Αναμόρφωση τιμολογίων του ηλεκτρισμού: προυπόθεση για την ομαλή εξέλιξη της αγοράς των φωτοβολταικών

Ας προσπαθήσουμε να δούμε το μέλλον της φωτοβολταικής αγοράς. Με τον κίνδυνο να υποστούμε την μοίρα του αμερικανού δημοσιογάφου Lincoln Steffens που το 1920, μετά απο μια επίσκεψη στην τότε Σοβιετική Ενωση διακήρυξε: «Είδα το μέλλον - και δουλεύει!». 

Ας υποθέσουμε λοιπόν ότι στο μέλλον δεν υπάρχουν ειδικά τιμολόγια «έγχυσης-feed in» δηλαδή πώλησης στο ηλεκτρικό σύστημα της παραγωγής από φωτοβολταϊκά σε προνομιακές τιμές. Για κάποιο λόγο οι πολιτικοί τα κατάργησαν. Συγχρόνως όμως κατάργησαν και όλους τους περιορισμούς που έθεταν στην συνολική εγκατεστημένη ισχύ. Τα φωτοβολταϊκά εγχύουν πλέον στο σύστημα σε ευθύ ανταγωνισμό με όλες τις άλλες πηγές ενέργειας. Εφαρμόζεται η τακτική της «καθαρής μέτρησης-net metering» σύμφωνα με την οποία υπάρχει ένας μόνο μετρητής που «γυρνά ανάποδα» όταν η παραγωγή ενός σπιτιού από το φωτοβολταϊκό είναι μεγαλύτερη από την κατανάλωσή του. Δηλαδή το φωτοβολταϊκό «πουλά» στο σύστημα στην τιμή που θα πλήρωνε ο ιδιοκτήτης του σπιτιού για την κατανάλωσή του. Τέρμα στα έσοδα των 8,000 ευρώ τον χρόνο, τέρμα στην εξασφάλιση πρόσθετης σύνταξης για τους αγρότες, όχι πια αγοραπωλησίες αδειών με αδιαφανείς τρόπους, καταστροφή του κλάδου των φωτοβολταϊκών  απώλεια θέσεων εργασίας, μείωση της δραστηριότητας των ελληνικών τραπεζών (ας πούμε και ένα αστείο). Και βέβαια αποτυχία να φθάσουμε τους στόχους της ΕΕ για την συμμετοχή των ανανεώσιμων πηγών στην παραγωγή ενέργειας. Είναι άραγε έτσι?

Θα θέλαμε να επιχειρηματολογήσουμε ότι δεν είναι ακριβώς έτσι. Γιατί υπάρχει μια τουλάχιστον αγορά που λειτουργεί όπως περιγράψαμε χωρίς όμως καταστροφικές συνέπειες – κάθε άλλο. Αυτή είναι η Αμερικανική αγορά που φυσιολογικά έχει αναπτυχθεί πρώτα στις πολιτείες με την μεγαλύτερη ηλιοφάνεια. Στις ΗΠΑ (προς το παρόν τουλάχιστον) δεν υπάρχουν τιμές έγχυσης. Δεν υπάρχουν 25ετείς εμπορικές συμφωνίες με τις επιχειρήσεις ηλεκτρισμού. Δεν υπάρχει περιορισμός στην εγκατεστημένη ισχύ.

Η αμερικανική αγορά αναπτύσσεται γοργά, όντας από τις μεγαλύτερες στον κόσμο μακριά ακόμα βέβαια από την Γερμανία την «μητέρα» των ειδικών τιμολογίων έγχυσης. Γιατί όμως, θα ρωτήσει εύλογα κανείς να ασχοληθούμε με τον δεύτερο και να μην συνεχίσουμε να αντιγράφουμε τον πρώτο? Γιατί ο πρώτος οδεύει ταχύτατα – όσο πιο γρήγορα αντέχει η κυβέρνησή του το σχετικό πολιτικό κόστος- προς το αμερικανικό μοντέλο Η κωδική ονομασία είναι Grid Parity-Εξίσωση με το Δίκτυο. Το ίδιο έχουν αποφασίσει να κάνουν και οι δικοί μας πολιτικοί αλλά όπως είναι η συνήθειά τους το κρατούν θολό. Αρα το μέλλον μας περιμένει - δεν θα το αποφύγουμε!

Για να προετοιμαστούμε θα χρειαστεί να υιοθετήσουμε μια τουλάχιστον σημαντική θεσμική αλλαγή: να αναμορφώσουμε τα τιμολόγια ηλεκτρικής ενέργειας. Να τα κάνουμε να αντανακλούν όσο πιό πιστά γίνεται το οριακό και όχι το μέσο κόστος της ηλεκτρικής ενέργειας. Είναι η σημαντικότερη αναγκαία συνθήκη.

Τι σημαίνει πρακτικά αυτό? Η ηλεκτρική ενέργεια έχει διαφορετικό κόστος στην διάρκεια της ημέρας, των εποχών και του χρόνου. Κοστίζει μάλιστα περισσότερο όταν η φωτοβολταϊκή παραγωγή είναι στο φόρτε της - τα καλοκαιρινά μεσημέρια. Κοστίζει 3 και 4 (ακόμα και 10) φορές περισσότερο από ότι σήμερα τιμολογείται. Είναι απλό: Αν τιμολογήσουμε την ηλεκτρική ενέργεια όσο πραγματικά κοστίζει τη στιγμή που καταναλώνεται, η φωτοβολταϊκή παραγωγή, εγχύοντας με την μέθοδο του net metering, απολαμβάνει την τιμή που της αξίζει – τίποτα παραπάνω, τίποτα λιγότερο.  

Σήμερα στην Ελλάδα ένα οικιακό φωτοβολταϊκό εγχύει με τιμή 55 λεπτά του ευρώ ανεξάρτητα απο την χρονική στιγμή που το κάνει (αν μπορεί ακόμα και το βράδυ!). Στην Καλιφόρνια (περιοχή της εταιρείας ηλεκτρισμού PG&E)  στην περίοδο απο 1^η Μαίου έως 31^η  Οκτωβρίου στις ώρες μεταξύ 10:00 και 19:00 ένα οικιακό φωτοβολταϊκό μπορεί να πουλά σε τιμή που κυμαίνεται απο 28 μέχρι 45 λεπτά του δολαρίου.

Σε μια προσωμείωση που κάναμε (είναι στην διάθεση όποιου ενδιαφέρεται), ένας καταναλωτής στην Καλιφόρνια με χαμηλό προφίλ κατανάλωσης που εγκαθιστά φωτοβολταικό σύστημα επιλέγοντας το βασικό οικιακό ζωνικό τιμολόγιο που ισχύει στην περιοχή της PG&E, πουλά με μέση τιμή 26 λεπτά του δολαρίου, που είναι πολύ κοντά στο πλήρες κόστος της φωτοβολταϊκής παραγωγής του (με τις επιδοτήσεις που ισχύουν στη συγκεκριμένη πολιτεία). Το ζωνικό τιμολόγιο έχει τιμές που ξεκινούν απο 9,5 λεπτά του δολαρίου σε ώρες εκτός αιχμής και φθάνουν μέχρι 45 λεπτά σε ώρες αιχμής.

Η διαφορά σε έσοδα/κερδοφορία/απόδοση επένδυσης δεν καλύπτεται βέβαια. Ο λόγος που ο κάτοικος της Καλιφόρνιας εγκαθιστά το σύστημα είναι διαφορετικός απο αυτόν που κινητοποιεί τον Ελληνα. Εχει όμως επαρκή πλεονεκτήματα για να πάρει την απόφαση:

• Κλειδώνει μια σταθερή τιμή για την φωτοβολταική παραγωγή του για 15 χρόνια (όχι απο το κράτος ή την εταιρεία ηλεκτρισμού αλλά απο τον προμηθευτή τους συστήματος, έμμεσα απο τον χρηματοδότη).
• Η μέση τιμή που κλειδώνει είναι λίγο χαμηλότερη απο την μέση τιμή της ηλεκτρικής εταιρείας. Είναι τόσο χαμηλότερη όσο πιο πολύ καταναλώνει και όσο περισσότερο η κατανάλωση γίνεται στις ώρες αιχμής. (Βοηθούν και οι επιδοτήσεις, οι οποίες όμως δίνονται μια φορά στον χρόνο που γίνεται η επένδυση και το κράτος δεν μπορεί να τις πάρει πίσω!).
• Μειώνει την έκθεσή του στον κίνδυνο υπέρμετρης και απρόσμενης αύξησης της τιμής της ενέργειας που του πουλά η ηλεκτρική εταιρεία.
• Εγκαθιστά σύστημα ισχύος τόσης που χωρά η στέγη του γιατί συμφέρει να καλύψει ακόμα και μέρος της κατανάλωσής του (ακόμα και 2 kW- αυτό μεγαλώνει δραματικά το μέγεθος της εν δυνάμει αγοράς!) 
• Τέλος, είναι περήφανος που κάνει κάτι για το περιβάλον (όπως ακριβώς και ο Ελληνας ομόλογός του).

Ενω λοιπόν η ιδιωτική ωφέλεια εξακολουθεί να υπάρχει αλλά περιορίζεται, τα πλεονεκτήματα μιας πολιτικής τιμολογίων «Εξίσωσης με την Οριακή τιμή του Δικτύου» για την κοινή ωφέλεια είναι πολλαπλά:

• Δεν υπάρχει λόγος περιορισμού της ισχύος– άρα ο λόγος για μικροπολιτικές αποφάσεις (βλέπε αγρότες) και αδιαφανείς συνδιαλλαγές αγοραπωλησίας αδειών εκμηδενίζεται.
• Η αγορά εργάζεται με εξαιρετικά μειωμένο ρυθμιστικό κίνδυνο – αποφεύγονται περιπτώσεις Ισπανίας.
• Ο χρονικός ορίζοντας με το οποίον δουλεύει η αγορά επεκτείνεται γιατί η ζήτηση δεν μηδενίζεται με την εξαφάνιση των επιδοτούμενων τιμολογίων.
• Η αγορά μεγαλώνει με σωστό ρυθμό και επικεντρώνεται εκεί που πρέπει απο άποψη κοινωνικής ωφέλειας, δηλαδή στα κτίρια. Οι εγκαταστάσεις σε οικόπεδα δεν είναι πια συμφέρουσες.
• Οι καταναλωτές που δεν θέλουν ή δεν μπορούν να βάλουν φωτοβολταϊκό στην στέγη τους δεν επιβαρύνονται πλέον με τη  σχετική χρέωση στους λογαριασμούς του ρεύματος.
• Εξυπηρετείται και εκπληρώνεται με τον επωφελέστερο οικονομικά τρόπο ο στόχος της νομοθεσίας που είναι η κάλυψη των αναγκών κατανάλωσης κάθε σπιτιού από την εγκατάστασή του. Στόχος που αποτελεί και την δικαιολόγηση της μη φορολόγησης της αξίας της παραγωγής του.
• Ο εν δυνάμει όγκος της αγοράς των φωτοβολταϊκών σε κτίρια μεγαλώνει γιατί το μέγεθος του «βέλτιστου» ή «κατάλληλου» συστήματος μειώνεται, άρα πολύ περισσότερες στέγες κτιρίων  μπορούν να χρησιμοποιηθούν.

Υπάρχει ζωή και μετά τα ειδικά τιμολόγια έγχυσης (Feed In Tariffs). Οι πρωτοπόρες στα φωτοβολταϊκά πολιτείες των ΗΠΑ δείχνουν τον δρόμο της Εξίσωσης με την Οριακή Τιμή του Δικτύου (Grid Parity on Marginal Price Terms) Υπάρχουν πολλοί λόγοι για να αναμορφωθούν τα τιμολόγια του ηλεκτρικού ρεύματος. Η φυσική, ομαλή εξέλιξη της αγοράς φωτοβολταϊκών είναι ένας από τους σημαντικότερους.