Στον Ηλεκτρισμό "Κάντο Όπως οι Βρετανοί" ή Τουλάχιστον Περίπου

Δημοσιεύθηκε στις 24 Ιουνίου η τελική έκθεση της Βρετανικής Αρχής Ανταγωνισμού και Αγορών (Competition and Markets Authority) σχετικά με την έρευνά της στην αγορά ενέργειας (Ηλεκτρισμού και Φυσικού Αερίου). Η περίληψη της έκθεσης, που έχει έκταση μόλις 80 σελίδων, είναι ένα κείμενο που αξίζει να διαβαστεί γιατί α) αφορά την πιο ώριμη αγορά της Ευρωπαικής Ενωσης - ίσως και του κόσμου, β) είναι απο την λογική της σημείο αναφοράς των αποτυχιών της αγοράς που προσπαθεί να αντιμετωπίσει παρά των επιτυχιών. Απο τα λάθη του μαθαίνει κανείς (την ίδια συνήθεια έχει για παράδειγμα και το ΔΝΤ - όταν κάνει εκθέσεις δεν τις κάνει για να δρέψει δάφνες για τις επιτυχίες αλλά για να κατανοήσει τα λάθη). Οι Βρετανοί μας δίνουν την ευκαιρία  να μάθουμε απο τα δικά τους. 

Ακολουθεί μια σύνοψη ορισμένων ευρημάτων και των προτάσεων της Αρχής για την αντιμετώπιση των προβλημάτων (remedies). Περιοριζόμαστε σε θέματα που έχουν έμμεσα σχέση με την δική μας αγορά (Για παράδειγμα δεν υπάρχει αναφορά στην χονδρική αγορά γιατί η βρετανική δεν φαίνεται να έχει ιδιαίτερα προβλήματα - τουλάχιστον τέτοια που να έχουν σχέση με τη ελληνική).

Ο ανταγωνισμός λοιπόν δεν λειτουργεί καλά στην Μεγάλη Βρετανία λέει η Αρχή. Δίνει μάλιστα και έναν αριθμό. Η έλλειψη ανταγωνισμού έχει αποτέλεσμα απώλεια ποσού ισοδύναμου με περίπου 2 δισεκατομμύρια ευρώ τον χρόνο για τους καταναλωτές (εξαιρούνται οι μεγάλοι βιομηχανικοί). Σε μια αγορά με μέγεθος της τάξεως των 50 δισεκατομμυρίων αυτό είναι σημαντικό - 4% περίπου (το 4% της ελληνικής αγοράς ενέργειας θα ήταν - για να έχουμε κάποια αίσθηση των σχετικών μεγεθών - περίπου 300 εκατομμύρια ευρώ).

Ποιά είναι η κύρια αιτία της αναποτελεσματικότητας αυτής; Το γεγονός ότι περισσότεροι απο το ένα τρίτο των καταναλωτών δεν έχουν ενδιαφερθεί ακόμα να αλλάξουν προμηθευτή και παραμένουν στα παλιά ακριβά τους συμβόλαια. Δεν έχουν ενδιαφερθεί καν να διαπραγματευθούν με τον τρέχοντα προμηθευτή τους. Το χειρότερο: Οσο χαμηλότερο εισόδημα και όσο χαμηλότερο επίπεδο μόρφωσης τόσο μεγαλύτερη η αδράνεια.

Το δυσάρεστο αυτό εύρημα αναφέρεται σε μια αγορά που έχει απελευθερωθεί εδώ και δεκαετίες και εμφανίζει:

• Μεγάλο αριθμό προμηθευτών (34). Απο τους οποίους οι "Εξη Μεγάλοι-Big Six" (καθετοποιημένοι) έχουν το 87% της αγοράς αλλά μειωμένο από το 97% τρία χρόνια πρίν. Το μεγαλύτερο μερίδιο αγοράς είναι περίπου 23% ( British Gas). Απο τους υπόλοιπους ξεχωρίζουν 3 "μεσαίοι" (mid-tier). Μόνο ένας απο αυτούς (Utilities Warehouse), με μερίδιο περίπου 2%, πουλά σε πακέτο (Bundle) σταθερή και κινητή τηλεφωνία μαζί με ηλεκτρισμό και αέριο (Στην ελληνική αγορά ο "Ενας Μεγάλος" έχει το 90% της αγοράς και 7 υπόλοιποι το 10%. Απο μια άλλη - πιο "βρετανική" οπτική γωνία - οι "Τέσσερεις Μεγάλοι/Καθετοποιημένοι" έχουν το 98% της αγοράς και οι υπόλοιποι τέσσερεις μόλις το 2%. Α! και να μη ξεχάσουμε,  όλοι θα εφαρμόσουν την καινοτομική στρατηγική να πωλούν πακέτα ρεύματος και τηλεφώνου).
• Τον μεγαλύτερο ρυθμό αλλαγών προμηθευτή στην ΕΕ - περίπου 12% (θα τους μετράμε μετά το Βrexit;). Στην Μ. Βρετανία 3 απο τα 28 εκατομμύρια καταναλωτών στο ρεύμα αλλάζουν κάθε χρόνο προμηθευτή. Ο ρυθμός αυτός έχει μειωθεί πρόσφατα. Παλιότερα ήταν στα επίπεδα του 16%. (Το 12% στην ελληνική αγορά θα ισοδυναμούσε με περίπου 850,000 καταναλωτές τον χρόνο. Δεν γνωρίζουμε τον ρυθμό στην Ελλάδα μετά τον Δεκέμβριο του 2014 γιατί ούτε ο ΔΕΔΔΗΕ ούτε η ΡΑΕ έχει δημοσιοποιήσει τον αριθμό μετρητών ανα προμηθευτή. Η ΡΑΕ, που παρουσιάζει τους αριθμούς αυτούς στα Πεπραγμένα της  δεν τα έχει ακόμα εκδόσει για το 2015 σήμερα που γράφονται οι γραμμές αυτές).
• Τον μεγαλύτερο αριθμό και δραστηριότητα ιστοσελίδων σύγκρισης τιμών στη  Ευρώπη. Πρόσφατες μελέτες της Ipsos Mori δείχνουν ότι περισσότεροι απο το 60% των καταναλωτών ενημερώνονται για τις τιμές απο Price Comparison Sites και περίπου 30% αλλάζουν προμηθευτή  μέσω των ιστοσελίδων αυτών. 

Ποιά είναι η ανάλυση της Αρχής Ανταγωνισμού της Μεγάλης Βρετανίας; Οι "Μεγάλοι Εξη" επωφελούνται απο την αδράνεια των πιστών πελατών τους, τους χρεώνουν με τιμές (standard variable tariffs) υψηλότερες απο αυτές που θα δικαιολογείτο σε μια πλήρως ανταγωνιστική αγορά και χρησιμοποιούν τα ¨υπερκέρδη" απο τους πελάτες αυτούς για να χρηματοδοτήσουν τις προσφορές τους στους λίγους που αποφασίζουν να φύγουν. Αυτό δημιουργεί ένα σημαντικό εμπόδιο στην είσοδο των νέων ανταγωνιστών που δεν διαθέτουν παλιούς πελάτες για "άρμεγμα".  

Υπάρχουν όμως και χειρότερα. Ενα απο τα πιο διασκεδαστικά σημεία της έκθεσης είναι αυτό που ο συντάκτης αναφέρει στιχομυθία με στελέχη των Big Six  στην οποία του εξομολογούνται ότι δεν θα έδιναν τόσο μεγάλες προσφορές στους "ανήσυχους" πελάτες τους αν δεν ήταν σίγουροι ότι την ώρα της ανανέωσης θα το ξεχνούσαν (είναι συνήθως auto roll-over contracts) και θα επανέρχονταν στα παλιό καλό και ακριβό standard variable tariff (έχουν τον τρόπο τους αυτοί οι βρετανοί μη μου πείτε!).

Το ακόμα πιο ενδιαφέρον εύρημα της Αρχής Ανταγωνισμού όμως είναι ότι ο μεγαλύτερος εχθρός του ανταγωνισμού στην Βρετανία τα τελευταία 5 χρόνια ήταν... ο ίδιος ο Ρυθμιστής (OFGEM). Το 2011, στην τελευταία επισκόπηση του κλάδου (Retail Market Review) που διενήργησε ο OFGEM επέβαλε κανόνες που εμπόδιζαν τον ανταγωνισμό. Μεταξύ άλλων περιόρισε τον αριθμό των τιμολογίων που μπορούσαν να παρουσιάζουν οι πάροχοι (σε τέσσερα!), απαγόρευσε τις εκπτώσεις σε ρευστό και επίσης απαγόρευσε τα ¨'πολύπλοκα" τιμολόγια. Ολα αυτά για καλό σκοπό - να μην "μπερδεύονται" οι καταναλωτές. Επίσης απαγόρευσε τις επιστροφές των ιστοσελίδων σύγκρισης τιμών και την δυνατότητά τους να λειτουργούν ως διαμεσολαβητές για λογαριασμό πελατών. Η έκθεση της Αρχής Ανταγωνισμού είναι καταπέλτης κατά του OFGEM. H απάντηση του OFGEM; Η παρακολούθηση του ανταγωνισμού δεν είναι μέσα στις αρμοδιότητές μας (συμβαίνουν και "εις Εσπερίαν"). Για του λόγου το αληθές το σχετικό εδάφιο παρατίθεται ως σημείωση στο τέλος του παρόντος.

Ποιές είναι λοιπόν οι προτάσεις της Αρχής Ανταγωνισμού για να περιορισθούν οι στρεβλώσεις της αγοράς; Παρατίθενται συνοπτικά ορισμένες απο αυτές που αξιολογούνται ως σημαντικότερες (δεν περιλαμβάνονται οι προτάσεις για την χονδρική αγορά) Για κάθε μια απο αυτές παρατίθεται σχόλιο σχετικά με την ελληνική αγορά για να δούμε αν μπορούμε ή πρέπει να το "κάνουμε όπως οι Βρετανοί".

• Κατάργηση πολλών απο τις απαγορεύσεις του Retail Market Review του 2011 του Ofgem. Ειδικότερα κατάργηση όλων των περιορισμών στην λειτουργία των ιστοσελίδων σύγκρισης τιμών. Κατάργηση των auto roll over συμβολαίων (σιωπηρής ανανέωσης). Ενίσχυση της διαφάνειας των τιμών. Στην Ελλαδα η ΡΑΕ δηλώνει μη αρμοδιότητα σχετικά με σελίδες σύγκρισης τιμών (η δική της μάλλον αποτρέπει αυτούς που θέλουν να αλλάξουν). Αυτό είναι καλό γιατί δεν είχε την ευκαιρία να κάνει τα λάθη του Ofgem. Ελπίζει κανείς ότι θα τα αποφύγει.
• Ας σημειωθεί ότι μια μέθοδος προώθησης των πωλήσεων απο τους Big Six , η επίσκεψη πωλητών "πόρτα-πόρτα" που εφαρμόστηκε μέχρι το 2011 έχει σταματήσει με πρωτοβουλία των ίδιων των προμηθευτών γιατί δημιούργησε πολλές ανωμαλίες. Η Αρχή δεν φέρει αντίρρηση στην απόφαση αυτή. Δεν είναι άσχημο οι έλληνες προμηθευτές να το έχουν υπόψη τους.
• Δημιουργία βάσης δεδομένων αδρανών καταναλωτών των Big Six απο τον Ofgem και διάθεσή τους στους εναλλακτικούς προμηθευτές και στις ιστοσελίδες σύγκρισης τιμών. Προσοχή - όχι τον αριθμό τους, αλλά στοιχεία επαρκή για να επικοινωνήσουν μαζί τους οι υπόλοιποι προμηθευτές και οι ιστοσελίδες σύγκρισης τιμών. Εκτιμούμε ότι η πρόταση αυτή θα προκαλούσε αποπληξίες στην χώρα μας. Ελπίζει κανείς ότι θα αποφευχθούν με την λογική "τι να κάμωμεν - έτσι το κάνουν εις την δύσην εις την οποίαν ανήκομεν"
• Διαχωρισμός οικονομικών καταστάσεων παραγωγής - προμήθειας για τους καθετοποιημένους (Big Six). Η Αρχή εκτιμά ότι οι πληροφορίες που παρέχουν μέσω των οικονομικών τους καταστάσεων οι Big Six δεν επαρκούν για την παρακολούθηση της αγοράς και την διατύπωση πολιτικών σχετικά με τον ανταγωνισμό. Δεν είναι άκαιρο να γίνει αυτό και στην Ελλάδα, γιατί θα είναι εμφανής στο άμεσο μέλλον η ασυμμετρία μεταξύ καθετοποιημένων και όχι. Δυστυχώς, ένας απο τους καθετοποιημένους αποφάσισε το αντίθετο: Την συγχώνευση των πρώην ανεξάρτητων οντοτήτων παραγωγής-προμήθειας. Δεν είναι καλό προηγούμενο. Η άποψή μας είναι ότι η πρόταση των βρετανών για την δική τους αγορά πρέπει να αντιγραφεί (και εφαρμοστεί) κατά λέξη.
• Νομοθετική πρωτοβουλία για να ενισχυθεί η ανεξαρτησία του Ofgem  και να διατυπωθεί καλύτερα η αρμοδιότητά του για τον ανταγωνισμό. Το μόνο σχόλιο που μπορεί να γίνει εδώ είναι ότι πρώτα πρέπει να πιάσουμε πάτο.
• Καλύτερη επικοινωνία (απο τον Ofgem) στο κοινό των αποφάσεων πολιτικής που επηρεάζουν το κόστος της ενέργειας ώστε να διευκολύνεται ο δημόσιος διάλογος. Η Αρχή προφανώς ανησυχεί γιατί βλέπει ότι ή αύξηση στο κόστος της ενέργειας τα τελευταία χρόνια οφείλεται σε πολιτικές αποφάσεις (για παράδειγμα υποστήριξη των ΑΠΕ) πράγμα που δεν έχει γίνει κατανοητό απο το ευρύ κοινό - δηλαδή το γεγονός ότι η αύξηση αυτή αντιστρέφει και εξουδετερώνει την ευτυχή συγκυρία ότι ζούμε σε εποχή φθηνής ενέργειας. Ουδέν σχόλιο για την ελληνική πραγματικότητα.
• Αλλαγή το γρηγορότερο δυνατό της περιόδου εκκαθάρισης των μετρήσεων (στην μία ώρα) ώστε όσο δυνατόν περισσότεροι καταναλωτές μέσω έξυπνων μετρητών να έχουν την δυνατότητα να επιλέξουν δυναμικά τιμολόγια. Στην Ελλάδα αργούμε πολύ στο θέμα αυτό - να το ξαναδούμε σε 4-5 χρόνια.

Η έκθεση της Αρχής Ανταγωνισμού και Αγορών  είναι διαθέσιμη δωρέαν στο διαδίκτυο. Μπορεί εύκολα κανείς να δεί πολλές περισσότερες λεπτομέρειες που δεν περιλαμβάνονται στο παρόν σημείωμα αλλά και να αξιολογήσει την ακρίβεια της ανάλυσης. Αξίζει τον κόπο, γιατί "τίποτα δεν είναι καινούργιο κάτω απο τον ήλιο". Ειδικά στην τεχνολογία των θεσμών είμαστε στην ευχάριστη θέση να μαθαίνουμε απο τις αποτυχίες των πρωτοπόρων. Ας το αξιοποιήσουμε.

Σημείωση: Απόσπασμα απο το "Energy Markets Investigation, Competition and Markets Authority, 26 June 2016" :
 .........."302. We regard it as a significant cause for concern that Ofgem considers that these duties impose a constraint in practice on its ability to pursue competition-based policies (for example, through placing a priority on approaches that do not promote competition) particularly since we consider that Ofgem has taken some decisions that have not had the effect of promoting effective competition, including: the decision not to approve the introduction of locational charging for transmission losses; the decision to prohibit regional price discrimination; and the decision to introduce the simpler choices component of the RMR reforms".........