Η πρώτη ιστορικά Ρυθμιστική Αρχή παγκοσμίως, που συστάθηκε το 1887 δεν υπάρχει πια - καταργήθηκε το 1995. Ήταν η Επιτροπή Διαπολιτειακού Εμπορίου (Interstate Commerce Commission) στις ΗΠΑ με αντικείμενο τον έλεγχο της αγοράς των μεταφορών μέσω σιδηροδρόμου. Η σύστασή της ήταν η απάντηση των πολιτικών της εποχής στην λαική κατακραυγή για τις ολιγοπωλιακές πρακτικές των "βαρώνων" (Robber Barons) ολιγαρχών ιδιοκτητών των σιδηροδρόμων. Η ιστορία της ICC είναι διδακτική για δύο (τουλάχιστον) λόγους.
Ο πρώτος, που έγινε ορατός γρήγορα, ήταν ότι ο οργανισμός "συνελήφθη αιχμάλωτος" από τους ολιγάρχες. Αντί να γίνει προστάτης των μικρών και φτωχών καταναλωτών μεταφορικών υπηρεσιών, έγινε ο προστάτης του καρτέλ των ιδιοκτητών των σιδηροδρόμων. Με πρόσχημα την αναγκαιότητα του ελέγχου των τιμών, εξασφάλιζε ότι η είσοδος νέων "παικτών" στην αγορά γινόταν απαγορευτική. Αυτό εξηγεί και το γεγονός ότι οι ολιγάρχες δεν έφεραν αντίρρηση στην δημιουργία της - αντίθετα φρόντισαν να την καταστήσουν υποχείριό τους στην εδραίωση της κυριαρχίας τους στην αγορά.
Ο δεύτερος λόγος που η ιστορία της ICC είναι διδακτική είναι ότι παρά την εμφανή αιχμαλωσία του Ρυθμιστή απο τα εγκατεστημένα συμφέροντα, οι πολιτικοί, δεν ενήργησαν για την κατάργησή της παρά μόνο όταν η τεχνολογική πρόοδος την είχε κάνει - ήδη για δεκαετίες - περιττή. Γιατί ο ανταγωνισμός ήρθε έξω απο τον κλάδο - απο τους αυτοκινητόδρομους και αργότερα το αεροπλάνο.
Προσπαθώντας να αξιοποιήσουμε την εμπειρία της ICC στα δικά μας - και ειδικά στον χώρο του ηλεκτρισμού, δεν μπορούμε παρά να θέσουμε τα ερωτήματα α) Είναι η ΡΑΑΕΥ αιχμάλωτη των επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στον κλάδο; β) Υπάρχει κάποιο φως στο τούνελ; Υπάρχει η τεχνολογική πρόοδος που θα καθιστούσε την ΡΑΑΕΥ περιττή (τουλάχιστον ως προς το "Ε" του τίτλου της;) και γ) Τι εναλλακτικές προτάσεις υπάρχουν για την υποκατάστασή της; Για να τα δούμε ένα ένα.
Το πρώτο ερώτημα απαντιέται σχετικά εύκολα με βάση τα αποτελέσματα - ανεξάρτητα απο προθέσεις*. Η ένταση του ανταγωνισμού στις αγορές ρεύματος που "ελέγχει" η ΡΑΑΕΥ χαμηλώνει κάθε μέρα που περνάει. Πολλοί δημοσιολογούντες και μεταξύ αυτών όλοι οι Λειτουργοί του Τύπου εμφανίζονται πεπεισμένοι ότι τα πράγματα θα γίνουν στο άμεσο μέλλον πολύ χειρότερα. Και μάλλον έχουν δίκιο. Η κυριαρχία του υπο κρατικό έλεγχο παρόχου στην λιανική συνεχίζεται απρόσκοπτα παρά το ότι υπάρχει ισχύουσα ακόμα νομική υποχρέωση να μειωθεί. Καμία είσοδος νέου παίκτη στην αγορά - αλλά πολλές έξοδοι μερικές μέσω συγχωνεύσεων. Απόλυτη αδράνεια στην κατάχρηση της ισχύος στην αγορά όχι μόνο απο τον υπο κρατικό έλεγχο αλλά και όλους τους καθετοποιημένους παραγωγούς - προμηθευτές (φαινόμενο που ακόμα και οι Λειτουργοί του Τύπου έχουν παρατηρήσει και συνήθως επικροτούν με θαυμασμό). Εντελώς αντίθετη στα συμφέροντα των καταναλωτών υπερρύθμιση στην λιανική. Σχεδιασμοί που υποδεικνύονται απο το κράτος (θεωρητικά η ΡΑΑΕΥ δεν υπηρετεί το κράτος αλλά τον καταναλωτή - αν τα συμφέροντα του κράτους και του καταναλωτή συμπίπτουν, η ΡΑΑΕΥ περισσεύει) και επιτείνουν την σύγχυση του κοινού - προς το συμφέρον των Παρόχων. Με ταυτόχρονη πλήρη απουσία δυνατότητος (ή πρόθεσης;) επιβολής. Πλήρης απώλεια του ελέγχου των Δικτύων Ηλεκτρισμού. Αυτό έχει διαφύγει απο τους περισσότερους Λειτουργούς του Τύπου, αλλά οι χρεώσεις δικτύων στους λογαριασμούς και συνεπώς τα έσοδα και οι αποδόσεις κεφαλαίων των υπο ρύθμιση επιχειρήσεων έχουν εκτοξευθεί και η προοπτική είναι ότι δεν έχουμε δεί ακόμα τίποτα.
Η γενική εικόνα είναι ότι η ΡΑΑΕΥ, αντικειμενικά και ανεξάρτητα από πρόθεση, εργάζεται για τα συμφέροντα των παικτών και του κράτους και όχι των καταναλωτών - όπως στο μακρινό παρελθόν και η ICC. Είναι ακόμα χειρότερο - και εντυπωσιακό - το ότι υπάρχει μια ανομολόγητη και σιωπηρή συναίνεση στην αγορά ότι, όταν η ΡΑΕΕΥ παρεμβαίνει, κάνει συνήθως τα πράγματα χειρότερα - ενοχλεί χωρίς λόγο ακόμα και τους Παρόχους (πράγμα που ομολογουμένως μειώνει την πιθανότητα να ενεργεί απο πρόθεση).
Υπάρχει τεχνολογική πρόοδος που προβλέπεται ότι θα μπορούσε να κάνει τον ρυθμιστή στο ρεύμα περιττό; Υπάχουν τουλάχιστον δύο. Η μείωση των οικονομιών κλίμακος στην παραγωγή ρεύματος και οι συνέργειες μεταξύ των δικτύων ρεύματος και τηλεπικοινωνιών (άσε που θα έχουμε και τεχνητή νοημοσύνη!). Οι δυο αυτές εξελίξεις (βεβαίως με την βοήθεια πάντα της τεχνητής νοημοσύνης!) θα μειώσουν στο ελάχιστο τις περίφημες "αποτυχίες" της αγοράς οι οποίες είναι και η βασική δικαιολογία για την ύπαρξη ρύθμισης. Η μικρού μεγέθους διεσπαρμένη παραγωγή (και αποκεντρωμένη αποθήκευση!) και η δυνατότητα αμφίδρομης επικοινωνίας με τον καταναλωτή σε πραγματικό χρόνο είναι τα συστατικά μιας αγοράς των ονείρων των νεοφιλελεύθερων εραστών των αγορών. Στην προοπτική αυτή το κύριο εμπόδιο είναι η κρατική αδράνεια και παρέμβαση για την προστασία του status quo - των κατεστημένων συμφερόντων.
Υπάρχουν εναλλακτικές προτάσεις; Μπορούμε να καταργήσουμε την ΡΑΑΕΥ τώρα αμέσως; 'Όχι, αλλά αν το αποφασίσουμε δεν θα μας πάρει περισσότερα από 2 χρόνια (όσα θα πάρει και το DOGE να "διορθώσει" το αμερικανικό κράτος). Ο κύριος λόγος είναι ότι πριν καταργηθεί η ΡΑΑΕΥ θα πρέπει να ανασχεδιασθούν εκ βάθρων οι αγορές του ρεύματος. Η οποία θα είναι η μοναδική δραστηριότητά της (εκτός των διεκπεραιωτικών) στα 2 χρόνια μέχρι την κατάργησή της. Ανασχεδιασμός των αγορών στη ουσία σημαίνει πρώτα από όλα σαφή διαχωρισμό των ιδιωτικών απο τα δημόσια αγαθά που καλούνται να παρέχουν οι αγορές ρεύματος. Η μόνιμη ρυθμιστική διαδικασία, δηλαδή ο έλεγχος του ανταγωνισμού στις ανασχεδιασμένες αγορές - αν αυτός γίνει σωστά - θα είναι τόσο εύκολος και απλός ώστε να μπορεί να ανατεθεί ακόμα και στην ελληνική Επιτροπή Ανταγωνισμού μετά την διετία.
Ποια είναι τα δημόσια αγαθά στο ρεύμα; Η ασφάλεια τροφοδοσίας και η εξασφάλιση ενός ελάχιστου επιπέδου ισότιμης πρόσβασης στο ηλεκτρικό σύστημα όλων των Ελλήνων πολιτών (είτε ως παραγωγοί είτε ως καταναλωτές). Αυτά εξασφαλίζονται μέσω των δικτύων. Τα δίκτυα συνεπώς (και όχι η ΡΑΑΕΥ) θα αναλάβουν μελλοντικά την ευθύνη παροχής αυτών των αγαθών. Θα διαχωρισθεί η διαχειριστική από την επιτελική δραστηριότητα των σημερινών διαχειριστών των δικτύων. Η επιτελική δραστηριότητα θα ανατεθεί σε (ολιγομελείς!) κρατικές οντότητες και η διαχειριστική σε πλήρως ιδιωτικές επιχειρήσεις οι οποίες θα επιλέγονται με περιοδικές δημοπρασίες. Στις δημοπρασίες αυτές θα κερδίζει ο μειοδότης (ίσως περισσότεροι από ένας) που έχει δεσμευθεί να καλύψει τις προδιαγραφές λειτουργίας του συστήματος που έχουν θέσει οι κρατικοί διαχειριστές. Ούτε "επιτρεπόμενο" έσοδο ούτε σταθμισμένη απόδοση κεφαλαίου (Wacc) - ούτε τίποτα**.
Ο σχεδιασμός, εκτός απο την εξασφάλιση της παροχής δημόσιων αγαθών, θα περιλαμβάνει την αναδιοργάνωση των περιουσιακών δικαιωμάτων ώστε ο ανταγωνισμός να λειτουργεί όσο είναι δυνατόν ως αυτορύθμιση. Μεταξύ άλλων αυτό σημαίνει πλήρη ιδιωτικοποίηση της ΔΕΗ, αποεπένδυση της ΔΕΗ απο τον ΔΕΔΔΗΕ και τον ΑΔΜΗΕ, πλήρη ιδιοκτησιακό διαχωρισμό όλων των παρόχων απο τους παραγωγούς, η αποεπένδυση της ΔΕΗ απο τους υδροηλεκτρικούς σταθμούς. Μεταβατικές διατάξεις θα εξασφαλίζουν κατώτερο όριο τιμών γα την ΔΕΗ μέχρι το μερίδιο αγοράς της στην λιανική και ιδιαίτερα στην χαμηλή τάση να πέσει κάτω απο το 30% σε αριθμό μετρητών.
Είναι αλήθεια ότι όλα αυτά είναι μπελάς. Αλλά τα δύο χρόνια είναι - θεωρητικά τουλάχιστον - αρκετός χρόνος για να σχεδιασθεί η νέα αγορά ηλεκτρισμού στην Ελλάδα. Και αρκετός χρόνος για να καταφέρει το ¨Ε¨ της ΡΑΑΕΥ να δικαιολογήσει τον λόγο για τον οποίο κάποτε υπήρξε. Ο θαρραλέος πολιτικός που θα αποφασίσει να το προσπαθήσει (μαζί με τον Πανεπιστημιακό που θα αναλάβει να οδηγήσει την ΡΑΑΕΥ στα τελευταία 2 χρόνια της ζωής της) θα πρέπει να ξέρει ότι η μεταρρυθμιστική του φήμη θα περάσει τα σύνορα της χώρας - θα γίνει ευρωπαικός πρωταθλητής. Ου μην και ιδεολογικός ήρωας των απανταχού νεοφιλελεύθερων. Ούτε ψύλλος στον κόρφο του.
* Αν και, επειδή η γυναίκα του Καίσαρα πρέπει να είναι και να φαίνεται τίμια, θα πρέπει να εξηγηθεί το φαινόμενο ότι οι Διευθύνσεις ρυθμιστικών σχέσεων των υπο κρατικό έλεγχο παικτών της αγοράς αποτελούν συνήθως το επόμενο βήμα καριέρας για πρώην στελέχη της ΡΑΑΕΥ.
**Ενα σημαντικό θέμα (που ανάγεται τελικά σε εξασφάλιση της ασφάλειας τροφοδοσίας) είναι η καθιέρωση αγοράς δυναμικότητας. Ο γράφων είχε στο παρελθόν θετική γνώμη, η οποία όμως είναι υπο αναθεώρηση.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου