Να Επέμβει η Επιτροπή Ανταγωνισμού στην Αγορά Ρεύματος

Τα πρόσφατα γεγονότα στην αγορά ηλεκτρισμού είναι συμπτώματα ενός προβληματικού σχεδιασμού της αγοράς (ή καλύτερα των αγορών) ηλεκτρικού ρεύματος. Το πρόβλημα έχει τις ρίζες του σε αποφάσεις και παραλείψεις στην διάρκεια των τελευταίων 20 χρόνων αλλά η αναταραχή του Νοεμβρίου ξεπέρασε τα όρια. Εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ μεταφέρθηκαν μέσα σε ένα μήνα από τους προμηθευτές ρεύματος στους παραγωγούς μέσω μιας αύξησης του κόστους στην χονδρική της τάξεως του 30%. Οι παραγωγοί εκμεταλλεύθηκαν (και δεν μπορεί να τους κατηγορήσει κανείς για αυτό) τον κακό σχεδιασμό των νέων αγορών του "Μοντέλου Στόχου". Η τελική επίπτωση βέβαια θα είναι στους καταναλωτές οι οποίοι είτε θα δουν τις τιμές τους να ανεβαίνουν ξαφνικά, είτε θα ανακαλύψουν λίγο αργότερα ότι οι επιλογές τους στην λιανική αγορά μειώθηκαν δραστικά. Δεν μπορούμε να σκεφτούμε σοβαρότερη αφορμή για να επιληφθεί του θέματος η Επιτροπή Ανταγωνισμού. Άλλωστε πρόκειται για μια αγορά των 6 περίπου δισεκατομμυρίων ευρώ - περίπου το 4% του ΑΕΠ την χώρας.

Πριν προχωρήσουμε στη διατύπωση ορισμένων προτάσεων θα θέλαμε να τις τοποθετήσουμε σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο. Το παρόν σημείωμα παρουσιάζει απόψεις ενός (ημι)ερασιτέχνη παρατηρητή της αγοράς ο οποίος ομολογεί ότι έχει ένα μικρό συμφέρον (τόσο μικρό που δεν φαίνεται ούτε με μικροσκόπιο) στο να υπάρχει έντονος ανταγωνισμός στη αγορά ηλεκτρισμού. Ο λόγος που γράφεται είναι για να εξηγηθεί με εύληπτο τρόπο αυτό που ο γράφων θεωρεί ότι είναι η ρίζα του προβλήματος, δεδομένου ότι οι προτάσεις των "ειδικών" είναι  ακατάληπτες όχι μόνο για το ευρύ κοινό αλλά φοβόμαστε και τους πολιτικούς. Η εκλαΐκευση κάνει καλό γιατί, όταν "οι πολλοί" δεν καταλαβαίνουν τι συμβαίνει αλλά μόνο υφίστανται τις επιπτώσεις, έχουμε ως αποτέλεσμα συλλογικά ατυχήματα - υπάρχει πρόσφατη αρνητική  εμπειρία.

Η πρόταση συνοπτικά είναι να κηρυχθούν οι τέσσερεις καθετοποιημένοι παραγωγοί/προμηθευτές ως έχοντες συλλογικά δεσπόζουσα θέση στις αγορές ηλεκτρισμού. Με την αιτιολογία ότι εκμεταλλευόμενοι την ισχύ τους στην χονδρική αγορά είναι κατά τεκμήριο σε θέση να "στραγγαλίσουν" τα περιθώρια των μη καθετοποιημένων στην λιανική για όσο χρόνο απαιτείται για να τους θέσουν εκτός αγοράς. Με βάση τη  διαπίστωση αυτή, θα πρέπει: 

• Να επιβληθεί ο διαχωρισμός - τουλάχιστον λογιστικός αλλά στο μέλλον αν χρειαστεί και ιδιοκτησιακός - των δραστηριοτήτων παραγωγής και προμήθειας για όλους τους καθετοποιημένους και  όχι μόνο την ΔΕΗ.
• Να επιβληθεί κοστολογικός έλεγχος και να καθοριστούν κάτω όρια στην  τιμολογιακή τους πολιτική στην λιανική - επίσης για όλους τους καθετοποιημένους. Σε κάθε περίπτωση να "απαγορεύεται" στους δεσπόζοντες να λειτουργούν με ζημιές την λιανική.

Τα μέτρα αυτά θα πρέπει να διαρκέσουν μέχρις ότου η Επιτροπή Ανταγωνισμού κρίνει ότι ο ανταγωνισμός στις αγορές είναι επαρκής. Δηλαδή ότι οι αγορές έχουν επαρκή αριθμό ανεξάρτητων δραστηριοποιούμενων αλλά και ότι τα εμπόδια για την είσοδο νέων "παικτών" είναι χαμηλά. Η Επιτροπή ταυτόχρονα θα μπορούσε να υποδείξει στην Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας μερικούς από τους τρόπους για να επιτευχθεί ο στόχος για επαρκή ανταγωνισμό: 

• Να δοθεί άμεση προτεραιότητα στο να αυξηθούν το ταχύτερο δυνατό οι διασυνδέσεις του ηλεκτρικού συστήματος με όμορες χώρες. 
• Ταυτόχρονα να θεσμοθετηθεί και να λειτουργήσει το ταχύτερο δυνατό μια καλοσχεδιασμένη - σύμφωνα με την καλύτερη διεθνή (εντός και εκτός ΕΕ) πρακτική αγορά δυναμικότητας. Στην οποία θα συμμετέχουν οι υπάρχουσες μονάδες παραγωγής, οι διασυνδέσεις, η απόκριση ζήτησης, η αποθήκευση αλλά και οι μελλοντικές εγκαταστάσεις παραγωγής κάθε είδους τεχνολογίας.

Η εκτίμηση του γράφοντος είναι ότι δεν θα χρειαστούν περισσότερα από δύο χρόνια για την ομαλοποίηση της αγοράς και την άρση των μέτρων προστασίας του ανταγωνισμού. Η αισιοδοξία αυτή βασίζεται στο γεγονός ότι η προσπάθεια μπορεί να βασιστεί στην πολυετή διεθνή εμπειρία τόσο θετική όσο και αρνητική ( με την αρνητική μάλιστα να είναι ίσως πιο χρήσιμη) 

Τα παραπάνω έχουν γραφτεί με την  υπόθεση ότι υπάρχει μια καταρχήν συμφωνία (consensus!) ότι οι ανταγωνιστικές αγορές είναι η προτιμώμενη μέθοδος κατανομής των πόρων στην οικονομία. Ειδικότερα ότι αυτό ισχύει και στον ηλεκτρισμό. Όπου ακόμα πιο ειδικά, η λιανική και η χονδρική αγορά πρέπει να είναι απολύτως διαχωρισμένες γιατί από την λιανική είναι που περιμένουμε την εφαρμογή στην πράξη της καινοτομίας τον ηλεκτρισμό στο μέλλον (σε συνεργασία με το δίκτυο). Αν αφεθεί η χονδρική να διαβρώσει τον ανταγωνισμό στην λιανική η ζημιά για το κοινωνικό σύνολο μακροπρόθεσμα θα είναι σημαντική. Οπότε, με βάση την υπόθεση της ύπαρξης consensus, κάθε αναφορά σ' αυτό έχει αποφευχθεί στο παρόν για λόγους συντομίας.