Ο κύριος Υπουργός σε Πανικό - η Αγορά Όχι

Το κράτος, εκπροσωπούμενο από τον κύριο Υπουργό ΠΕΝ, εμφανίζει συμπτώματα πανικού. Προβαίνει σε δηλώσεις και υπόσχεται ότι θα λάβει αποφάσεις για να προστατεύσει τον λαό από τις τιμές του ρεύματος που αυξάνονται. Αποφάσεις που είναι ανορθολογικές, άδικες, αποπροσανατολιστικές και δίνουν λάθος κίνητρα στους καταναλωτές και στους Παραγωγούς. Κυρίως όμως είναι άχρηστες.

Η αγορά ρεύματος αποδεικνύει ότι είναι άχρηστες. Ήδη ένας Προμηθευτής ανακοίνωσε ότι θα διατηρήσει τις τιμές του για τον Αύγουστο σταθερές (θα επιδοτηθούν άραγε οι πελάτες του;) και αναμένεται ότι θα ακολουθήσουν και άλλοι. Είτε ακολουθώντας το παράδειγμά του είτε προσφέροντας ελκυστικά σταθερά τιμολόγια. 

Ο Προμηθευτής αυτός κάνει απλώς την δουλειά του ως Προμηθευτής. Κατανοεί (ευτυχώς) ότι ο λόγος για τον οποίο υπάρχει είναι να εξομαλύνει την μεταβλητότητα των τιμών για τους καταναλωτές. Από την αρχή της χρονιάς, με την ταχύτατη πτώση της τιμής του φυσικού αερίου (και την βοήθεια του δεσπόζοντα παρόχου στην αγορά) έχει απολαύσει υψηλότατα επίπεδα μικτού κέρδους (πάνω από 20% κατά την εκτίμηση του allazorevma.gr). Αποφασίζει συνεπώς ορθολογικά να θυσιάσει ένα μέρος των κερδών αυτών, γνωρίζοντας (ή εκτιμώντας) ότι το φαινόμενο είναι προσωρινό. Δεν θα βάλει σε κίνδυνο την συνολική κερδοφορία του και συγχρόνως  θα βοηθήσει να διατηρηθεί (ή και να αυξηθεί) η πελατειακή του βάση. 

Είναι σημαντικό οι πολίτες να κατανοήσουν ότι η πολιτική απόφαση (που έχει ληφθεί σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης) να χρησιμοποιήσουμε τον θεσμό των αγορών στο ρεύμα υπονομεύεται συστηματικά από το ελληνικό κράτος - δηλαδή από τους πολιτικούς μας ηγέτες. Για τους οποίους κριτήριο για την λήψη των αποφάσεων δεν είναι το γενικό καλό αλλά ο φόβος του πολιτικού κόστους.

Η μόνη ευθύνη που έχει το κράτος είναι να θέτει κανόνες ώστε η αγορά να λειτουργεί ομαλά. Η αγορά λειτουργεί ομαλά όταν υπάρχουν τα κατάλληλα κίνητρα (ή αντικίνητρα) στους συμμετέχοντες ώστε, προσπαθώντας ο καθένας να μεγιστοποιήσει το προσωπικό του όφελος να καταλήγει (χωρίς καν να έχει την πρόθεση) - να εξυπηρετεί το κοινό καλό.  Είναι αυτό που ονομάζουμε "υγιής ανταγωνισμός".

Ο Υπουργός όχι μόνο αδιαφορεί για την ύπαρξη αλλά φαίνεται ότι επιδιώκει την ανυπαρξία ανταγωνισμού στην αγορά. Από την άλλη μεριά αρκεί ο λιγοστός (σχεδόν σε επίπεδο δυοπωλίου) ανταγωνισμός για να εξομαλύνει την μεταβλητότητα στην αγορά αγνοώντας την Υπουργική επιδότηση. Η οποία κινδυνεύει να γελοιοποιηθεί, δεδομένου ότι οι τιμές της χονδρικής φαίνεται να επανέρχονται σε πιο χαμηλά επίπεδα καθιστώντας την ανάγκη επιδότησης αμελητέα - μέχρι και μηδενική.

Ιεραρχία των Παρόχων: Παγωμένη η Χρωματιστή Αγορά Ρεύματος

Η Ρυθμιστική Αρχή Αποβλήτων κλπ. (ΡΑΑΕΥ) δημοσίευσε τις αναφορές της για την λιανική αγορά ηλεκτρισμού μέχρι τον Απρίλιο του 2024 (με θαυμαστή συνέπεια το κάνει πλέον ανά δύο μήνες - να μην την βασκάνουμε). Τα στοιχεία σχετικά με τον αριθμό μετρητών που εκπροσωπεί κάθε Πάροχος στην Χαμηλή Τάση παρουσιάζονται στον παρακάτω Πίνακα, όπου φαίνεται η εξέλιξη στα μερίδια αγοράς το τελευταίο δωδεκάμηνο - από 30/4/23 έως 30/4/24. Οι παρατηρήσεις μας:

Η δεσπόζουσα θέση του υπό κρατικό έλεγχο Παρόχου (ΔΕΗ) στην Χαμηλή Τάση, με το 72,24% των μετρητών την 30/4/24, παραμένει συντριπτική και σταθερή (ήταν 72,94% στις 30/4/23). Η ΔΕΗ είχε 5.565.818 πελάτες στην Χαμηλή Τάση την 30/4/24, 27.000 λιγότερους από ότι την 30/4/23.

Ο Πάροχος που έχει την εντονότερη δραστηριότητα συνεχίζει να είναι η Ζενίθ που είναι πρωτοπόρος στον αριθμό νέων πελατών (+48.000), με την nrg (+23.000)  και το Φυσικό Αέριο (+23.000) να είναι δεύτεροι. Ο Ήρων (+3.000) ακολούθησε ασθμαίνοντας. Ο Πάροχος Καθολικής Υπηρεσίας επέδειξε αξιοπρόσεκτη σταθερότητα χάνοντας μόλις 3.600 "πελάτες" στο δωδεκάμηνο, παραμένοντας στην 7η θέση της ιεραρχίας. Ο μεγαλύτερος σε αριθμό μετρητών εναλλακτικός Πάροχος είναι η Protergia. Μέσα στο δωδεκάμηνο όμως, οι μετρητές που εκπροσωπεί μειώθηκαν (-11.000). Απώλειες στο 12μηνο είχαν και η Volton (-8.000), η  Elpedison (-4.000) και η Volterra (-3.500). Οι δύο μικροί της αγοράς αντίθετα έδωσαν σημεία ζωής: Elin  και We Energy με αύξηση περίπου 1.000 μετρητών ο καθένας.

Η εικόνα της αγοράς εξακολουθεί να είναι απογοητευτική. Ο συνολικός αριθμός πελατών που προσέλκυσαν οι εναλλακτικοί Πάροχοι (περίπου 80.000 συνολικά) ήταν πολύ μικρότερος από όλες τις προηγούμενες χρονιές (από το 2015 που τηρούμε στοιχεία για την αγορά) και η δεσπόζουσα θέση της υπό κρατικό έλεγχο Επιχείρησης εξακολουθεί να είναι συντριπτική. Το επίπεδο του ανταγωνισμού, όπως μετριέται από τον Herfindahl Hirschman Index (σε αριθμό μετρητών) εξακολουθεί να είναι στο 0,54 που αντιστοιχεί σε αγορά με χαρακτηριστικά δυοπωλίου (ισοδύναμο 1,9 παικτών).

Σε πιο βραχυπρόθεσμο ορίζοντα, στους τέσσερεις πρώτους μήνες του 2024, τους μήνες δηλαδή της εφαρμογής των "χρωματιστών" τιμολογίων, το μερίδιο αγοράς της ΔΕΗ έμεινε πρακτικά σταθερό αλλά ο αριθμός των μετρητών που εκπροσωπεί στην Χαμηλή τάση αυξήθηκε (+2.000). Η Elpedison εξακολουθεί να έχει σημαντικές απώλειες (-11.000) ενώ οι άλλοι δυο από τους "μεγάλους" είχαν μικρότερες , η Protergia (-1.000) και ο Heron (-3.500). Οι θυγατρικές των εταιρειών αερίου είχαν θετικό πρόσημο - με την Zeniθ να εξακολουθεί την περσινή πορεία (+18.000) και το Φυσικό Αέριο να ακολουθεί (+8.000). Η Volton είχε μετά από καιρό θετική τάση (+1.100) αλλά θετικό αποτέλεσμα είχαν και οι μικροί Elin (+1.600) και We Energy (+600).

Τα στοιχεία του πρώτου τετράμηνου με χρωματιστά τιμολόγια δείχνουν ότι το κράτος απέτυχε οικτρά στην (υποτιθέμενη) προσπάθεια για ενίσχυση του ανταγωνισμού. Κύριος υπαίτιος είναι η (πολυεθνική ή ακριβέστερα παμβαλκανική προς το παρόν) δεσπόζουσα επιχείρηση ηλεκτρισμού (η ΔΕΗ). Το γράμμα δεν είναι ανάγκη να σταλεί στην κυρία Φον ντερ Λάιεν αλλά στον κύριο Σκυλακάκη. Αυτός πρέπει να κάνει κάτι επειγόντως - εκτός από επιδοτήσεις γιατί αυτές δεν βοηθούν τον ανταγωνισμό..

Τιμές Ρεύματος - Αλλού τα Κακαρίσματα...

...και αλλού γεννούν οι κότες. Η λαϊκή θυμοσοφία μας ήρθε στο μυαλό αναλύοντας την εξέλιξη των τιμών του ρεύματος για τους οικιακούς καταναλωτές. Συγκρίναμε τον μέσο όρο των τιμών του Α' επταμήνου του 2023 με αυτόν του ίδιου επταμήνου του 2024. Τα αποτελέσματα της ανάλυσης, που φαίνονται στον παρακάτω πίνακα μας εξέπληξαν - για το μέγεθός τους και όχι την τάση τους που ήταν λίγο πολύ αναμενόμενη.

Η τιμή του ρεύματος, σύμφωνα με τον Δείκτη Τιμών που καταρτίζει το allazorevma.gr από το 2019, έπεσε τους επτά πρώτους μήνες του 2024 σε σύγκριση με τους ίδιους μήνες του 2023 κατά 1,7% (Σημειωτέον  ότι το 2023 υπήρχε επιδότηση που ελήφθη υπόψη στους υπολογισμούς). Αυτή όμως η μικρή πτώση ήταν το άθροισμα μιας πολύ μεγαλύτερης πτώσης στο ανταγωνιστικό κομμάτι της τιμής (στο οποίο εστιάζει το κράτος την πολιτική επιδοτήσεων και την επικοινωνιακή του δράση) και μιας ακόμα μεγαλύτερης ανόδου των ρυθμιζόμενων  χρεώσεων. Για την οποία τηρείται σιωπή του τάφου στον δημόσιο διάλογο.

Δεδομένου ότι η αύξηση των ρυθμιζόμενων είναι μόνιμη (και αντιστρόφως αναδιανεμητική) και η επιδότηση προσωρινή, ελπίζουμε ότι η παρουσίαση των στοιχείων αυτών θα ανοίξει την  συζήτηση ώστε να περιληφθούν και οι ρυθμιζόμενες χρεώσεις, που πολύ σύντομα (και συντομότερα για τους μικρότερους καταναλωτές) θα πλησιάσουν το 50% της συνολικής τιμής του ρεύματος. Αν το κράτος έχει λόγο να επέμβει στο ανταγωνιστικό μέρος των χρεώσεων, έχει υποχρέωση να παρέμβει στο ρυθμιζόμενο - γιατί το ελέγχει πλήρως. Συνεπώς είναι ο μοναδικός υπεύθυνος να λογοδοτεί γι' αυτό στο καταναλωτικό κοινό. Όπου δεν υπάρχουν λαίμαργοι ιδιώτες (ή μήπως υπάρχουν;) διεθνείς τιμές φυσικού αερίου, γεωπολιτικές εξελίξεις και ότι άλλο σκαρφίζεται για να αποσείσει τις ευθύνες του.

Η Επιδότηση στο Ρεύμα Είναι μια (Πολύ) Κακή Ιδέα - Υπάρχουν Καλύτερες

Η επιδότηση που αποφάσισε να δώσει στους οικιακούς καταναλωτές η κυβέρνηση είναι λανθασμένη πολιτική για τόσο πολλούς λόγους που είναι δύσκολο να καταγραφούν όλοι. Αν μάλιστα προστεθούν στα λάθη και οι παραλήψεις, η εικόνα είναι απογοητευτική (για να χρησιμοποιήσουμε ένα μετριοπαθή όρο). Παραθέτουμε ένα προκαταρκτικό κατάλογο των λαθών που εμπλουτίζεται και με ένα κατάλογο προτάσεων ώστε να αντιμετωπισθεί εκ των προτέρων τυχόν μομφή για άγονη "γκρίνια".

Το μεγαλύτερο λάθος είναι ότι η επιδότηση δεν είναι αναγκαία. Αυτό γίνεται φανερό αν συγκριθεί το πρόβλημα της (προσωρινής) αύξησης των τιμών στην χονδρική με την (μόνιμη) αύξηση της χρέωσης δικτύου διανομής από πέρσι τον Μάϊο (και ακόμα μια φορά από 1/1/24). Η οποία αύξησε τον λογαριασμό του μέσου καταναλωτή κατά 8% περίπου και μάλιστα επιβαρύνοντας τους μικρότερους καταναλωτές περισσότερο γιατί μετατρέπεται ουσιαστικά σε πάγια χρέωση. Αν δεν δόθηκε επιδότηση για την χρέωση δικτύου γιατί δίνεται για την χονδρική*;

Η επιδότηση υπονομεύει την πρόσφατη τάση της αγοράς προς εξομάλυνση μειώνοντας το κίνητρο των καταναλωτών να επιλέξουν σταθερά τιμολόγια. Το κράτος επιμένει στην προώθηση των μεταβλητών τιμολογίων δηλαδή αυτών που λειτουργούν με ρήτρες αναπροσαρμογής (που μετονομάστηκαν σε "μηχανισμό διακύμανσης"). Οδηγεί έτσι σε υποτροπή ένα μεγάλο πρόβλημα της αγοράς τα τελευταία χρόνια - την σύγχυση των καταναλωτών που τους οδηγεί σε αδράνεια.

Η επιδότηση στην τιμή της κιλοβατώρας είναι κοινωνικά άδικη. Γιατί επιβαρύνει με ίδιο τρόπο την κατανάλωση μικρών και μεγάλων καταναλωτών δηλαδή πλουσίων και φτωχών. Υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός καταναλωτών που - αν καταδεχθεί να ρίξει μια ματιά στον λογαριασμό του του Αυγούστου - το ποσό της επιδότησης θα του προκαλέσει κυνικό γέλωτα. Έτσι, η επιδότηση αυτή όχι μόνο είναι άδικη αλλά είναι πιθανόν να συντρίψει και κάθε ρεκόρ αναποτελεσματικότας (Η μικρότερη ωφέλεια για το μεγαλύτερο κόστος)

Είναι επίσης προφανές ότι η ογκομετρική επιδότηση μειώνει το κίνητρο για εξοικονόμηση. Υποθέτουμε ότι υπάρχουν αρκετοί επαρκώς ενημερωμένοι καταναλωτές που είναι σε θέση να διακρίνουν την υποκρισία. Για τους περισσότερους, η συχνή (και πλέον ορθολογικά προσδοκώμενη) επανάληψη της τακτικής των επιδοτήσεων μειώνει το κίνητρο για ορθολογική χρήση του ρεύματος.

Το κράτος στον πανικό του κάνει κάτι ακόμα χειρότερο. Παραπλανά τους καταναλωτές σχετικά με τις αιτίες του προβλήματος. Οι διεθνείς τιμές του φυσικού αερίου δεν αποτελούν πλέον άλλοθι. Επιστρατεύονται λοιπόν περίπλοκες θεωρίες που παρουσιάζονται με τρόπο που η συντριπτική πλειοψηφία των πολιτών δεν είναι σε θέση να κατανοήσει. Θεωρίες οι οποίες αναζητούν ένα άλλο άλλοθι - που το κυριότερο χαρακτηριστικό του είναι το ότι δεν βρίσκεται υπό τον έλεγχο της ελληνικής κυβέρνησης (αυτό εξηγεί και την υποβάθμιση της πλατιάς ενημέρωσης για την αύξηση στις χρεώσεις δικτύου- γι' αυτές είναι πολύ δυσκολότερο να βρεθεί εξωγενές άλλοθι)

Το κράτος για να χρηματοδοτήσει την επιδότηση επιβάλει "ξαφνικό" φόρο στους παραγωγούς. Στρεβλώνει έτσι περισσότερο μια ήδη στρεβλή αγορά. Ο ξαφνικός φόρος "ουρανοκατέβατων" κερδών Windfall Tax) έχει οικονομική λογική (δεν επηρεάζει τα κίνητρα των επιχειρήσεων οπότε έχει μηδενική φύρα για την κοινωνική ευημερία). Μόνο όμως όταν είναι πραγματικά ξαφνικός. Υπάρχει περίπτωση Έλληνας παραγωγός ρεύματος να πιστέψει ότι ο ξαφνικός αυτός φόρος δεν θα επανέλθει με συστηματικό τρόπο στο μέλλον; Αμφιβάλουμε ότι υπάρχει. Τι κάνει λοιπόν ορθολογικά σκεπτόμενος; Μακροπρόθεσμα ετοιμάζει την αντεπίθεση - το κράτος τώρα του χρωστάει κάτι περισσότερο. Η βραχυπρόθεσμη όμως αντίδρασή του μοιάζει με μαύρο ανέκδοτο. Από την ημέρα που το κράτος προειδοποίησε ότι θα λάβει μέτρα μέχρι την ημέρα που τα ανακοίνωσε φρόντισε να εκτοξεύσει την χονδρική τιμή στα αστέρια - ενώ το κράτος πανικοβλημένο έδινε στην δεσπόζουσα επιχείρηση που ελέγχει την εντολή να βάλει μπροστά τα λιγνιτικά! (Καλό το Net Zero αλλά καλύτερη η πολιτική μας επιβίωση). Αξίζει να σημειωθεί ότι με την μέση τιμή της χονδρικής τον Ιούλιο στα 110 ευρώ, όταν προειδοποίησε ότι θα επέμβει η κυβέρνηση, η επίπτωση στα τιμολόγια θα ήταν αμελητέα. Με την μέση τιμή της χονδρικής όμως στα 137, όπως ανέβηκε μετά την προειδοποίηση, το πρόβλημα πήρε διαστάσεις μεγαλειώδους αυτογκόλ!

Το να καταγράφει κανείς τα λάθη της πολιτικής των επιδοτήσεων είναι τόσο εύκολο όσο να "κλέβει εκκλησία" (σχήμα λόγου - ούτε αυτό είναι τόσο εύκολο πλέον). Θέτουμε λοιπόν μια νέα πρόκληση στο παρόν. Προσπαθούμε να απαντήσουμε στο ερώτημα: Τι δέον γενέσθαι κατά την άποψή μας; Ιδού ορισμένες σκέψεις:

Αν το κράτος θεωρεί ότι πρέπει να επιδοτηθεί το ρεύμα, η επιδότηση θα πρέπει να δίνεται μόνο από τον κρατικό προϋπολογισμό. Το ποσό της επιδότησης θα πρέπει να εξασφαλίζει την πρόσβαση σε μια ελάχιστη κατανάλωση (και όχι να επιδοτεί την γενική κατανάλωση). Αυτό σημαίνει ένα σταθερό ποσό ίσο για κάθε οικογένεια. Πιθανόν θα αρκούσε μια τροποποίηση προς την κατεύθυνση αυτή του υπάρχοντος καθεστώτος σχετικά με το κοινωνικό τιμολόγιο (αυτός είναι και ο δρόμος για τον φόρο - και το "μέρισμα" άνθρακα).

Το κράτος πρέπει να προωθήσει την επιλογή σταθερών τιμολογίων από τους καταναλωτές. Όπως μετέφερε χωρίς να ρωτήσει κανένα σε πράσινα τιμολόγια όλους τους καταναλωτές, προτείνουμε να τους μεταφέρει (από 1/1/25; νωρίτερα;) όλους σε μπλε τιμολόγια. Τα σταθερά τιμολόγια πρέπει να γίνουν τα τιμολόγια προεπιλογής/αναφοράς. Ειδικά το μπλε τιμολόγιο του υπό κρατικό έλεγχο δεσπόζοντα παρόχου θα πρέπει (αυτό και μόνο) να υπόκειται σε κοστολογικό έλεγχο που να θέτει κάτω όριο στην τιμή του ώστε το μικτό περιθώριο του Παρόχου να είναι ίσο ή μεγαλύτερο από αυτό ενός (θεωρητικά) νεοεισερχόμενου στην αγορά (ο γράφων το έχει υπολογίσει σε 40%). Μέχρι να πέσει το μερίδιο αγοράς του (σε μετρητές) στο 35% (από το 73% που βρίσκεται εδώ και τρία τουλάχιστον χρόνια). Προφανώς οι Πάροχοι θα μπορούν να προσφέρουν, αν οι καταναλωτές τα επιλέξουν, ότι άλλο χρώμα επιθυμούν (ο γράφων έχει την άποψη ότι η κατάργηση των χρωμάτων θα ήταν μια πρώτη επικοινωνιακή νίκη για το νέο καθεστώς- και όπως θα φανεί παρακάτω έχει και μια πρακτική χρησιμότητα)

Ταυτόχρονα προτείνεται η εγκατάσταση των έξυπνων μετρητών να γίνει με πρωτοβουλία των προμηθευτών. Η εγκατάσταση αυτή θα πρέπει να γίνεται με προεπιλογή δυναμικών (πορτοκαλί) τιμολογίων. Ο καταναλωτής θα μπορεί βέβαια να επιλέξει όποιο άλλο τιμολόγιο επιθυμεί. Ο προμηθευτής ελπίζει κανείς ότι θα προσπαθήσει να πείσει τον πελάτη του για τα πλεονεκτήματα του έξυπνου μετρητή αλλά κυρίως του δυναμικού τιμολογίου (η διεθνής εμπειρία λέει ότι θα το καταφέρει για το 10% από αυτούς - αλλά δουλειά του είναι να ανακαλύψει και να εστιάσει στους early adopters). Η πρόταση αυτή λύνει τόσα πολλά προβλήματα σχετικά με το έργο των έξυπνων μετρητών, που θα χρειαστεί ιδιαίτερο χειρισμό - σε άλλο κείμενο.

Μέχρι να εγκατασταθούν οι έξυπνοι μετρητές πρέπει να εξασφαλιστεί η ελκυστικότητα των ζωνικών τιμολογίων τόσο για τους καταναλωτές όσο - κυρίως - για τους Παρόχους. Οι οποίοι με τον υπάρχοντα κώδικα συναλλαγών δεν έχουν κανένα λόγο να προωθήσουν ζωνικά τιμολόγια. Ίσως αυτό υλοποιηθεί με το ήδη ανακοινωμένο μεσημεριανό τιμολόγιο δεδομένου ότι είναι προαπαιτούμενο για την εφαρμογή του.

Ο γράφων πιστεύει ότι ο πολιτικός (ή το κόμμα) πού θα αποπέμψει τις χρεώσεις Δήμων και ΕΡΤ από τους λογαριασμούς ρεύματος θα εισπράξει μια ιστορικού μεγέθους πολιτική ωφέλεια. Για τον λόγο αυτό καταγράφεται η πρόταση αυτή χωρίς περαιτέρω ανάλυση που, εάν χρειαστεί, θα γίνει σε αυτοτελές κείμενο.

Η πρόσφατη διενέργεια δημοπρασιών πιστοποιητικών προέλευσης για παραγωγούς με ΑΠΕ από τον ΔΑΠΕΕΠ, δημιουργεί μια σημαντική ευκαιρία για κατάργηση - ή τουλάχιστον δραστική μείωση του υποχρεωτικού ΕΤΜΕΑΡ. Οι καταναλωτές θα καλύπτουν όλο (ή μέρος) του ποσού της επιδότησης των ΑΠΕ με εθελούσια επιλογή "πράσινων" τιμολογίων στα οποία η ελληνική αγορά έχει σημαντική καθυστέρηση σε σύγκριση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες (θα πρέπει βέβαια να καταργηθεί ο χρωματισμός των τιμολογίων γιατί το πράσινο χρώμα έχει "καπαρωθεί" κατά λάθος για άλλο τύπο τιμολογίων)

Ένα σημαντικό πρόβλημα στην αγορά ρεύματος (μεγαλύτερο κατά την άποψη του γράφοντος κατά μια τάξη μεγέθους από τις ρευματοκλοπές) είναι ο μεγάλος αριθμός των καταναλωτών που αποφεύγουν να πληρώσουν. Μεταφέρονται στον Προμηθευτή Καθολικών Υπηρεσιών, ο οποίος εδώ και χρόνια έχει 200.000 πελάτες από τους οποίους το 80% δεν πληρώνουν τους λογαριασμούς τους (ένας πρόχειρος υπολογισμός είναι ότι το κόστος που επιφέρουν στο σύστημα είναι της τάξεως των 200 εκατομμυρίων ευρώ ετησίως - ποσό που μπορεί να υπολογιστεί με πολύ μεγαλύτερη ακρίβεια από ότι το κόστος των ρευματοκλοπών). Είναι περίεργο που οι πολιτικοί δεν φαίνεται να ευαισθητοποιούνται από το γεγονός αυτό. Ο γράφων έχει προτείνει εδώ και χρόνια - και συνεχίζει να προτείνει - την χρήση προπληρωμένων μετρητών για ασυνεπείς καταναλωτές αντί της απειλής της διακοπής του ρεύματος - την οποία δεν φαίνεται να παίρνουν σοβαρά.

Για να εξασφαλιστεί ο μέγιστος δυνατός βαθμός ανταγωνισμού στην χονδρική αγορά ρεύματος το κράτος πρέπει να κάνει τις εξής κινήσεις

• Προώθηση των διασυνδέσεων της χώρας με τις όμορες χώρες με προτεραιότητα έναντι των υποβρύχιων διασυνδέσεων. Πρέπει να τεθεί ο στόχος (που είναι άλλωστε Ευρωπαϊκός) η δυναμικότητα των διασυνδέσεων να ανέβει σε ποσοστό μεγαλύτερο του 50% της εγκατεστημένης ισχύος της χώρας (Πότε θα πάρει σάρκα και οστά αυτός ο περίφημος ενεργειακός διάδρομος γεωστρατηγικής σημασίας για τον οποίο ο υπό κρατικό έλεγχο Δεσπόζων Πάροχος θυσίασε 2 σχεδόν δισεκατομμύρια από το υστέρημά μας ως μετόχων;)
• Πλήρης αποεπένδυση της ΔΕΗ από τον ΔΕΔΔΗΕ και τον ΑΔΜΗΕ. Απαίτηση για λογιστικό τουλάχιστον διαχωρισμό των δραστηριοτήτων παραγωγής και προμήθειας ρεύματος για όλους τους καθετοποιημένους. Πλήρης διαχωρισμός των δραστηριοτήτων της ΔΕΗ σε σχέση με τις τηλεπικοινωνίες.
• Θεσμοθέτηση και υλοποίηση αγοράς δυναμικότητας (capacity market). Αυτή η λύση έχει ορισμένες αντενδείξεις: α) υπόκειται σε κρατική επιρροή και β) δεν αρέσει στην ΕΕ. Αλλά ως προς το α) ο βρεμένος την βροχή δεν την φοβάται και ως προς το β) είμαστε καλοί στο να παίρνουμε εξαιρέσεις. Ο βασικός λόγος για την θεσμοθέτηση της αγοράς αυτής είναι για να εξασφαλιστεί η μελλοντική ανάπτυξη του συστήματος με στοιχειωδώς ορθολογικό τρόπο. Το παράδειγμα και η εμπειρία της Μ. Βρετανίας που χρησιμοποιεί την μέθοδο αυτή εδώ και πολλά χρόνια είναι εξαιρετικά ενθαρρυντική. Στο βρετανικό σύστημα δεν επιβιώνει (ή δεν προχωρά την επένδυσή του) παραγωγός που δεν καταφέρνει να εξασφαλίσει στην σχετική δημοπρασία μελλοντική αμοιβή για παροχή υπηρεσιών δυναμικότητας στο σύστημα. (Η αγορά αυτή θα υποκαταστήσει τα αλήστου μνήμης ΑΔΙ - Αποδεικτικά Διαθεσιμότητας Ισχύος - τα οποία κατήργησαν οι Θεσμοί και ζητούν επιμόνως πάλι οι παραγωγοί. Οι θεσμοί πρέπει να είχαν παρατηρήσει ότι η - διοικητικά καθοριζόμενη - τιμή των ΑΔΙ στην Ελλάδα ήταν υπερδιπλάσια από την τιμή της Βρετανικής δημοπρασίας σε ένα σύστημα που η αιχμή του ήταν στάσιμη επί χρόνια).

Ριζική αναθεώρηση διαδικασίας ελέγχου ρυθμιζόμενων χρεώσεων. Οι πληροφορίες που δημοσιοποιούνται σχετικά με τις διαδικασίες καθορισμού από την ΡΑΑΕΥ των απαιτούμενων εσόδων των διαχειριστών δικτύων δημιουργούν την αίσθηση ότι έχει χαθεί ο έλεγχος. Ο ΔΕΔΔΗΕ πήρε το 2023 την πρωτοφανή στα χρονικά αύξηση του 25% περίπου και οι Διαχειριστές υποβάλουν αιτήματα για σταθμισμένο κόστος κεφαλαίου πάνω από 8% - περίπου διπλάσιο από ανάλογες επιχειρήσεις στην Ευρώπη. Ίσως θα ήταν καλό να δοθεί υπεργολαβία σε αλλοδαπές επιχειρήσεις συμβούλων η διαδικασία ώστε να μειωθεί η σχετική πίεση στα στελέχη της ΡΑΑΕΥ. Ακόμα καλύτερο θα ήταν να ζητηθεί από διεθνούς κύρους ανεξάρτητους εμπειρογνώμονες μια πιο ριζική αναθεώρηση της μεθοδολογίας. Ειδικά της απαρχαιωμένης μεθόδου υπολογισμού του σταθμισμένου κόστους κεφαλαίου. Θα πρέπει να τεθεί η ερώτηση: Γιατί (και σε ποιο βαθμό) πρέπει το κόστος κεφαλαίου των διαχειριστών δικτύων να είναι διαφορετικό από την απόδοση των μακροχρόνιας διάρκειας τίτλων του δημοσίου; Ποιοι είναι οι πρόσθετοι κίνδυνοι που αναλαμβάνει ο Διαχειριστής και δικαιολογούν μια διαφορά 500 μονάδων βάσης; (3,5% έναντι 8,5% - οι 500 μονάδες βάσης για τον ΔΕΔΔΗΕ στοιχίζουν πάνω από 200 εκατομμύρια ευρώ τον χρόνο). Οι λειτουργικές δαπάνες του ΔΕΔΔΗΕ (και του ΑΔΜΗΕ) θα πρέπει να τεθούν επίσης σε στενότερο έλεγχο. Η βρετανική εμπειρία και εδώ μπορεί να είναι χρήσιμη. Οι πολιτiκοί μας θα πρέπει να μας εξηγήσουν γιατί δεν επέμεναν να χρησιμοποιηθεί στην χώρα μας το περίφημο πετυχημένο σύστημα ρυθμιστικού ελέγχου CPI-X (αύξηση εσόδων ίση με τον πληθωρισμό μείον ένα παράγοντα αύξησης της παραγωγικότητας/μείωσης του κόστους) που εξασφάλιζε αύξηση της παραγωγικότητας και πτώση των τελών χρήσης του δικτύου παρέχοντας ταυτόχρονα κίνητρο για αύξηση των κερδών των επιχειρήσεων (τόσα πολλά κέρδη που όταν ανέλαβε ο Blair  επέβαλε Windfall Tax χωρίς οι ιδιώτες μέτοχοι να βγάλουν τσιμουδιά)

Αν ο αναγνώστης έφθασε στο σημείο αυτό του κειμένου έχει ελπίζω πεισθεί ότι το κράτος τα έχει κάνει όλα λάθος (θάλασσα!) και ότι - επειδή ελέγχει άμεσα ή έμμεσα το 70% του κόστους του ρεύματος, όχι μόνο δεν χρειάζεται να επιδοτεί το ρεύμα, αλλά, παίρνοντας ορισμένες γενναίες (μεταρρυθμιστικές!) αποφάσεις, μπορεί να μειώσει την τιμή του αγαθού μακροπρόθεσμα σε επίπεδα 20-30% χαμηλότερα από τα σημερινά. Το μέλλον συνεπώς προβλέπεται ευοίωνο - δεν έχω ακούσει Έλληνα πολιτικό που να μην δηλώνει γενναίος μεταρρυθμιστής!

* Με την υπόθεση ότι η μέση χονδρική θα έχει αύξηση 40% τον Ιούλιο και ότι η ΔΕΗ θα ακολουθήσει την εκπτωτική πολιτική του προηγούμενου μήνα (31% στην βασική τιμή) το πράσινο τιμολόγιό της θα διαμορφωνόταν σε 161 από 136  ευρώ την μεγαβατώρα τον προηγούμενο μήνα (25 ευρώ ακριβότερο-το ρεύμα θα στοίχιζε 8 ευρώ περισσότερα - από 40 σε 48 ευρώ μήνα για ένα μέσο καταναλωτή). Η αύξηση των χρεώσεων δικτύου που ισχύει από 1/6/23 (και αυξήθηκε ακόμα μια φορά από 1/1/24) για τον μέσο καταναλωτή (3,75 MWh ετησίως) αυξάνει την χρέωσή του για ρυθμιζόμενα από 55 σε 76 ευρώ την μεγαβατώρα (21 ευρώ ακριβότερο). Για ένα μικρότερο καταναλωτή (3 MWh ετησίως) η χρέωση ρυθμιζόμενων λόγω δικτύου φθάνει τα  85 ευρώ την μεγαβατώρα (29 ευρώ ακριβότερο). Η μόνιμη αύξηση στις ρυθμιζόμενες χρεώσεις λόγω δικτύου είναι συγκρίσιμη (και για μικρούς καταναλωτές μεγαλύτερη) από την προσωρινή αύξηση που προκαλεί η εκτίναξη της χονδρικής κατά 40% σε ένα μήνα.

Τι Συμβαίνει με το Ρεύμα;

Οι τιμές στην χονδρική αγορά ρεύματος (που διεκπεραιώνεται μέσω του Χρηματιστηρίου Ενέργειας) έχουν πάρει ανοδική πορεία. Η κυβέρνηση αντιδρά άμεσα επιβάλλοντας ένα προσωρινό φόρο στους παραγωγούς ηλεκτρισμού. Τα έσοδα από τον φόρο θα τα μοιράσει - όπως και κατά την πρόσφατη κρίση στους καταναλωτές. Οι κυβερνήσεις έχουν βραχυπρόθεσμη προοπτική. Προσπαθούν να σβήσουν τις πυρκαγιές αλλά δεν ενδιαφέρονται για τις πραγματικές αιτίες. Ακόμα χειρότερα, από ένα σημείο και μετά, δεν μπορούν να κάνουν κάτι για να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα στην ρίζα του. 

Αυτό γιατί η ελληνική κυβέρνηση στην ενεργειακή της πολιτική είναι δεσμευμένη από τις Ευρωπαϊκές πολιτικές. Ως χώρα μέλος της ΕΕ έχει μικρότερη ευχέρεια να καθορίσει τα του οίκου της από μια πολιτεία των ΗΠΑ. Και δυστυχώς τυχαίνει η ενεργειακή πολιτική της ΕΕ να είναι σε πλήρη σύγχυση εδώ και χρόνια. Γιατί προσπαθεί να πετύχει δύο στόχους που αντιστρατεύονται ο ένας τον άλλο. Ο ένας στόχος είναι η επέκταση της ενιαίας αγοράς στο ρεύμα (το περίφημο target model) και ο άλλος είναι η απανθρακοποίηση (το Net Zero).  Η Ευρώπη προσπαθεί να ενισχύσει το ρόλο των αγορών ενέργειας σε ευρωπαϊκό επίπεδο και ταυτόχρονα περιορίζει τις αγορές στρεβλώνοντάς τις μέσω της προώθησης των ΑΠΕ. 

Σε ένα ιδεατό (αλλά πολιτικά ανέφικτο προς το παρόν) κόσμο στον οποίο θα υπήρχαν επαρκείς διασυνδέσεις μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών και στον οποίο οι ΑΠΕ (και η αποθήκευση) ήταν οικονομικά ανταγωνιστικές, οι δύο στόχοι θα μπορούσαν να επιτευχθούν ταυτόχρονα - ακόμα και να ενισχύουν ο ένας τον άλλο. Αυτός ο κόσμος δεν υπάρχει και ο δρόμος προς αυτόν (που συνήθως ονομάζεται ενεργειακή μετάβαση) έχει τεράστιο κόστος και κίνδυνο για το ευρωπαϊκό ενεργειακό σύστημα. Πολύ περισσότερο για ένα απομονωμένο γεωγραφικά σύστημα όπως το ελληνικό.  

Θεωρητικά, σε μια ολοκληρωμένη ηλεκτρική αγορά στη Ευρώπη θα ίσχυε ο νόμος της ενιαίας τιμής. Το ότι δεν υπάρχει αυτό οφείλεται σε ένα κυρίως λόγο: την έλλειψη επαρκών διασυνδέσεων. Γιατί δεν υπάρχουν επαρκείς διασυνδέσεις; Γιατί παραδοσιακά οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις είχαν ως προτεραιότητα την προστασία των (συνήθως κρατικών) επιχειρήσεων ηλεκτρισμού. Αυτό για λόγους - υποτίθεται - εθνικής ασφάλειας (στην Ελλάδα δεν υπήρχαν και πολλές επιλογές). Ακόμα και σήμερα οι διασυνδέσεις του ιταλικού και του ισπανικού συστήματος με την Γαλλία (της περίσσειας πυρηνικής ενέργειας) είναι περιορισμένης δυναμικότητας (σε αντίθεση με αυτές της Μ. Βρετανίας και της Γερμανίας). Η ανάπτυξη διασυνδέσεων ακόμα και σήμερα (που οι ευρωπαίοι έχουν γίνει αδελφοί ως μέλη της ΕΕ) καθυστερεί. Πρώτο παράδειγμα η Ελλάδα που επενδύει σε διασυνδέσεις υψηλότατου κόστους (Κρήτη Κύπρο κλπ.) και αφήνει πίσω τις βόρειες διασυνδέσεις - οι οποίες είναι προϋπόθεση για την αποτελεσματική λειτουργία του "target model" - δηλαδή της  σύγκλισης των τιμών με τις κεντροευρωπαϊκές.

Η έλλειψη διασυνδέσεων μικραίνει την αγορά ρεύματος στην χώρα και προστατεύει τους τοπικούς παραγωγούς. Εδώ προστίθεται η αρνητική συνεισφορά των ΑΠΕ στον ανταγωνισμό. Έχοντας επιδοτηθεί με πολλά δισεκατομμύρια ευρώ παράγουν πλέον σχεδόν την  μισή ενέργεια στο σύστημα - και την παράγουν στην πράξη εκτός της αγοράς. Μειώνοντας ακόμα περισσότερο το μερίδιο για τους "συμβατικούς" παραγωγούς. Ειδικότερα στην Ελλάδα, ακολουθώντας μια πολιτική "βασιλικότερη του βασιλέως" (ο γράφων την αποκαλεί πολιτική της μαντάμ Σουσού) η κυβέρνηση έχει αποφασίσει να βγάλει εκτός αγοράς πρόωρα και τα λιγνιτικά εργοστάσια. Η χονδρική αγορά ρεύματος περιορίζεται στα εργοστάσια φυσικού αερίου - και υπάρχουν τέσσερεις παίκτες στην αγορά αυτή: ένας υπό κρατικό έλεγχο και τρείς ιδιώτες. 

Τα εργοστάσια φυσικού αερίου κατασκευάστηκαν πριν (περίπου) 15 χρόνια με βάση τις υποσχέσεις του κράτους για άνοιγμα της αγοράς ρεύματος στους ιδιώτες επενδυτές (κατασκευάστηκαν πρόσφατα και άλλα - ο γράφων δεν μπορεί και ίσως δεν θέλει να καταλάβει γιατί).  Από τότε, λόγω της αύξησης των ΑΠΕ αλλά και της οικονομικής κρίσης δουλεύουν με βαθμούς χρησιμοποίησης γύρω στο 30% - ενώ για να είναι βιώσιμα οικονομικά θα έπρεπε να δουλεύουν περίπου στο 70-75%. Πόσο δύσκολο είναι να προβλέψει κανείς ότι όταν βρούν ευκαιρία οι παραγωγοί φυσικού αερίου προσπαθούν με κάθε τρόπο να αποσβέσουν ταχύτερα την επένδυσή τους; Κατά την άποψη του γράφοντος δεν είναι δύσκολο δεδομένου ότι δεν χρειάζεται καν  να έρθουν σε οποιουδήποτε είδους επαφή οι τέσσερεις παίκτες για να μεγιστοποιήσουν το κοινό όφελος. Μάλιστα, οι καθετοποιημένοι και στην λιανική μπορούν να εκμεταλλευθούν το γεγονός ότι το κράτος έχει μεταφέρει (χωρίς να τους ρωτήσει) όλους τους καταναλωτές σε μεταβλητά τιμολόγια. Μπορούν λοιπόν να μετακυλήσουν τις υψηλότερες τιμές της χονδρικής κατευθείαν στην λιανική - η οποία άλλωστε είναι στην ουσία δυοπώλιο. Η υπό κρατικό έλεγχο ΔΕΗ και οι υπόλοιποι. 

Τι δέον γενέσθαι; Κατ' αρχάς να κατανοήσουμε ότι οι σπασμωδικές ενέργειες του κράτους πιστοποιούν το πρόβλημα ανταγωνισμού στην αγορά χονδρικής (δεν φταίει η διεθνής τιμή του φυσικού αερίου αυτή την φορά). Ο τυπικός (αλλά πολιτικά μη αποτελεσματικός) δρόμος θα ήταν να αναλάβει η Επιτροπή Ανταγωνισμού (και όχι η ΡΑΑΕΥ) να ερευνήσει το πρόβλημα και να προτείνει μέτρα (και ίσως ποινές).  Σε ποιο βαθμό το ελληνικό κράτος θα αποφασίσει όμως να εκμεταλλευτεί τα περιθώρια που του αφήνουν οι ευρωπαϊκές πολιτικές για να ανασχεδιάσει ριζικά την αγορά ηλεκτρικής ενέργειας με γνώμονα την ωφέλεια των καταναλωτών και όχι την τακτοποίηση των (θεμιτών) συμφερόντων των παρόχων και των πολιτικών- όπως είμαστε σίγουροι ότι θα πρότεινε η ΕΑ; Φοβάμαι ότι θα ήταν ευκολότερο να εγκαταλειφθεί η ιδέα της αγοράς ηλεκτρισμού και να επανέλθουμε στο κρατικό μονοπώλιο ώστε να ησυχάσουμε όλοι. Η ΕΕ ίσως μας δώσει μια ακόμα εξαίρεση ιδίως αν πεισθεί ότι η επιστροφή στο παρελθόν είναι αυτό στο οποίο συμφωνεί όλο το πολιτικό φάσμα της χώρας.

Ο ΔΕΔΔΗΕ Έστειλε τον Λογαριασμό: Τον Επιστρέφουμε για Διόρθωση!

Ο Διαχειριστής του Δικτύου Διανομής Ηλεκτρικού Ρεύματος της χώρας, ο ΔΕΔΔΗΕ, κατάρτισε το Προκαταρκτικό Σχέδιο Ανάπτυξης του Δικτύου του για τα επόμενα 5 χρόνια (μέχρι το 2028 - το 2024 περιλαμβάνεται). Το Σχέδιο καταλήγει στον υπολογισμό των απαιτούμενων χρημάτων για να υλοποιηθεί: 2,99 δισεκατομμύρια ευρώ (περισσότερο από μισό δισεκατομμύριο τον χρόνο). Αυτός είναι ο λογαριασμός που στέλνει στην Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας (ΡΑΑΕΥ) και έμμεσα στο κοινωνικό σύνολο - δηλαδή στους πολίτες της χώρας.

Ο λογαριασμός του ΔΕΔΔΗΕ, που ευτυχώς είναι προκαταρκτικός, πρέπει να επιστραφεί από την ΡΑΑΕΥ αμέσως μόλις ληφθεί (υποθέτουμε ότι έχει ήδη ληφθεί!) με τους εξής όρους: Εγκρίνεται αμέσως (για να προκάνουμε και το υπόλοιπο του 2024!) χωρίς καμία περαιτέρω διαδικασία το 50% των δαπανών που προβλέπονται στο Σχέδιο. Η έγκριση αφορά το ποσό των 1,495 δισ. ευρώ και όχι συγκεκριμένα έργα. Ο ΔΕΔΔΗΕ καλείται να αποστείλει ταχύτατα αναθεωρημένο σχέδιο στο οποίο θα αναλύει συγκεκριμένα αιτήματα για κάθε πρόσθετο ευρώ από το ήδη εγκεκριμένο 50%. Αυτό προϋποθέτει ότι έχει αποφασίσει για τα έργα που θα γίνουν με το 50% που έχει ήδη εγκριθεί και έχει κατατάξει κατά προτεραιότητα τα πρόσθετα έργα που αιτείται για την δαπάνη πάνω από το 50%. Αυτό σημαίνει ότι αν η ΡΑΑΕΥ αποδεχθεί τις προτεραιότητες του προτείνει ο ΔΕΔΔΗΕ η επιπλέον του 50% δαπάνη θα αφορά συγκεκριμένα έργα ανάλογα με το επιπλέον ποσοστό που θα εγκρίνει.

Το σημαντικότερο (και δυσκολότερο) στην διαδικασία όπως περιγράφεται παραπάνω είναι η συμφωνία/αποδοχή της ΡΑΑΕΥ με τις προτεραιότητες που θα προτείνει ο ΔΕΔΔΗΕ για τα έργα πέραν του 50% της δαπάνης. Δυσκολότερο γιατί το Σχέδιο στην παρούσα μορφή του είναι ένας κατάλογος των υπηρεσιών που ο διαχειριστής νομίζει ότι πρέπει να παρέχει σε ένα επίπεδο ποιότητας που δεν καθορίζεται επαρκώς. Λείπει από τον λογαριασμό οποιαδήποτε κατάταξη σε σχέση με προτεραιότητες. Ο λαός πρέπει να αποδεχθεί τα πάντα και να πληρώσει όσα απαιτεί ο (μονοπωλιακός) προμηθευτής. Η ΡΑΑΕΥ, εκπροσωπώντας και υποκαθιστώντας τον λαό, έχει την υποχρέωση να ζητήσει διευκρινίσεις. Ακολουθεί ένας προκαταρκτικός κατάλογος τέτοιων ερωτημάτων που θα πρέπει να απαντηθούν στο αναθεωρημένο σχέδιο που θα υποβάλει ο ΔΕΔΔΗΕ.

Ποιοι είναι οι στόχοι του Σχεδίου για τους στοιχειώδεις δείκτες τεχνικής εξυπηρέτησης του Δικτύου; (Συχνότητα και Διάρκεια διακοπών). Ποια είναι η ιστορική τους τάση; Τι κόστος επιφέρουν στους καταναλωτές (κατά κατηγορία) οι διακοπές (Value of Lost Load);. Ποιο μέρος της συνολικής επενδυτικής δαπάνης αφιερώνεται στην βελτίωση των δεικτών αυτών; Πως συγκρίνεται η επένδυση με την αναμενόμενη μείωση των απωλειών φορτίου; Θα βοηθούσε η παράθεση στοιχείων για τους δείκτες αυτούς από τις υπόλοιπες χώρες της ΕΕ. Επίσης θα ήταν ευχής έργο να παρατεθεί (σε παράρτημα ίσως) η διαδικασία που ακολουθεί ο ΔΕΔΔΗΕ για την μέτρηση των δεικτών αυτών και η τυχόν πρόθεση να ανατεθεί σε ανεξάρτητο φορέα ο έλεγχός της.

Ο υπολογισμός της αύξησης της ζήτησης είναι λεπτομερής και τεχνικά άρτιος. Θα βοηθούσαν όμως, για να γίνει ένας έλεγχος λογικότητας, ιστορικά στοιχεία. Ποια ήταν η αύξηση της ζήτησης τα τελευταία 5-10 χρόνια; Πως εξηγείται η (διαφαινόμενη) τεράστια αλλαγή προς τα πάνω του ρυθμού αύξησης τα επόμενα χρόνια; Πως μεταφράζεται η αύξηση της ζήτησης (και ειδικότερα της αιχμής η οποία είναι και ο σημαντικότερος παράγων για τον καθορισμό της επενδυτικής δαπάνης) σε αύξηση των επενδύσεων στο δίκτυο; Ποια ήταν η ιστορική τάση της σχέσης;  Σε ποιο βαθμό αναμένεται να επηρεάσει τις επενδύσεις στο δίκτυο η χρήση έξυπνων μετρητών (και αποθήκευσης!) οι οποίοι  - θεωρητικά τουλάχιστον - θα βοηθήσουν στην μετατόπιση φορτίου εκτός αιχμής;

Σχετικά με τους έξυπνους μετρητές που αφορούν σχεδόν το 1/3 της δαπάνης του Σχεδίου. Με βάση τις μελέτες του ίδιου του ΔΕΔΔΗΕ, το κόστος της επένδυσης για τον Διαχειριστή είναι μεγαλύτερο από την εξοικονόμηση που θα έχει από την εγκατάστασή τους στην λειτουργία του (καταμέτρηση, ρευματοκλοπές, εκ του μακρόθεν διακοπές κλπ.). Η σημαντικότερη ωφέλεια (σύμφωνα πάντα με τον ίδιο τον ΔΕΔΔΗΕ) θα είναι η μετατόπιση της αιχμής του φορτίου λόγω του κινήτρου που θα παρέχουν στους καταναλωτές τα δυναμικά τιμολόγια. Το πρόβλημα εδώ είναι ότι ο ΔΕΔΔΗΕ, ενώ είναι σε θέση να ελέγξει τον ρυθμό εγκατάστασης των μετρητών (έστω και με καθυστερήσεις), δεν είναι σε θέση να πείσει τους καταναλωτές (και τους Παρόχους) για την αποδοχή των δυναμικών τιμολογίων. Δεδομένου ότι η διεθνής εμπειρία είναι άκρως απογοητευτική, ο ΔΕΔΔΗΕ θα πρέπει ίσως να αναθεωρήσει εκ βάθρων το σχέδιο εγκατάστασης των μετρητών αναμένοντας τις θεσμικές κινήσεις που είναι απαραίτητες για να εξασφαλιστεί η κοινωνική αποδοτικότητα της επένδυσης. Το λιγότερο που θα πρέπει να απαιτήσει η ΡΑΑΕΥ στο αναθεωρημένο σχέδιο του ΔΕΔΔΗΕ είναι ο υπολογισμός εν νέου της αποδοτικότητας της επένδυσης σε έξυπνους μετρητές με την υπόθεση ότι η διείσδυση των δυναμικών τιμολογίων (σε αριθμό μετρητών Χαμηλής Τάσης και κυρίως οικιακών) θα είναι ανάλογη με αυτή του μέσου όρου των άλλων χωρών μελών της ΕΕ. Να σημειωθεί (γιατί να το κρύψωμεν άλλωστε) ότι ο γράφων έχει προτείνει την πλήρη αποδέσμευσή του ΔΕΔΔΗΕ από τη εγκατάσταση των έξυπνων μετρητών με την ανάθεσή της στους Παρόχους. Επίσης την συμμετοχή των καταναλωτών στην επενδυτική δαπάνη όπως γίνεται άλλωστε με τους μετρητές διπλής καταγραφής (νυκτερινό) σήμερα.

Ένα από τα πιο εντυπωσιακά στοιχεία που παρατίθενται στο Σχέδιο του ΔΕΔΔΗΕ είναι ότι περίπου το 50% των επενδύσεων (1,5 από τα 3 δισεκατομμύρια ευρώ) θα γίνουν με σκοπό να ενσωματωθούν εγκαταστάσεις ΑΠΕ. Τόσες ώστε να επιτευχθούν οι κρατικοί στόχοι (80%!)για την  διείσδυσή τους στο ενεργειακό μείγμα. Αυτό δημιουργεί ερωτήματα. Ένα από αυτά είναι ότι ήδη έχουν ενσωματωθεί στο δίκτυο 7,5 GW εγκατεστημένης ισχύος ΑΠΕ. Εδώ, όπως αναφέρθηκε και προηγουμένως, θα βοηθούσαν τα ιστορικά στοιχεία για να γίνει ένας πρόχειρος έλεγχος λογικότητας. Πόσες επενδύσεις χρειάστηκαν τα περασμένα χρόνια για να υλοποιηθεί αυτό το - ομολογουμένως - γιγαντιαίο - έργο; Ένα δεύτερο ερώτημα είναι: Δεδομένου ότι αυτά τα 7,5 GW έχουν αρχίσει να υποαπασχολούνται, πόση αβεβαιότητα υπάρχει για τον ρυθμό ενσωμάτωσης στο μέλλον; Αυτό είναι και ένα τυπικό θέμα. Το Εθνικό Σχέδιο για την Ενεργειακή Μετάβαση (το ΕΣΕΚ) είναι υπό αναθεώρηση. Είναι εύλογο να περιμένει ο ΔΕΔΔΗΕ (και η ΡΑΑΕΥ) την τελική μορφή του ΕΣΕΚ πριν αποφασιστούν οι προτεινόμενες επενδύσεις στο δίκτυο. Ίσως πάρει χρόνο.

Δεδομένου ότι οι επενδύσεις του ΔΕΔΔΗΕ οδηγούνται σε μεγάλο βαθμό από τις δαπάνες για την αποτροπή της κλιματικής αλλαγής, θα περίμενε κανείς να δίδεται προτεραιότητα στις σχετικές δράσεις (έργα) με βάση μια εκτίμηση για το κοινωνικό κόστος των εκπομπών CO2 (social cost of carbon). Η εκτίμηση αυτή θα πρέπει βέβαια να υπάρχει και στο ΕΣΕΚ αλλά είναι αναγκαία και στο Σχέδιο του ΔΕΔΔΗΕ. Αυτό γιατί, ανεξάρτητα από την τιμή του (για την οποία η περιοχή είναι εξαιρετικά ευρεία) σε κάθε δράση μπορεί να "πιστωθεί" ένα μέρος του κόστους αυτού ανάλογα με τις εκπομπές CO2 που αποτρέπει. Για  παράδειγμα (τυχαίο), η παραγωγή με ΑΠΕ μπορεί να είναι πολύ πιο αποδοτική σε όρους κοινωνικού κόστους του CO2 σε σχέση με την ηλεκτροκίνηση. Αυτό θα βοηθούσε σημαντικά την  προσπάθεια ιεράρχησης των έργων του Σχεδίου Ανάπτυξης Δικτύου. Το ερώτημα (που προτείνουμε να θέσει η ΡΑΑΕΥ στον ΔΕΔΔΗΕ ενόψει της αναθεώρησης του Σχεδίου) είναι: "Ποια είναι η εκτίμησή σας για το κοινωνικό κόστος των εκπομπών CO2; Πως ιεραρχούνται οι δράσεις του σχεδίου σας ανάλογα με την συνεισφορά τους στην αποτροπή των εκπομπών; (τόνοι εκπομπών CO2 που αποφεύχθηκαν ανά ευρώ επενδυτικής δαπάνης). Αυτό θα βοηθούσε πολύ την ΡΑΑΕΥ να αποφασίσει ποια έργα θα "κόψει" (ή θα "μικρύνει") αν παρ' ελπίδα δεν είναι σε θέση να εγκρίνει το 100% του επενδυτικού Πλάνου.

Ένα πρόσθετο ερώτημα που γεννάται είναι κατά πόσο ο ΔΕΔΔΗΕ παρέχει εσωτερικά επαρκή κίνητρα στα στελέχη του ώστε να προσπαθούν να εξασφαλίσουν την καλύτερη ποιότητα εξυπηρέτησης με το χαμηλότερο δυνατό κόστος. Ένα πλαίσιο εσωτερικής ανταγωνιστικής σύγκρισης (Competitive benchmarking) μεταξύ των μονάδων του ΔΕΔΔΗΕ (πχ. σε επίπεδο Περιφέρειας) θα βοηθούσε να εξασφαλιστεί με αποτελεσματικό τρόπο η κινητοποίηση του οργανισμού προς επιθυμητούς στόχους. Θα μπορούσε να αξιοποιηθεί η σχετική εμπειρία από τον Ofgem (τον Βρετανό ρυθμιστή που το εφαρμόζει στις ανεξάρτητες εταιρείες διανομής).

Οι παρατηρήσεις και τα ερωτήματα που τίθενται στο παρόν δεν μειώνουν την τεχνική αρτιότητα του κειμένου του ΣΑΔ του ΔΕΔΔΗΕ. Αντίθετα, ο γράφων εκτιμά - στον βαθμό που μπορεί να κρίνει -  ότι το προϊόν  είναι υψηλότατου επιπέδου. Δεν μπορεί να μεμφθεί κανείς τους συντάκτες του για το ότι δεν απάντησαν σε ερωτήματα που δεν τους τέθηκαν.

Χρειάζεται όμως να τεθούν και να απαντηθούν. Γιατί για (όλους) τους πολιτικούς, τους Λειτουργούς του Τύπου, τους κρατικούς, υπό κρατικό έλεγχο και κρατικοδίαιτους οργανισμούς και τους προμηθευτές τους η λέξη "Επένδυση" έχει μια θετική χροιά. Ο λαός όμως πρέπει να "κουμπώνεται" όταν ακούει την λέξη. Οι επενδύσεις απαιτούν θυσία από αυτούς που τελικά πληρώνουν και αυτοί είναι πάντα και μόνο οι πολλοί. Είναι λοιπόν στο συμφέρον τους η θυσία να πιάσει τόπο. Για αυτό  θεσμοθετήσαμε την ΡΑΑΕΥ - για να το εξασφαλίσει αυτό για μας. Για να δούμε.

Πάνω από το 70% της Τιμής του Ρεύματος Ελέγχεται από τους Πολιτικούς!

Η αγορά Ρεύματος έχει απελευθερωθεί από το 2001. Οι ανάλγητες ελληνικές κυβερνήσεις υπακούοντας στις οδηγίες της (ακόμα πιο ανάλγητης) Ευρωπαϊκής Ένωσης, άφησαν το ρεύμα στους κερδοσκόπους επιβαρύνοντας τον λαό με τα αμύθητα κέρδη τους. Αυτό είναι ένα συναρπαστικό αφήγημα. Τυχαίνει επίσης να μην ανταποκρίνεται  στην αλήθεια - τουλάχιστον σε ποσοστό πάνω από 70%- όπως φαίνεται στον Πίνακα που ακολουθεί*. Η τιμή καθορίζεται από τους πολιτικούς (κάθε βαθμίδος) ή πιο σωστά μέσω πολιτικής και όχι αγοραίας διαδικασίας.

Η επιλογή της πολιτικής διαδικασίας έναντι των ελεύθερων (αγοραίων) συναλλαγών δεν είναι κατ' ανάγκη κατακριτέα. Σε ορισμένες περιπτώσεις μάλιστα είναι η μόνη ορθολογική επιλογή. Οι καταναλωτές όμως πρέπει να γνωρίζουν ότι με την επιλογή αυτή ο μόνος τρόπος να επέμβουν στην διαμόρφωση των τιμών του ρεύματος είναι η ψήφος τους (ή η άσκηση των πολιτικών τους δικαιωμάτων γενικότερα). Το ρεύμα ακριβαίνει (ή σπανιότερα φτηναίνει) γιατί οι πολιτικοί λαμβάνουν τις αποφάσεις και όχι η "αγορά". Ορισμένες παρατηρήσεις που νομίζουμε ότι είναι ενδιαφέρουσες με βάση τον Πίνακα:

Είναι κατ' αρχάς εξόφθαλμη η τεράστια συμμετοχή των χρεώσεων των Δήμων στον λογαριασμό**. Σχεδόν 40% της τιμής της κιλοβατώρας οφείλεται σε χρεώσεις αλλότριες προς το ρεύμα - Δήμους και ΕΡΤ. Η συμπερίληψη των χρεώσεων αυτών στους λογαριασμούς του ρεύματος είναι ελληνική ιδιορρυθμία. Δεν γνωρίζουμε Έλληνα πολιτικό που θεώρησε ότι η πρακτική αυτή αξίζει έστω σχολιασμό. Δεδομένου ότι οι χρεώσεις αυτές είναι όχι μόνο άσχετες με το ρεύμα. Είναι συγχρόνως πάγιες - δηλαδή αντίστροφα αναδιανεμητικές. Επιβαρύνουν την τιμή των φτωχότερων.

Το να βλέπει κανείς την "μεγάλη" εικόνα (όπως στον Πίνακα παρακάτω) είναι χρήσιμο γιατί (εκτός των άλλων) παρατηρεί ότι η χρέωση για την ΕΡΤ είναι υψηλότερη από αυτή για τις υπηρεσίες κοινής ωφέλειας (ΥΚΩ). Η ΕΡΤ μας κοστίζει παραπάνω από την επιδότηση του ρεύματος στα νησιά μας. Το πιο σημαντικό όμως είναι ότι η συμπερίληψη των χρεώσεων αυτών στους λογαριασμούς ρεύματος αμβλύνει τις εντυπώσεις των καταναλωτών και μειώνει το κίνητρό τους να εστιάσουν στην πηγή και την αιτία της ακρίβειας ("Είναι ο Δήμαρχος ηλίθιε!").

Αν αγνοήσει κανείς τις αλλότριες χρεώσεις και επικεντρώσει την προσοχή του στο ρεύμα, βλέπει ότι το 60% της τιμής καθορίζεται και ελέγχεται από διαδικασίες πολιτικού χαρακτήρα. Προφανώς αυτό ισχύει για το 100% των ρυθμιζόμενων χρεώσεων (περιλαμβάνουμε και τον ΦΠΑ σ' αυτές). Ακόμα και για τις υποτιθέμενες ανταγωνιστικές χρεώσεις όμως, η πολιτική παίζει σημαντικό ρόλο***. Τα ποσοστά του Πίνακα είναι κατά την άποψή μας συντηρητικά σε σχέση με την πραγματικότητα. Αρκεί να ληφθεί υπόψη ότι δεν υφίσταται στην πράξη ανταγωνιστική αγορά στην λιανική. Η τιμή (και το μικτό περιθώριο) καθορίζονται από την υπό κρατικό έλεγχο δεσπόζουσα επιχείρηση ηλεκτρισμού, την ΔΕΗ. 

Χρησιμοποιώντας τον Πίνακα ως αναφορά, ο καταναλωτής μπορεί να κάνει ορισμένες ενδιαφέρουσες παρατηρήσεις.

Όταν ο Υπουργός δηλώνει ότι θα καταπολεμήσει τις ρευματοκλοπές, στην πράξη η γενναία του απόφαση (αν βέβαια υλοποιηθεί) θα αφορά ένα ποσό ενός-δυο ευρώ από τα 12 των απωλειών. Και αυτό αν η υπόθεση που κάνει σχετικά με την βαρύτητα του προβλήματος είναι ορθή (Η άποψη του γράφοντος είναι ότι η αιτία του προβλήματος είναι η διεσπαρμένη παραγωγή - αυτό σημαίνει ότι οι "τεχνικές απώλειες" θα μεγαλώνουν  όσο περισσότερο διεισδύουν οι ΑΠΕ στο Δίκτυο).

Όταν οι πολιτικοί υπόσχονται ότι θα μειωθούν τα ΥΚΩ από την επένδυση στην υποβρύχια διασύνδεση της Κρήτης, αυτό θα αφορά μείωση ενός-δυο ευρώ με ταυτόχρονη ελαφριά αύξηση της χρέωσης του δικτύου μεταφοράς. Στην πραγματικότητα καμιά μείωση των ΥΚΩ δεν υπάρχει ούτε πρόκειται να υπάρξει στο προβλεπτό μέλλον - μάλλον αύξηση επίκειται. Με την ευκαιρία - αυτά τα 17 ευρώ την μεγαβατώρα για το ΕΤΜΕΑΡ καλύτερα να τα ξεχάσουμε γιατί πολύ σύντομα θα επανέλθουν στα 24 ευρώ την μεγαβατώρα - όπως ήταν το 2019.

Αντίθετα, οι πολιτικοί (και οι Λειτουργοί του Τύπου) υποβάθμισαν την υποχρέωσή τους να ενημερώσουν τους καταναλωτές για την θηριώδη αύξηση των χρεώσεων του δικτύου διανομής από 25 σε 43 ευρώ την μεγαβατώρα (ήδη από 1/5/23). Η οποία μάλιστα έγινε στο μεγαλύτερο μέρος της πάγια. Ένας μέσος καταναλωτής με 25 KVA συμφωνημένη ισχύ θα πληρώνει 150 ευρώ πριν καταναλώσει την πρώτη κιλοβατώρα της χρονιάς (έναντι 13 ευρώ πριν την 1/5/23). Η επίπτωση στην τιμή του ρεύματος της (μόνιμης) αυτής αύξησης των χρεώσεων δικτύου είναι μεγαλύτερη από αυτήν της (πρόσκαιρης)  αύξησης που επιφέρει μια αύξηση της τάξεως του 40% στην διεθνή τιμή του φυσικού αερίου - τιμή η οποία παρακολουθείται με αγωνία σε καθημερινή βάση από του Τύπο λειτουργώντας ως άλλοθι των πολιτικών. 

Ποιο είναι το συμπέρασμα από τα παραπάνω; Ο γράφων υποπτεύεται ότι είναι πολύ πιθανό το κόστος της διατήρησης της θεσμικής υποδομής (Ρυθμιστής, Χρηματιστήριο, Υπουργείο κλπ.) για να έχουμε μια αγορά ρεύματος σαν κι αυτή (και το μέγεθος της υποκρισίας) είναι μεγαλύτερο από την ωφέλεια για τους καταναλωτές. Ίσως λοιπόν θα πρέπει να ζητήσουμε από την ΕΕ μια εξαίρεση (δεν θα είναι η πρώτη). Ας ξαναγυρίσουμε στο κρατικό μονοπώλιο. Το οποίο πλέον θα ελέγχουν οι καταναλωτές μόνο με την ψήφο τους ως πολίτες (και τους ευχόμαστε καλή τύχη σ' αυτό, γιατί θα ανακαλύψουν σύντομα ότι η πλέρια κρατικοποίηση στην πράξη θα καταλήξει σε πλέρια καλά κρυμένη ιδιωτικοποίηση!). Αυτή η πρόταση όμως έχει μεγάλη πιθανότητα να υιοθετηθεί από το σύνολο του πολιτικού φάσματος στην χώρα - από τους Σπαρτιάτες μέχρι τον Ανταρσία. Να φτάσουμε επιτέλους μια φορά στην πολυπόθητη διακομματική ομοφωνία.

* Οι υπολογισμοί στον Πίνακα αφορούν καταναλωτή με ετήσια κατανάλωση 3.750 κιλοβατώρες (ημερήσια) και Παροχή με συμφωνημένη ισχύ 25 KVA. Οι ανταγωνιστικές χρεώσεις είναι βασισμένες στον Δείκτη Τιμών του allazorevma.gr του Μάϊου 2024. Δεδομένου ότι, όπως φαίνεται στον δεύτερο Πίνακα  περίπου το 50% των χρεώσεων είναι πάγιες (ανεξάρτητες από την κατανάλωση) η εικόνα για μικρότερες καταναλώσεις είναι πολύ χειρότερη.

** Οι υπολογισμοί των χρεώσεων των Δήμων βασίζονται στον πιο πρόσφατο λογαριασμό του γράφοντα. Είναι πιθανόν να είναι στο ανώτερο όριο του εύρους των χρεώσεων. Ο γράφων θα εκτιμούσε υποδείξεις για το που θα μπορούσε να βρει καλύτερα στατιστικά στοιχεία σχετικά με τις χρεώσεις των Δήμων.

*** Τα ποσοστά ελέγχου των ανταγωνιστικών χρεώσεων από το κράτος είναι συντηρητικές εκτιμήσεις του γράφοντος. Επισημαίνεται η εξαιρετικά αισιόδοξη υπόθεση του μηδενικού ελέγχου του κράτους στο μικτό περιθώριο των Παρόχων Στην διάθεση κάθε ενδιαφερόμενου για πληρέστερη ανάλυση. Ευπρόσδεκτες οι παρατηρήσεις, οι αντιρρήσεις και οι υποδείξεις. 

Δείκτης Τιμών Ιουνίου: Πολύς Θόρυβος για το Τίποτα

Ο Δείκτης Τιμών Ρεύματος με στοιχεία Ιουνίου 2024 που υπολογίζει το allazorevma.gr, η πρώτη ιστοσελίδα σύγκρισης τιμών ρεύματος στην Ελλάδα, εμφάνισε ελαφριά αύξηση σε σχέση με τον δείκτη με στοιχεία Μάϊου 2024. Ο Δείκτης Τιμών από 210,32 ανέβηκε στα 211,13 ευρώ την μεγαβατώρα.  

Οι ρυθμιζόμενες χρεώσεις δεν περιλαμβάνουν πλέον την κρατική επιδότηση - η οποία καταργήθηκε από την 1/1/24 - και έμειναν σταθερές στα 74,98 ευρώ την μεγαβατώρα. 

Ο Δείκτης Ανταγωνιστικών Τιμών για οικιακούς καταναλωτές,  περιλαμβανομένου του ΦΠΑ, αυξήθηκε από 123,44 σε 124,21 ευρώ την μεγαβατώρα. Οι τιμές των εναλλακτικών Παρόχων κυμάνθηκαν από 108,10 έως 159,69 με μέσο όρο τα 132,42 ευρώ την μεγαβατώρα αυξημένο σε σχέση με τον προηγούμενο μήνα (125,87). Συνολικά, σε 12μηνη βάση (6/23-6/24), η μέση τιμή των εναλλακτικών Παρόχων (πριν τις επιδοτήσεις) είναι αυξημένη κατά  11% ενώ ο συνολικός δείκτης ανταγωνιστικών χρεώσεων που περιλαμβάνει και την ΔΕΗ μειώθηκε κατά 17%. 

Στο πρώτο Πίνακα που ακολουθεί φαίνεται η εξέλιξη του κόστους της αγοράς και των τιμών των εναλλακτικών και της ΔΕΗ τους τελευταίους 12 μήνες.  Στον δεύτερο παρουσιάζεται η εξέλιξη του μικτού περιθωρίου των Παρόχων τους πιο πρόσφατους μήνες.

Τον Ιούνιο η χονδρική τιμή αυξήθηκε για δεύτερο συνεχή μήνα σημαντικά με ποσοστό +20,5% σε σχέση με τον Μάϊο. Ο Δείκτης Τιμών Λιανικής όμως σημείωσε μόνο ανεπαίσθητη αύξηση (+0,4%). Το αποτέλεσμα είναι αρνητικό μικτό περιθώριο (-2%) των Παρόχων για τον Ιούνιο. Αυτό μειώνει τον μέσο όρο του Μικτού περιθωρίου κάτω από το 20% για τους 6 πρώτους μήνες του 2024 ποσοστό όμως σημαντικά υψηλότερο από τους τελευταίους μήνες του 2023 (6,36%). Η αύξηση της χονδρικής θα επηρεάσει τους επόμενους μήνες, οπότε αναμένεται ανοδική τάση των τιμών λιανικής - μέχρι τον Σεπτέμβριο τουλάχιστον. Εξακολουθεί η διαφοροποίηση μεταξύ της υπό κρατικό έλεγχο εταιρείας Ηλεκτρισμού (ΔΕΗ) και των εναλλακτικών παρόχων. Η συνολικά μικρότερη του αναμενομένου αύξηση των ανταγωνιστικών χρεώσεων προήλθε από επιθετική πολιτική τιμών της ΔΕΗ (πρωτοφανή έκπτωση 38% στην βασική τιμή) και αύξηση των τιμών των εναλλακτικών παρόχων. Με συνέπεια το κίνητρο αλλαγής παρόχου από την ΔΕΗ σε εναλλακτικό Πάροχο να γίνει ακόμα ασθενέστερο. Το μερίδιο αγοράς της ΔΕΗ στην Χαμηλή Τάση σε μεγαβατώρες (στοιχεία του ΕΕΧ) αυξήθηκε τον Ιούνιο (63,50%) σε σχέση με τον Μάϊο (63,10%) και παραμένει πρακτικά σταθερό από τον Ιούνιο του 2023 (στο 64,22%). 

Να Τελειώνουμε Επιτέλους με τον "Φόρο Βλακείας" - τα Πράσινα και τα Κίτρινα Τιμολόγια

Αν ένας καταναλωτής σήμερα θέλει να πληρώσει όσο το δυνατόν λιγότερα για το ρεύμα το επόμενο εξάμηνο, οι τρείς φθηνότερες επιλογές είναι σταθερά τιμολόγια. Ούτε πράσινα που προωθεί το κράτος ούτε κίτρινα που προωθούν ορισμένοι Πάροχοι. Αυτό δείχνουν οι υπολογισμοί του allazorevma.gr με βάση τις τιμές των προθεσμιακών αγορών στην χονδρική. Υπολογισμοί που έχουν επιβεβαιωθεί μέσα στο Α' εξάμηνο του 2024 - το allazorevma.gr προειδοποιεί τους χρήστες του για αυτή την εξέλιξη εδώ και μήνες.

Η προσφορά σταθερών τιμολογίων (έστω και περιορισμένης διάρκειας) μετά από χρόνια στην ελληνική αγορά είναι ίσως η μοναδική ευχάριστη πρόσφατη εξέλιξη για τους καταναλωτές. Τα σταθερά τιμολόγια, που έπρεπε να είναι η συνήθης,  υπό κανονικές συνθήκες (default), επιλογή των καταναλωτών είχαν καταργηθεί για μεγάλο χρονικό διάστημα με ευθύνη των Παρόχων και την υπόθαλψη του κράτους. Καταργώντας τον λόγο ύπαρξής τους ως Προμηθευτών, χρησιμοποίησαν "ρήτρες αναπροσαρμογής" (που, κάνοντας το κρέας ψάρι  τώρα τις λέμε "μηχανισμό διακύμανσης") για να μεταφέρουν όλο τον κίνδυνο της αγοράς στους καταναλωτές. Δημιουργώντας συγχρόνως σύγχυση-  την οποία το κράτος ενίσχυσε με τις παρεμβάσεις του - όπως ίσως ήταν αναμενόμενο.

Η λιανική αγορά ρεύματος στην Ελλάδα δεν θα έχει ομαλοποιηθεί παρά μόνο όταν η συντριπτική πλειοψηφία των καταναλωτών βρίσκεται σε σταθερά τιμολόγια. Σε μεταβλητά - πράσινα ή κίτρινα - τιμολόγια θα μείνουν μόνο όσοι θεωρούν ότι είναι σε θέση να προβλέψουν τις τιμές με μεγαλύτερη ακρίβεια από τους προμηθευτές και διαθέτουν τον χρόνο για να αλλάζουν τιμολόγιο κάθε μήνα. Και αυτοί που παίζουν τυχερά παιχνίδια. Δηλαδή αυτοί που είναι διατεθειμένοι να πληρώνουν "φόρο βλακείας"*.

*Η συμμετοχή σε τυχερά παιχνίδια ισοδυναμεί με "φόρο βλακείας" δεδομένου ότι τα παιχνίδια αυτά είναι σχεδιασμένα ώστε οι παίκτες να είναι μακροπρόθεσμα χαμένοι - αλλιώς δεν θα υπήρχαν.