαν και υποπτευόμαστε ότι ήδη το έχουν μετανιώσει. Με αποτέλεσμα να μην παύει η πολιτική και πνευματική (ακαδημαϊκοί, δημοσιογράφοι) ηγεσία της χώρας να εκφράζει κάθε τόσο την ελπίδα, την πρόβλεψη και την ευχή να αποχωρήσουν οι "υπεράριθμοι" από την αγορά ώστε τα πράγματα να γίνουν πιο ελέγξιμα. Ο τελικός ανομολόγητος στόχος είναι ο κλάδος να αποτελείται από ένα δυσκίνητο κρατικής ιδιοκτησίας ελέφαντα και δυο τρείς ιδιώτες γύρω του που είναι κερδοφόροι λόγω ακριβώς της αδυναμίας του ελέφαντα. Για να τηρηθεί η παραδοσιακή ελληνική συνταγή - όπως στις τηλεπικοινωνίες, στις τράπεζες, στον τηλεοπτικό κλάδο.
Η φιλοσοφία αυτή των Ελλήνων αρχόντων πάσχει από δύο μεριές: Πρώτον, ο καλύτερος δείκτης ότι μια αγορά δουλεύει σωστά είναι το πόσοι παίκτες βγαίνουν και μπαίνουν σ' αυτή μέσα σε μια περίοδο. Όσο περισσότεροι τόσο καλύτερα. Δεύτερον, ειδικά για τον κλάδο του ηλεκτρισμού, το συγκριτικό πλεονέκτημα των μεγάλων καθετοποιημένων "παικτών" τείνει να μειώνεται, αντιστρέφοντας την τάση της εποχής που δημιουργήθηκε η ΚΕΗ, γιατί η τεχνολογία χαμηλώνει συνέχεια τον πήχη των οικονομιών κλίμακας (Σε λίγο θα έχουμε ο καθένας τον δικό του μικρό πυρηνικό αντιδραστήρα στο σπίτι - υπερβολές!!!). Η προτίμηση συνεπώς για κλάδο με μεγάλη συγκέντρωση δεν έχει τεχνικό - οικονομικό κίνητρο ή λογική αλλά πολιτικό. Σε πολιτικό περιβάλλον συλλογικές (ομόφωνες) αποφάσεις είναι δυσκολότερο να ληφθούν όσο αυξάνει ο αριθμός των "παικτών" *.
Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά ζητήματα όπου η συμπαιγνία μεταξύ των υπηρετών του ίδιου αφέντη, της ΔΕΗ και της ΡΑΕ είχε σημαντική επίπτωση (δηλαδή καθυστέρηση) στον εκσυγχρονισμό των θεσμών είναι οι περιπέτειες του περίφημου Κανονισμού Διαχείρισης Δικτύου Διανομής. Το κείμενο καθορίζει το πλαίσιο λειτουργίας του ΔΕΔΔΗΕ σε τεχνικό, οικονομικό και εμπορικό επίπεδο, περιλαμβάνοντας την κοστολόγηση των υπηρεσιών του και τα κίνητρα για την βελτίωση της απόδοσης του. Ο κανονισμός ήταν έτοιμος ήδη από το 2004. Ήταν όμως γνωστό στους ενδιαφερόμενους ότι, αν εφαρμοζόταν όπως είχε σχεδιαστεί - σύμφωνα με τις καλύτερες διεθνείς πρακτικές της εποχής - "η ΔΕΗ θα είχε μεγάλο πρόβλημα". Πέρασε από σαράντα κύματα και δεν είχε τεθεί πλήρως σε ισχύ μέχρι πρόσφατα οπότε υποτίθεται ότι ολοκληρώθηκε ενόψει της ιδιωτικοποίησης του ΔΕΔΔΗΕ. Έχουμε αποφύγει να δούμε τι έχει μέσα ακολουθώντας την συμβουλή του Μπίσμαρκ: "Καλύτερα να μην είναι σε κοινή θέα το πως φτιάχνονται οι νόμοι και τα λουκάνικα."
Μα δεν έχει βελτιωθεί η κατάσταση στην ΚΕΗ πρόσφατα; Δεν είναι η ΚΕΗ ένα "success story"; Αυτή είναι η λάθος ερώτηση που αρέσει στους πολιτικούς να ρωτούν και τα δημοσιογραφικά παπαγαλάκια να απαντούν εν χορώ : "Ναι, ναι, και ότι είναι καλό για την ΚΕΗ είναι καλό για την χώρα". Αυτό όμως δεν είναι κατ' ανάγκη σωστό, όπως δεν ήταν σωστό για την General Motors και τις ΗΠΑ. Το ενδιαφέρον ερώτημα δεν είναι αν η ΚΕΗ πάει καλά ή όχι (αν και η απάντηση ακόμα και σ' αυτό το ερώτημα δεν είναι προφανής- ότι και να λένε τα παπαγαλάκια). Είναι το εάν, δεδομένης της πορείας της Κρατικής Επιχείρησης Ηλεκτρισμού, καλής ή κακής, το αποτέλεσμα για την χώρα είναι θετικό σε σχέση με την εναλλακτική της πλήρους ιδιωτικοποίησής της.
Ποιο ακριβώς είναι το θετικό για μια υπερδανεισμένη χώρα που διψά για μετοχικό κεφάλαιο όταν μια κρατική επιχείρηση μαζεύει με τις πλάτες των πολιτικών της ιδιοκτητών δισεκατομμύρια για να επενδύσει σε ΑΠΕ και σε "διεθνείς" αγορές; Τομείς στους οποίους δεν έχει κανένα ανταγωνιστικό πλεονέκτημα (αφού προσλαμβάνει τρίτους για τα κατασκευάσουν τα έργα με το κλειδί στο χέρι). Αυτό το κάνουν με επιτυχία (ή αποτυχία) ήδη ιδιώτες με δικό τους κίνδυνο. Σοβαρά τώρα, η ΚΕΗ θα φτιάξει φωτοβολταικά στο Κόσοβο - ή μήπως αιολικά στο Τέξας; Ποιο είναι το θετικό όταν πωλείται το 49% του δικτύου διανομής έναντι μετοχικού κεφαλαίου (με εγγυημένη στρατοσφαιρική απόδοση) ενώ είναι η δραστηριότητα της ΚΕΗ που μπορεί να έχει την υψηλότερη χρηματοοικονομική μόχλευση; Πως είναι δυνατόν να δικαιολογηθεί ότι, μια επιχείρηση που πρέπει με βάση τον νόμο να μειώσει το μερίδιο αγοράς της στο μισό, προγραμματίζει μεγαλόπνοες επενδύσεις; Οι οποίες γίνονται για να υλοποιηθεί μια παράλογη κρατική πολιτική για την "αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής"; Παράλογη γιατί ένα είναι σίγουρο: το μόνο που δεν θα κάνουν οι επενδύσεις αυτές είναι να βοηθήσουν να αντιμετωπισθεί η κλιματική αλλαγή (και δεν είχαμε συμφωνήσει ότι οι επενδύσεις σε ΑΠΕ θα γίνονταν με πράσινα PPAs; Γιατί να πληρώνουμε μερίσματα στους ξένους μετόχους;)
Το λάθος που εξακολουθούμε να κάνουμε διατηρώντας τον κρατικό έλεγχο είναι ότι δημιουργούμε στρεβλά κίνητρα στην διοίκηση της επιχείρησης. Ανεξάρτητα από τα προσόντα και την αξία των προσώπων, η Διοίκηση είναι διορισμένη από το κράτος- τους πολιτικούς. Της δόθηκε (σωστά!) μια προίκα με την μορφή αύξησης των τιμολογίων της κατά 20% τον Σεπτέμβριο του 2019 και από τότε της έχει ανατεθεί όχι η καλή λειτουργία της επιχείρησης σε πρώτη προτεραιότητα αλλά η υλοποίηση του κυβερνητικού προγράμματος. Αυτό και μόνο γελοιοποιεί τον οποιαδήποτε ισχυρισμό για λειτουργία "αγοράς". Το τι είδους προτεραιότητες έχει η διοίκηση της ΚΕΗ φαίνεται από την αδυναμία ή αδιαφορία της να θέσει σε λειτουργία στον μέγιστο δυνατό βαθμό τα λιγνιτικά της εργοστάσια προς όφελος τόσο της ίδιας της ΚΕΗ όσο και του κοινωνικού συνόλου την εποχή αυτή της ενεργειακής κρίσης. Τα δημοσιογραφικά παπαγαλάκια βέβαια επιμένουν ότι η ΚΕΗ κάνει "χέτζινγκ".
Από την άλλη μεριά η συμπεριφορά των πολιτικών της προϊσταμένων στο θέμα της νομικής υποχρέωσης για την μείωση του μεριδίου αγοράς της είναι ανάρμοστη (με τα κριτήρια χωρών του πρώτου κόσμου). Με τις δηλώσεις τους υποβαθμίζουν συνεχώς το θέμα παρότι η καημένη η ΚΕΗ σε κάθε έκθεση για την οικονομική της κατάσταση ψιθυρίζει στους επενδυτές ότι παρανομεί. Αλλά όπως λέει ο λαός "δώσε θάρρος στον χωριάτη....". Ο Διοικητής της ΚΕΗ προέβλεψε πρόσφατα ότι το μερίδιο αγοράς της ΚΕΗ στα "επόμενα χρόνια" θα πέσει κάτω από το 50% - υποχρέωση που έχει σύμφωνα με τον ισχύοντα νόμο χρονικό όριο ... το 2019. Κι αυτό αν το θέλει - αυτό δεν το είπε αλλά οι προϊστάμενοι του είμαστε σίγουροι ότι δεν θα είχαν πρόβλημα να το πεί.
Το σύγχρονο κράτος έχει ρόλο να παίξει στην αγορά του ρεύματος (και της ενέργειας γενικότερα). Στον σχεδιασμό της και στον έλεγχο της καλής λειτουργίας του ανταγωνισμού (ο σχεδιασμός είναι καλός όταν δημιουργεί επαρκή κίνητρα και αντικίνητρα στους συμμετέχοντες ώστε ενεργώντας για ίδιο συμφέρον να προωθούν το γενικότερο - ακόμα και αν δεν είναι αυτή η πρόθεσή τους - εύκολο!). Με περιορισμούς που σχετίζονται με "δημόσια" αγαθά: την εξασφάλιση της τροφοδοσίας (και της άμυνας) της χώρας, την υποστήριξη των ευάλωτων καταναλωτών και την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής (ή την προσαρμογή στις επιπτώσεις της).
Για να το πετύχει αυτό δεν χρειάζεται να έχει κανένα μερίδιο ιδιοκτησίας σε επιχειρήσεις του κλάδου. Όχι μόνο δεν χρειάζεται. Δεν πρέπει, γιατί δεν προωθεί το γενικό συμφέρον. Αντίθετα το αντιστρατεύεται. Γιατί από την φύση της η ΚΕΗ δουλεύει για τους ιδιοκτήτες της - δηλαδή τους πολιτικούς, τους προμηθευτές της, τους πολιτικά ισχυρούς πελάτες της, τους χρηματοδότες της και τους εργαζόμενους σ' αυτή. Αυτοί όμως δεν είναι η κοινωνία - είναι μια μικρή μειοψηφία της. Αν κανείς θέλει να συγκρίνει την ΚΕΗ με μια πλήρως ιδιωτική επιχείρηση, προτείνουμε να απαντήσει στο υποθετικό ερώτημα: Πόσο χρόνο θα έπαιρνε στην Επιτροπή Ανταγωνισμού να ξεκινήσει έλεγχο της αγοράς αν ο ιδιώτης δεσπόζων Προμηθευτής είχε το 65% της αγοράς;
*Mancur Olson -The Logic of Collective Action.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου