Είναι η Ασφάλεια Τροφοδοσίας "Δημόσιο Αγαθό";

Τώρα που ο θόρυβος με αφορμή τις πρόσφατες αποτυχίες του δικτύου διανομής σε περιοχές της Αττικής που προκάλεσαν πολυήμερες διακοπές στην τροφοδότηση εκατοντάδων χιλιάδων οικογενειών, έχει κάπως καταλαγιάσει, είναι καλό να αναλυθεί με ψυχραιμία το πρόβλημα της ασφάλειας της τροφοδοσίας σε ρεύμα. Η ανάλυση πρέπει να αντιμετωπίσει το θεμελιώδες ερώτημα: Είναι η ασφάλεια τροφοδοσίας δημόσιο αγαθό; Από την απάντηση σ' αυτό το ερώτημα εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό και οι προτάσεις πολιτικής που θα ήθελε κάποιος να κάνει έτσι ώστε να επιτευχθεί ο στόχος της μεγιστοποίησης της συλλογικής ευημερίας. 

Δημόσιο αγαθό με την οικονομική έννοια του όρου, είναι αυτό του οποίου η κατανάλωση είναι ελεύθερη (δεν είναι ανταγωνιστική) ανάμεσα στους καταναλωτές (non rivalry - τον αέρα που αναπνέουμε δεν τον στερείται κάποιος άλλος) αλλά και δεν υπάρχει πρακτικά τρόπος να πληρώσει κανείς το κόστος που επιφέρει η κατανάλωσή του (non exclusivity). Η εθνική άμυνα είναι το "τέλειο" δημόσιο αγαθό. Δεν έχει νόημα να αγοράσει κανείς όσες υπηρεσίες άμυνας προτιμά και έχει κάθε κίνητρο (αν του δοθεί η δυνατότητα) να αποφύγει να πληρώσει το κόστος. 

Η θεωρία είναι ότι η παροχή ενός δημόσιου αγαθού πρέπει να επιβλέπεται από ένα μηχανισμό λήψης συλλογικών αποφάσεων με πολιτικό τρόπο (δημοκρατικό ή αυταρχικό - το "Κράτος", την "Πολιτεία"). Αν το αγαθό δεν έχει τον χαρακτήρα του δημόσιου αγαθού, το καλύτερο είναι να αφεθεί η αγορά να το παράγει και να το προσφέρει στους καταναλωτές. Η είσπραξη των ποσών που απαιτούνται για την εθνική άμυνα γίνεται στην πραγματικότητα με "μη εθελούσιο" τρόπο. Την πληρωμή φόρων.

Είναι λοιπόν η ασφάλεια τροφοδοσίας σε ρεύμα "δημόσιο αγαθό" με βάση τα προηγούμενα; Η απάντηση είναι εύκολη: Όχι! Το γιατί είναι απλό - το όνειρο κάθε Έλληνα καταναλωτή που ο ΔΕΔΔΗΕ έχει φέρει σε απόγνωση. Ένα φωτοβολταικό στην ταράτσα και μια μπαταρία μπορούν να μας δώσουν πλήρη αυτονομία και να μας εξασφαλίσουν όσο επίπεδο ασφάλειας τροφοδοσίας τραβάει η ψυχή μας (και αντέχει η τσέπη μας). Το φωτοβολταικό και η μπαταρία είναι ορισμός του ιδιωτικού αγαθού. Αν τα αγοράσετε εσείς τα στερείτε από κάποιον άλλο (γι' αυτό και κοστίζουν). Και προφανώς απολαμβάνετε τις υπηρεσίες τους μόνοι.

Τελειώσαμε; Προφανώς όχι ακόμα. Γιατί το κόστος της πλήρους αυτονομίας είναι πολύ μεγαλύτερο από το κόστος μιας συλλογικής λύσης. Στην ρίζα του προβλήματος είναι το οικονομικό φαινόμενο των "οικονομιών κλίμακας" του δικτύου. Όσοι περισσότεροι μαζευτούμε τόσο χαμηλότερο το κόστος για τον καθένα. Ο ΔΕΔΔΗΕ ομαδοποιεί τα 7,5 εκατομμύρια μετρητές και χρεώνει 2,5 λεπτά την κιλοβατώρα για να μας εξασφαλίσει ένα επίπεδο ασφάλειας. Αν είμαστε ο καθένας μόνος του θα μας στοίχιζε 10 φορές παραπάνω (και δεν θα φτιαχνόταν ποτέ το δίκτυο-οπότε ρεύμα θα είχαν μόνο οι πλούσιοι!). Παράλληλα όμως χάνουμε κάτι: Την δυνατότητα να ορίσουμε εμείς το επίπεδο ασφάλειας τροφοδοσίας που προτιμούμε. Ο ΔΕΔΔΗΕ μας προτείνει, όπως ο Ford το μοντέλο Τ τoυ: Ότι χρώμα θέλετε αρκεί να είναι μαύρο.

Μπορούμε να έχουμε και την πίτα ολόκληρη και τον σκύλο χορτάτο; Η απάντηση είναι ότι μπορούμε να κάνουμε κάτι καλύτερο από το status quo  αν παρατηρήσουμε ότι ο ορισμός του δημόσιου αγαθού γίνεται σε ένα συγκεκριμένο γεωγραφικό/οικονομικό/πληθυσμιακό πλαίσιο και εξαρτάται από τεχνολογικές και συνεπώς οικονομικές παραμέτρους. Όσο κοστίζει ένα δημόσιο (αλλά και ιδιωτικό!) αγαθό εδώ δεν κοστίζει αλλού και ότι κοστίζει σήμερα πολύ κοστίζει αύριο λιγότερο. Η αξία του αγαθού για κάποιον είναι πολύ διαφορετική από την αξία για κάποιον άλλο. Να λοιπόν ενδεικτικά ορισμένες προτάσεις που μπορούν να υλοποιηθούν γρήγορα χωρίς ανάγκη για μεγάλες επενδύσεις:

• Να σπάσει ο ΔΕΔΔΗΕ σε μικρότερες οντότητες και να διαφοροποιηθεί η ποιότητα εξυπηρέτησης (και η σχετική τιμολογιακή πολιτική) ανάλογα με τις συλλογικές επιλογές σε στενότερες οργανωτικές περιφέρειες (νομός, πόλη). Ας σημειωθεί ότι στην Ευρωπαϊκή Ένωση οι διαχειριστές δικτύων διανομής (σε όλες εκτός από τέσσερεις χώρες μέλη) είναι από 3 έως 900 (στην Γερμανία). Ο καθένας συνήθως με την δική του τιμολογιακή πολιτική.
• Να οργανωθούν συλλογικά - με ιδιωτική πρωτοβουλία- πληθυσμιακές ομάδες που έχουν ειδικές ανάγκες ή απαιτήσεις ποιότητας εξυπηρέτησης (πχ νησιά με έντονη εποχική δραστηριότητα ή οικονομικά εύρωστοι Δήμοι) και να αγοράσουν μόνες τους τις σχετικές υπηρεσίες. (Με αποφάσεις που θα λαμβάνονται με τοπικά δημοψηφίσματα ίσως - που θα απαιτούν  ενισχυμένες πλειοψηφίες)

Θα αναρωτηθεί κανείς. Και η υπογείωση των δικτύων; Οι έξυπνοι μετρητές; Όλα αυτά είναι χρήσιμα και θα βελτιώσουν το επίπεδο των υπηρεσιών του δικτύου. Κοστίζουν όμως πολύ, θα πάρουν πολύ χρόνο και το κυριότερο:  Η αποτελεσματικότητά τους εξαρτάται σε πολύ μεγάλο βαθμό από το ποιος θα πάρει τις σχετικές πολιτικές αποφάσεις, με ποιο τρόπο και σε ποιο επίπεδο. Γιατί υπάρχει μεγάλος κίνδυνος να πάνε τα λεφτά τζάμπα. Η "αποκέντρωση" ήταν κάποτε πολιτικό σύνθημα μεταρρυθμιστών. Να ξαναγίνει  - με περισσότερη σοβαρότητα αυτή την φορά.