Δημοσιεύτηκε πρόσφατα στους Financial Times άρθρο του κυρίου Πρωθυπουργού (εφεξής Π/Θ) με τις προτάσεις του ("χρυσούς κανόνες") σχετικά με την πολιτική της ΕΕ για την "πράσινη μετάβαση". Είναι ένα εντυπωσιακό κείμενο γιατί αλλάζει (με ένα μόνο άρθρο) όλα τα μέχρι τώρα δεδομένα. Υποσκάπτει, με ευέλικτη αλλά αρκετά σαφή διατύπωση τα θεμέλια της πολιτικής της ΕΕ για το κλίμα. Είναι ένα κείμενο, που ελπίζει κανείς ότι προαναγγέλλει πολιτικές πρωτοβουλίες τόσο στην ΕΕ όσο και στην χώρα (για να δώσουμε όπως πάντα το καλό παράδειγμα). Γι' αυτό και ο γράφων αποφάσισα να το αναλύσω περαιτέρω. Να διερευνήσω το τι σημαίνουν στη πράξη οι "χρυσοί κανόνες" που προτείνει ο Π/Θ και με την ευκαιρία να το εμπλουτίσω με τις προτάσεις αλλά και τις διαφωνίες μου. Παρατίθεται παρακάτω το κείμενο του Π/Θ (ΚΜ) μεταφρασμένο στα ελληνικά* (σε italics) και ακολουθούν ανά παράγραφο οι δικές μου (ΑΓ) παρατηρήσεις.
ΚΜ: «Η Πράσινη Συμφωνία της ΕΕ βρίσκεται σε σταυροδρόμι. Οι υψηλές τιμές της ενέργειας δεν αφήνουν περιθώρια για επιπλέον κόστος στις οικονομίες μας. Ταυτόχρονα, το νέο γεωπολιτικό περιβάλλον έχει μειώσει την προθυμία της Ευρώπης να αναπτύξει νέες εξαρτήσεις από καύσιμα, ορυκτά ή τεχνολογίες. Και η ΕΕ αντιμετωπίζει μια πληθώρα άλλων προκλήσεων — η ενεργειακή μας μετάβαση πρέπει να ενισχύσει ένα ευρύτερο στρατηγικό πλαίσιο για το πού θέλει να βρίσκεται η Ευρώπη στον κόσμο. Λαμβάνοντας υπόψη αυτές τις προκλήσεις, θα ήθελα να προτείνω πέντε χρυσούς κανόνες για την πράσινη μετάβαση.
ΑΓ: Δεν υπάρχει αντίρρηση στην διάγνωση του Π/Θ. Απλώς θα ήταν καταλληλότερη η χρήση της λέξης "αδιέξοδο" αντί του ευφημισμού "σταυροδρόμι" (και βέβαια κανένας πολιτικός δεν μιλάει για "προβλήματα" αλλά πάντα για "προκλήσεις"). Σημαντική η αναφορά σε μη ανεκτό πλέον κόστος - προφανώς των πολιτικών που ακολουθούνται. Ο Π/Θ φαίνεται ότι δεν έχει πειστεί ότι η τιμή του ρεύματος "γύρισε στο επίπεδο πριν την κρίση" ούτε ότι σε πέντε-δέκα χρόνια θα γίνει φθηνότερο. Βέβαια η διαπίστωση άργησε πολύ αλλά κάλλιο αργά παρά ποτέ. Ενδιαφέρον ότι θεωρεί ως δεδομένο περιορισμό την "απροθυμία της ΕΕ να αναπτύξει νέες εξαρτήσεις". Υπάρχει μια ασάφεια εδώ που ίσως θα χρειαζόταν διευκρίνηση. Ποιες είναι αυτές οι νέες εξαρτήσεις; Για παράδειγμα το ρωσικό ή το αμερικανικό φυσικό αέριο; Ποια από τις δύο είναι η παλιά και ποια η νέα; Γιατί επί του παρόντος η ΕΕ εστιάζει στην μείωση της εξάρτησης από το ρωσικό αέριο - που είναι μια "παλιά" εξάρτηση. Ας είναι - δεν είναι τόσο σημαντικό.
ΚΜ: Πρώτον, πρέπει να επικεντρωθούμε στην αποδοτικότητα του κόστους. Ενώ οι ευρωπαϊκές χώρες εξακολουθούν να καίνε άνθρακα στα εργοστάσια παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας και πετρέλαιο για τη θέρμανση των σπιτιών και των εργοστασίων μας, προωθούμε την απανθρακοποίηση των πλοίων και των αεροπλάνων, καθώς και των πιο δύσκολων βιομηχανικών διαδικασιών. Αυτή η έμφαση στην αντιμετώπιση όλων των εκπομπών ταυτόχρονα είναι κοντόφθαλμη. Πρέπει να ενισχύσουμε τις τεχνολογίες χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα που είναι ανταγωνιστικές, συνεχίζοντας παράλληλα να αναπτύσσουμε εκείνες που δεν είναι — αλλά με λογικό ρυθμό. Είναι επίσης όλο και πιο προφανές ότι τα τελευταία βήματα για την επίτευξη της κλιματικής ουδετερότητας θα είναι πολύ δαπανηρά. Πρέπει να προχωρήσουμε με προσοχή, να διατηρήσουμε την ευελιξία και να βεβαιωθούμε ότι τα μαθηματικά βγαίνουν.
ΑΓ: Η πρώτη πρόταση του χρυσού κανόνα υπ' αριθμόν 1 είναι ικανή να προκαλέσει ρίγη ενθουσιασμού σε κάθε νεοφιλελεύθερο οικονομολόγο. Πράγματι πρέπει να "επικεντρωθούμε στην αποδοτικότητα του κόστους". Αυτό δεν είναι βέβαια κάτι καινούργιο. Από το Κιότο ακόμα το 1992, η διεθνής κοινότητα έχει αποφασίσει την θεμελιώδη αρχή: Η αποτροπή της κλιματικής αλλαγής πρέπει να γίνει με τον λιγότερο δαπανηρό τρόπο. Το πόσο δαπανηροί είναι οι εναλλακτικοί τρόποι δεν είναι μυστικό. Η McKinsey έχει κάνει (και συνεχίζει να ενημερώνει) εδώ και χρόνια τους σχετικούς υπολογισμούς ακόμα και για την Ελλάδα. Το υπόλοιπο κείμενο του πρώτου χρυσού κανόνα όμως δημιουργεί σύγχυση εκεί που δεν χρειάζεται. Αποδοτικότητα για κάθε τεχνολογία (ή γενικά πολιτική) στην αποτροπή της κλιματικής αλλαγής είναι το πρόσθετο κόστος για την αποτροπή της εκπομπής ενός πρόσθετου τόνου CO2. Το πρόβλημα έγκειται στο ότι η ΕΕ παραβιάζει συστηματικά και κατάφωρα την λογική αυτή. Απτή απόδειξη γι' αυτό είναι ότι το κόστος των δικαιωμάτων για το νέο σύστημα εκπομπών για τις μεταφορές και τα κτίρια θα είναι διαφορετικό από αυτό της ενέργειας. Ο κύριος πρωθυπουργός προσπαθεί να πετύχει δυο τρυγόνια προσπαθώντας να προστατεύσει την ναυτιλία αλλά είναι επίσης λογικά συνεπές με τον Χρυσό Κανόνα Νο 1 να ισχυριστεί κανείς ότι όλο το σύστημα των επιδοτήσεων στις ΑΠΕ (και πλέον στην αποθήκευση) αποτελεί παραβίαση της αρχής του Κιότο (και της στοιχειώδους οικονομικής λογικής). Για παράδειγμα, μιλώντας ανεκδοτολογικά, δεν θα έπρεπε καν να τίθεται θέμα επιδότησης στην ηλεκτροκίνηση και τις offshore ανεμογεννήτριες - ειδικά στη Ελλάδα. Ποιες είναι οι προτάσεις που θα βελτίωναν τη διατύπωση του χρυσού κανόνα Νο1; Πρώτα ο υπολογισμός του "κοινωνικού κόστους" των εκπομπών ώστε κάθε πολιτική να μπορεί να συγκριθεί με αυτό και να κρίνεται έτσι η "αποδοτικότητά" της (η ανταγωνιστικότητά της κατά τον Π/Θ). Με άλλα λόγια να υποκατασταθούν όλες οι υπάρχουσες πολιτικές με ένα γενικευμένο Φόρο Άνθρακα. Συμπληρωματικά, να εστιασθεί η προσπάθεια σε δράσεις που έχουν ταυτόχρονα κοινωνική και ιδιωτική ωφέλεια και συνεπώς δεν χρειάζονται επιδοτήσεις (οι μελέτες της McKinsey περιλαμβάνουν και τέτοιες).
KM: Δεύτερον, πρέπει να εκτιμούμε την τεχνολογική ουδετερότητα. Για πολύ καιρό συμπεριφερόμασταν σαν η ενεργειακή μετάβαση να είναι ένα παιχνίδι ηθικής. Είναι καιρός να βγούμε από τον κήπο του καλού και του κακού. Η Ευρώπη υπογράφει συμφωνίες για την αγορά φυσικού αερίου από την Αμερική, αλλά δεν υποστηρίζει την παραγωγή φυσικού αερίου εντός της ΕΕ. Υπάρχουν πολλά χρήματα για τη χρηματοδότηση του υδρογόνου ως πηγής ενέργειας, αλλά πολύ λίγα για την πυρηνική ενέργεια. Δεν μπορούμε να διαθέτουμε χρήματα με βάση τις εντυπώσεις. Πρέπει να στοιχηματίσουμε στις τεχνολογίες που μπορούν να προσφέρουν αυτό που πραγματικά έχει σημασία: χαμηλότερες εκπομπές.
ΑΓ: Ο Χρυσούς Κανόνας Νο2 κατά την άποψή μου περιττεύει. Αν και μας μαγεύει η αποστροφή περί "ηθικού παιχνιδιού" (στο οποίο όμως, όντας πολιτικός, επιδίδεται συστηματικά ό ίδιος και τα φερέφωνά του) η λογική του περιλαμβάνεται σε αυτή του Χρυσού Κανόνα Νο 1. Προφανώς τεχνολογική ουδετερότητα σημαίνει ότι αξιολογούμε τις εναλλακτικές τεχνολογίες/πολιτικές όχι γιατί είναι ωραίες ή πολιτικά συμφέρουσες αλλά γιατί είναι λιγότερο ή περισσότερο αποδοτικές στην προσπάθεια αποτροπής της κλιματικής αλλαγής. Κάθε πρόσθετο σχόλιο περιττεύει (συμφωνούμε βέβαια ότι είναι παράλογη η απαγόρευση του fracking στην Ευρώπη και ότι πρέπει να διευκολυνθεί ρυθμιστικά η χρήση της πυρηνικής ενέργειας).
KM: Τρίτον, πρέπει να αφοσιωθούμε εκ νέου στην εσωτερική αγορά. Υπάρχουν τεράστιες διαφορές τιμών στην Ευρώπη, ιδίως στον τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας. Η ολοκλήρωση της αγοράς πραγματοποιείται κατά περίπτωση και λίγοι επιθυμούν να μοιραστούν τη φθηνή ηλεκτρική τους ενέργεια. Έτσι, καταλήγουμε να έχουμε αρνητικές τιμές σε μια χώρα, ενώ σε μια άλλη οι τιμές είναι τριψήφιες. Αυτό είναι παράλογο. Η ιστορία μας διδάσκει ότι η ολοκλήρωση δεν πραγματοποιείται από μόνη της. Είναι ένα πολιτικό εγχείρημα. Πρέπει να το προωθήσουμε στα υψηλότερα επίπεδα.
ΑΓ: Με τον Χρυσό Κανόνα Νο 3 ο κύριος Π/Θ πετυχαίνει διάνα (hits the nail in the head που λένε και στο Χάρβαρντ). Όπως για να υπάρχει ενιαία αγορά στα υπόλοιπα αγαθά χρειάζονται, τραίνα, αυτοκινητόδρομοι, αεροδρόμια και λιμάνια, για να λειτουργήσει αποδοτικά η ενιαία αγορά ηλεκτρισμού χρειάζονται διασυνδέσεις. Ο Π/Θ απόλυτα σωστά το αναγορεύει σε πολιτικό πρόβλημα δηλαδή σε πρόβλημα που δεν μπορούν να λύσουν οι αγορές. Πράγματι οι κυβερνήσεις των ευρωπαϊκών κρατών αδιαφορούν - αν δεν υπονομεύουν - τις διακρατικές διασυνδέσεις. Πιθανόν για να προστατεύσουν τα συμφέροντα των εγχώριων παραγωγών με την δικαιολογία της ασφάλειας τροφοδοσίας (παρόλο που θα μείωναν το κόστος της). Το πόσο δύσκολο είναι το πρόβλημα το γνωρίζει με την εμπειρία στην χώρα του ο Π/Θ. Σε τι συνίσταται συνεπώς ο Χρυσός Κανόνας Νο3; Σε εφαρμόσιμη δράση; Σε ευχή; Μακάρι να εισακουστεί. Ίσως εφαρμόζοντάς την πρώτος για να δώσει το παράδειγμα.
KM: Τέταρτον, χρειαζόμαστε ισχυρότερη διακυβέρνηση της αγοράς. Οι αγορές ενέργειας, και ιδίως οι αγορές ηλεκτρικής ενέργειας, γίνονται όλο και πιο περίπλοκες, αλληλεξαρτώμενες και αδιαφανείς. Πρόκειται για ένα επικίνδυνο μείγμα για ένα προϊόν που είναι ζωτικής σημασίας για την ανθρώπινη ζωή και την ανταγωνιστικότητα της Ευρώπης. Οι δομές της αγοράς μας επιδιώκουν την κλασική έννοια της αποδοτικότητας. Ωστόσο, με αυτόν τον τρόπο, το σύστημα και οι επιπτώσεις του στο κοινό καθίστανται πολιτικά μη βιώσιμα. Πρέπει να ξαναρχίσουμε τη συζήτηση για τη διακυβέρνηση της αγοράς — πώς καθορίζονται οι τιμές, σε ποιες αγορές και ποιος είναι πραγματικά εξοπλισμένος για να παρακολουθεί αυτές τις τιμές και να αποτρέπει τη χειραγώγηση της αγοράς σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
ΑΓ: Ο Χρυσός Κανόνας Νο 4 μας απογοητεύει. 'Όχι γιατί περιμέναμε κάτι διαφορετικό από έναν πολιτικό. Αλλά γιατί παρουσιάζει ιδέες που, εκκινώντας από ορθές διαπιστώσεις, χρησιμοποιούνται για να αντιστρέψουν την πραγματικότητα. Συγκεκριμένα: Η πρώτη διαπίστωση είναι ορθή: Οι αγορές ενέργειας είναι "δύσκολες". Ο λόγος όμως είναι ότι οι πολιτικοί παραδοσιακά στρέφουν την προσοχή τους σε αυτές. Το να χρησιμοποιεί κανείς τον όρο "αδιαφανείς" για τις αγορές γενικά είναι λάθος. Αν κάτι προσφέρουν οι αγορές είναι η διαφάνεια των συναλλαγών. Η δεύτερη διαπίστωση είναι επίσης ορθή: Οι αγορές είναι ο καλύτερος τρόπος για να επιτευχθεί αποτελεσματικότητα στην χρήση των πόρων. Ακολουθεί όμως μια συγκλονιστική ομολογία. Τα αποτελέσματα των αγορών δεν είναι "πολιτικά βιώσιμα" (προσοχή στον υφέρποντα κυνισμό: Δεν είναι αρνητικά για το κοινωνικό σύνολο - απλώς πολιτικά μη βιώσιμα). Λογικά στην επόμενη φράση προτείνεται έλεγχος του καθορισμού των τιμών και πρόσθετη ρύθμιση. Η ζωή όμως έχει δείξει ότι η μη βιωσιμότητα της κατάστασης στο ρεύμα δεν είναι αποτέλεσμα των αγορών αλλά των πράξεων πολιτικών ηγετών. Οι δυο σημαντικότερες αιτίες για τα προβλήματα στο ρεύμα στην Ευρώπη σήμερα είναι η στρέβλωση των αγορών με τις επιδοτήσεις για τις ΑΠΕ και η έλλειψη διασυνδέσεων - και οι δύο ανάγονται σε πολιτικές αποφάσεις (ή την έλλειψή τους). Παραφράζοντας έναν διάσημο πολιτικό, ο Π/Θ μεταξύ αποτελεσματικότητας και πολιτικής βιωσιμότητας επιλέγει την δεύτερη και κινδυνεύει να καταλήξει να χάσει και τις δύο. Πράγμα που στην δική του χώρα το έχει καταφέρει.
KM: Πέμπτο και τελευταίο, η πράσινη μετάβαση δεν μπορεί να είναι αυτοσκοπός. Για πολλά χρόνια, η Ευρώπη έθεσε την απανθρακοποίηση πάνω από όλα τα άλλα. Άλλοι στόχοι — η απασχόληση, η βιομηχανική παραγωγή, η στρατηγική αυτονομία — έχασαν όταν ήρθαν σε αντίθεση με την απανθρακοποίηση. Δεν μπορούμε να συνεχίσουμε σε αυτή την πορεία. Η απανθρακοποίηση είναι ζωτικής σημασίας, αλλά δεν είναι ο μόνος στόχος. Αν πρέπει να δεχτούμε κάποιες εκπομπές για λίγο ακόμα για να σώσουμε τις βιομηχανίες μας ή να διατηρήσουμε την κοινωνική συνοχή, ας είναι. Πρέπει να διεξάγουμε αυτές τις συζητήσεις με ειλικρίνεια. Δεν μπορούμε να ξεκινήσουμε με την κλιματική ουδετερότητα και να ελπίζουμε ότι όλα τα άλλα θα μπουν στη θέση τους.
ΑΓ: Ο Χρυσός Κανόνας Νο5 είναι το κερασάκι στην τούρτα. Ο Π/Θ βλέπει ξαφνικά το φως. Θυμίζοντας την μεταστροφή του Σαούλ στον δρόμο για την Δαμασκό αποτάσσει στον πυρήνα της την Ευρωπαϊκή πολιτική με μια και μόνο φράση: "Η μετάβαση δεν μπορεί να είναι αυτοσκοπός". Ακόμα πιο συγκεκριμένα παρακάτω αποκαθηλώνει τον στόχο του Net Zero: "αν πρέπει να δεχθούμε κάποιες εκπομπές για λίγο ακόμα..." για να "διατηρήσουμε την κοινωνική συνοχή" (προσοχή : πάλι την συνοχή - δηλαδή την αποδοχή - και όχι κατ' ανάγκη το κοινό καλό)
ΚM: Αυτοί οι πέντε κανόνες είναι απλοί. Πιθανότατα, από μόνοι τους, να μην είναι αμφιλεγόμενοι. Αλλά αν τους λάβετε σοβαρά υπόψη — αν χαράξετε μια στρατηγική βασισμένη σε αυτούς τους κανόνες — αναπτύσσετε μια πολύ διαφορετική ατζέντα για την ΕΕ, και μάλιστα ριζοσπαστική. Πιστεύω ότι αυτό χρειαζόμαστε το 2025. Διαφορετικά, μπορεί να κερδίσουμε τον αγώνα για την κλιματική ουδετερότητα, μόνο και μόνο για να ανακαλύψουμε ότι κάναμε λάθος αγώνα. Δεν μπορούμε να επιτρέψουμε να συμβεί αυτό.»
ΑΓ: Με την σύνοψη του πρωθυπουργικού κειμένου δίνεται και το τελειωτικό χτύπημα. Ο Π/Θ χαρακτηρίζει την ατζέντα που προτείνει "ριζοσπαστική" και ομολογεί ότι έχει αρχίσει να υποπτεύεται ότι μπορεί να "κάνουμε τον λάθος αγώνα". Εκτιμώ ότι το κείμενο αυτό, στο οποίο ένας πολιτικός με θάρρος αναγνωρίζει ένα λάθος του - πράγμα ασυνήθιστο πρέπει να το ομολογήσουμε - είναι ένα σημαντικό πολιτικό γεγονός. Τόσο σημαντικό όσο, κατ' αναλογία, οι σχετικές ενέργειες της νέας αμερικανικής κυβέρνησης. Αναμένω με ενδιαφέρον τις αντιδράσεις της αντιπολίτευσης και θα παρακολουθώ προσεκτικά τις σχετικές μελλοντικές αποφάσεις του πρωθυπουργού. Για παράδειγμα η άμεση και "ριζοσπαστική" αναθεώρηση του ΕΣΕΚ είναι μια ενέργεια συμβατή με το πνεύμα του πρωθυπουργικού κειμένου όσο και η κατάλληλη διαχείριση της ρητορικής των φερέφωνων που ελέγχει. Αλλιώς θα γίνει αυτό που η λαϊκή σοφία απεύχεται με το γνωμικό: "Δάσκαλε που δίδασκες και λόγο δεν εκράτεις" .
* Δεν ευθύνομαι για την μετάφραση - το αντέγραψα από τον Τύπο. Δυστυχώς και το αγγλικό πρωτότυπο είναι πίσω από pay wall στην σελίδα των FT.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου